گونه سنقر تالابی Western Marsh Harrier
نام فارسی: سنقر تالابی
نام علمی: Circus aeruginosus
نام انگلیسی: Western Marsh Harrier
نام‌های محلی: ترکی: جوره چالان سونقور، کردی: شمقاری زه‌لان، گیلانی: الوغ
زیرگونه‌های سنقر تالابی
سنقر تالابی 2 زیرگونه دارد. زیرگونه aeruginosus در اروپا، خاورمانه و آسیا و زیرگونه harterti در آفریقا از موراکو تا تونس پراکنش دارد.
ویژگی‌های ظاهری گونه سنقر تالابی
طول بدن 48 تا 56 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 115 تا 10 سانتیمتر است. سنقری درشت‌جثه با بدن کشیده و بال‌ها، پاها و دم بلند است. به واسطه‌ی جثه درشت‌تر، بال‌های پهن‌تر و فقدان لکه‌ی سفید در دمگاه از سایر سنقرها متمایز می‌شود. نر و ماده متفاوت (ماده اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. پرنده‌ی نر بالغ سر، پس‌گردن و سینه‌ی نخودی رگه‌رگه دارد. روتنه و پوشپرهای روی بال‌ها قهوه‌ای تیره است. انتهای شاهپرهای اولیه سیاه و مابقی بخش‌های بال‌ها خاکستری است که از سطح زیر بدن نیز دیده می‌شود. پرهای دم نیز خاکستری است. در پرنده‌ی ماده‌ی بالغ، رنگ عمومی بدن قهوه‌ای تیره است، سر و جلوی بال‌ها کرم رنگ و نوار چشمی تیره دارد که تا دو طرف گردن امتداد می‌یابد. پرنده نابالغ شبیه به پرنده ماده است ولی بدن به رنگ قهوه‌ای تیره است و پرهای پرواز رنگ پریده‌تر و معمولاً فاقد رنگ کرم در سر و جلوی بال‌ها است.
ویژگی‌های زیستی گونه سنقر تالابی
حاشیه آب‌های شیرین و لب‌شور کم‌عمق، راکد یا با جریان بسیار آرام و با پوشش متراکمی از نی‌ها، لویی‌ها و درختچه‌ها و گاهی اوقات علفزارها و زمین‌های زراعی را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند و از کوهستان‌ها، جنگل‌ها و درختزارها دوری می‌کند. در خارج از دوره‌ی جوجه‌آوری اغلب به صورت منزوی دیده می‌شود و به تنهایی یا در دسته‌های کوچک مهاجرت می‌کند.
- پرواز: پرنده‌ای سبک‌بال با پروازی بسیار نرم و آرام است.
- شکار و تغذیه: برای شکار در ارتفاع کم پرواز می‌کند و در فاصله‌ی بال‌زدن‌ها، درحالی که بال‌ها را به شکل V بالاتر از سطح بدن نگاه داشته است، بال‌بازرَوی می‌کند و با حرکتی ناگهانی به طعمه خود یورش می‌برد. از گستره وسیعی از مهره‌داران خشکی‌زی و آبزی نظیر پستانداران کوچک، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهی‌ها، همچنین جانوران مریض و زخمی و لاشه آن‌ها و به ندرت از حشرات تغذیه می‌کند.
- تولید مثل: جوجه‌آوری از اواسط اسفند تا اواخر خرداد و با تشکیل قلمرو و یا به شکل کلنی‌هایی متشکل از چند آشیانه در حاشیه تالاب‌های وسیع با پوششی متراکمی از گیاهان حاشیه‌ای نظیر نی‌ها و لویی‌های بلند و گاهی در مزارع غلات آغاز می‌شود. اغلب تک همسر و گاهی چند همسر (یک نر با دو و به ندرت با سه ماده) است. آشیانه‌اش توده‌ای حجیم از ساقه‌های نی، لویی و شاخه‌های درختچه‌ها و درختان است که آن را روی توده‌های نی و لویی در آب‌های بسیار کم‌عمق، روی درختچه‌های حاشیه‌ای و گاهی اوقات روی زمین بنا می‌کند و درونش را با علوفه و ساقه‌های نازک می‌پوشاند. معمولاً 4 تا 5 و گاهی 3 تا 8 تخم نیمه‌بیضی کوتاه، صاف، به رنگ سفید مایل به آبی، به ابعاد 83.8 × 50.1 میلیمتر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 33 تا 38 روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. در حدود 35 تا 40 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند ولی تا حدود 20 روز پس از آن همچنان وابسته به والدین هستند.
زیستگاه گونه سنقر تالابی
این پرنده در مناطق تالابی، نیزار و دریاچه‌های پوشیده از نیزارهای انبوه به سر برده و در نیزارهای انبوه درون آب آشیانه می‌سازد. در ایران نیمه مهاجر و فراوان است. سنقر تالابی در محیط‌های نزدیک به آب و نیزارهای وسیع زیست می‌کند.
مکان‌های مهم زادآوری گونه سنقر تالابی در ایران
سنقر تالابی از شمال شرق ایران تا شمال غرب (شمال البرز)، غرب تا جنوب غرب ایران و تالاب میغان در استان مرکزی زادآوری دارد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه سنقر تالابی
- پراکنش در جهان: سنقر تالابی در سراسر اروپا تا آسیای میانه و خاورمیانه و همچنین شمال آفریقا پراکنش دارد.
- پراکنش در ایران: در شمال، غرب و جنوب غرب ایران و تالاب میغان در استان مرکزی زادآوری دارد و بومی است اما در خارج از فصل زادآوری بخشی از جمعیت آ«ها مهاجرت خود را به سمت جنوب (جنوب ایران یا شبه جزیره عربستان تا آفریقا) آغاز می‌کنند به همین دلیل می‌توان آن‌ها را در بسیاری از مناطق دور از زیستکاه زادآوری مشاهده کرد.
مقیم بیشتر تالاب‌های بزرگ کشور است و در طول سال در اغلب تالاب‌های نواحی جنوبی دریای خزر و برخی تالاب‌های استانهای خوزستان، فارس و سیستان و بلوچستان دیده می‌شود. به علاوه، در برخی تالاب‌های غرب کشور نیز جوجه‌آوری می‌کند.
- پراکنش در تهران: به داخل شهر وارد نمی‌شود اما در تالاب شمال پارک چیتگر، جنوب و جنوب شرق تهران بارها رکورد شده است.
مهاجرت سالیانه گونه سنقر تالابی (کوچ)
جمعیت زادآور سنقر تالابی پراکنش وسیعی دارد و سراسر اروپا و بخش‌های اعظم آسیا و خاورمیانه از جمله ایران را در برمی‌گیرد. زمستان‌ها به سمت جنوب (خاوریمانه و آفریقا) مهاجرت می‌کند.
وضعیت حفاظتی گونه سنقر تالابی
در فهرست پرندگان حمایت شده ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است
صدای پرنده سنقر تالابی
صدای پرنده ماده قوی‌تر از پرنده نر است اما، به طور کلی، 2 سیلابی است و شبیه « چینکا- چینکا- چینکا» و در نرها شبیه «چوکارا- چوکارا- چوکارا» شنیده می‌شود.
روش‌های شناسایی گونه سنقر تالابی
- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: در بین پرندگان شکاری ایران اندازه متوسط دارد. بال‌ها بلند و کشیده و دم نیز بلند است. اغلب در اتفاع کم در محیط‌های تالابیو نیزاری دیده می‌شوند. در حال پرواز سر پایین‌تر از بدن قرار داردو مرتباً روی زمین و لای نیزارها دنبال غذا می‌گردد. بیشتر اوقات دیده می‌شود که در حین حرکت توقف می‌کند و دور می‌زند تا مجدداً یک محل را ببیند. در ارتفاع، به ویژه هنگام مهاجرت سنقر تالابی لاغرتر وبال‌ها باریکتر دیده می‌شود (مخصوصاً نرهای بالغ) و ممکن است با سایر سنقرها اشتباه شوند. ماده‌ها بال‌های پهن‌تری دارند و دم کوتاه‌تر نسبت به نرها و ممکن است با کورکور سیاه (Milvus migrans) و فرم تیره عقاب پرپا (Hieraaetus pennatus) اشتباه شوند. اما از بال‌های باریکتر، بال‌زدن‌های سریع‌تر و عادت نگه داشتن بال‌ها به صورت V باز قابل تمایز هستند.
نابالغ‌ها بال‌هایی باریکتر از بالغ‌ها دارند و لبه بال آن‌ها S شکل است. بال‌ها در وسط پهن‌تر از اول و انتهای آن هستند. ماده‌ها و جوان‌ها با لکه‌ی نخودی روی سر و گردن و گاهی تا روی شانه‌ها به رنگ قهوه‌ای تیره هستند. در روی بال نرهای بالغ دست‌ها سیاه، بخشی از پرهای پوششی قهوه‌ای و رنگ نقره‌ای در وسط بال، رامپ و دم دیده می‌شود. در زیر بال‌ها انگشتان سیاه دیده می‌شود. سینه و شکم قهوه‌ای و زیر بال‌ها روشن و بدون خط و خال است. سر و شانه‌ها رنگ قهوه‌ای روشن دارد. نرها تا تابستان سال سوم هم ممکن است شبیه ماده‌ها باشند اما از پاییز سال سوم به بعد شبیه نرهای بالغ می‌شوند.
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: دست‌ها کمی باریکتر از وسط بال است و حداکثر 5 انگشت در آن دیده می‌شود (در کورکور سیاه و عقاب پرپا 6 انگشت). جوان‌ها با تاج و گلوی نخودی و ماسک سیاه اطراف چشم به رنگ قهوه‌ای تیره هستند (ممکن است سر و گردن کاملاً تیره باشد). پرهای پوششی زیر بال و روی بال کاملاً تیره‌تر از شاهپرها هستند. شاهپرهای بالی از بالا قهوه‌ای تیره هستند و از زیر پایه‌ی شاهپرها کرم روسن که در شاهپرهای اولیه روشن‌تر است و یک هلال در اطراف مچ دیده می‌شود.
ماده‌های بالغ شبیه جوان‌ها هستن اما پرهای پوششی زیر بال، سینه و جبه کرم و لکه‌لکه‌های قهوه‌ای در آن دیده می‌شود. زیر بال‌ها قهوه‌ای روشن تقریباً یکنواخت است و انگشت‌ها تیره دیده می‌شود. دم قهوه‌ای روشن است.
زیر بال نرهای بالغ کاملاً روشن (بدون خط و خال در شاهپرها) و انگشتان سیاه است. روی بال‌ها 4 رنگ متفاوت دارد. روی شانه‌ها کرم با نقطه‌نقطه‌های قهوه‌ای، رنگ قهوه‌ای روی بخشی از پرهای پوششی، لکه‌ی بزرگ نقره‌ای در شاهپرها و انگشتان (P5 تا P10) کاملاً سیاه هستند (نوک شاهپر P5 هم سیاه است). دم از بالا نقره‌ای رنگ است. سر و سینه و شکم نخودی رنگ و دارای راه‌راه‌‌های قهوه‌ای تیره هستند. از پرهای پوششی دمگاه تا پرهای پوششی زیر دم قهوه‌ای روشن و دم سفید چرک است.
- شناسایی در حالت نشسته: سنقر تالابی معمولاً روی یک برآمدگی کوتاه در زمین می‌نشیند و کمتر ممکن است در جای بلند مانند بالای درخت بنشیند. بدن موقع نشستن افقی است اما اگر روی درخت بنشیند بدن را مانند سارگپه کمی راست نگه می‌دارد (نسبت به سارگپه در این حالت لاغرتر، پاها بلندتر و سر کوچکتر است). پاها بلند و مچ پا زرد کاملاً نمایان است. لبه شاهپرها تا نزدیکی دم امتداد دارد. شاهپرهای اولیه نرهای بالغ سیاه، شاهپرهای ثانویه خاکستری، پرهای پوششی قهوه‌ای و سر و گردن کرم روشن با خط‌خط‌های نازک تیره است. پایین سینه و شکم قهوه‌ای روشن است. جوان‌ها و ماده‌ها با لکه‌های نخودی روی سر و گلو، شانه‌ها جبه و بالای سینه قابل شناسایی هستند.
بخش‌های بدون پر (لخت) گونه سنقر تالابی
در تمام سنین منقار، بینی و پاها زرد است. رنگ چشم در جوان‌ها قهوه‌ای است که در نرها در سال اول و در ماده‌ها در سال دوم زرد رنگ می‌شود. رنگ چشم در ماده‌های 1 تا 2 ساله قهوه‌ای- زرد است.
فازهای رنگی متفاوت سنقر تالابی
سنقر تالابی علاوه بر فاز رنگی معمول، یک فاز تیره هم دارد. در این فاز جوان‌ها و ماده‌ها کاملاً تیره هستند و رنگ قهوه‌ای روشن در آن‌ها دیده نمی‌شود. در جنس نر روی سر، زیر و روی بدن و پرهای پوششی زیر و روی بال کاملاً تیره است. البته فرم دم تقریباً شبیه فاز رنگی طبیعی است.
گونه‌های مشابه سنقر تالابی
جنس نر سنقر تالابی معمولاً قابل اشتباه با گونه‌های دیگر نیست مگر با پرنده نر گونه سنقر گنمزار و سنقر خاکستری.
- سنقر خاکستری نر: شکمی سفید دارد و روی بدن و پرهای پوششی همه‌ی شاهپرها طوسی است.
- سنقر گندمزار نر: بدنی لاغر و باریک دارد. یک خط مشخص روی شاهپرهای ثانویه دارد و پشت بدن طوسی است. سر طوسی است و رنگ قهوه‌ای روی بال‌ها دیده نمی‌شود. ماده‌ها و نابالغ‌ها ممکن است با کورکور سیاه و عقاب پرپا و در احتمال کمتر با سنقر گندمزار و سارگپه اشتباه گرفته شوند.
- کورکور سیاه: شاهپرهای بالی و دمی رگه‌رگه دارند و لکه‌ی کرم روشن روی سر و شانه‌ها دیده نمی‌شود. دم کمی دوشاخه است و در بال‌ها 6 انگشت به طور واضح قابل مشاهده است). در هنگام بال بازرَوی بال کورکورها قوز دارد (سر بال به سمت پایین متمایل است) اما سنقر تالابی بال‌ها را کمی بالاتر از بدن نگه می‌دارد.
- عقاب پرپا: بال‌ها در این عقاب پهن و در انتها 6 انگشت مشاهده می‌شود. در فرم تیره روی بدن طرح دارد و در محل اتصال بال‌ها به بدن در شانه‌ها لکه‌ی سفیدی دیده می‌شود. پرهای پوششی روی دم نیز روشن و به راحتی قابل مشاهده است در حالی که رامپ و پرهای پوششی سنقر تالابی یک‌رنگ است. عقاب پرپا با بال‌ها قوز کرده بال‌بازرَوی می‌کند و فقط تابستان‌ها در ایران حضور دارد اما سنقر تالابی بومی است.
- سنقر گندمزار: بال‌ها باریکتر و رگه‌رگه هستند. دم‌ها نیز راه‌راه عرضی دارد و در انتهای بال 4 انگشت دیده می‌شود. پرهای پوششی دمگاه در این گونه سفید اما در سنقر تالابی قهوه‌ای است.
تشخیص جنسیت گونه سنقر تالابی
دو جنس نر و ماده تالابی از لحاظ ظاهری بسیار متفاوت هستند. نرها کمی کوچکتر هستند و بال‌های باریکتر، دم کشیده‌تر، شکم و پوش‌پر زیر دم لاغرتری دارند. جوان‌های سال اول به لحاظ ظاهری شبیه هم هستند.
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
طبقه‌بندی گونه سنقر تالابی
Circus aeruginosus
Morphological characteristics: 48-56 cm length and 115-130 cm wing-span. A bulky harrier with elongated body and long wings, legs, and tail. Distinguished from other harriers by larger body, wider wings, and no white patch on rump. Sexes dissimilar (female slightly larger) with no seasonal variation. Adult male with streaky buff head, nape, breast, and under wing-coverts, and dark brown upperparts and upper wing-coverts. Primary tips black and rest of wings and tail grey, quite noticeable from both above and below. Adult female with dark brown body, cinnamon to white cap, throat, and fore-wings; dark eyestripe extends to side of neck. Juvenile resembles female, being similarly dark brown, but with paler flight-feathers; head and fore-wings usually not creamy.
Biological characteristics: Prefers marshland and fringes of shallow stagnant or slow-flowing brackish or freshwater with dense vegetation of reeds, bulrush, and scrub, but hunts also above neighbouring grasslands and arable fields; avoids mountains, forest, and woodland. Generally solitary, but on migration sometimes in small loose groups. Flight slow and close to ground, gliding with wings in V-form, swooping suddenly toward prey. Feeds on wide range of terrestrial and aquatic vertebrates such as small mammals, birds, reptiles, amphibians, and fish, also on injured animals, carrion, and seldom insects. Breeding starts early March to mid-June in open wetlands with dense vegetation of reeds, herbs, and bulrush, sometimes in cereals in farmland. Mostly monogamous and seldom polygamous (one male and two, rarely three, females). Nest a massive structure of reed and twigs with lining of grass, built on broken reeds and bulrush in shallow water, in low bush, or on ground. Usual clutch 4-5, sometimes 3-8, short semi-oval bluish white eggs, 38.8×50.1 mm in size. Eggs hatch after 33-38 days. Chicks, semialtricial and nidicolous, fed bill-to-bill by female parent. Fledging period 35-40 days but remain under parents’ care for another 20 days.
Distribution and abundance: Resident in most large wetlands of Iran, especially in the south Caspian region, Khuzestan, Fars, and Sistan; also breeds in some wetlands of western Iran.
Conservation status: Listed in protected species of Iran and is of conservation values.