گونه لاکپشت فراتی Mesopotamian Softshell Turtle
نام فارسی: لاکپشت فراتی
نام علمی: Rafetus euphraticus
نام‌های علمی مترادف: Testudo euphratica Daudin, 1802- Trionyx euphraticus: Wermuth & Mertens, 1977- Rafetus euphraticus: Ernst & Barbour, 1989
نام انگلیسی: Mesopotamian Softshell Turtle
لاکپشت فُراتی (Rafetus euphraticus) گونه‌ای لاکپشت نرم‌لاک از خانواده لاکپشت‌های سه انگشتی است. زیستگاه این لاکپشت رودخانه‌های دجله و فرات و انشعابات آنها در عراق، ایران، ترکیه و سوریه است و به جهت تخریب زیستگاه، آلودگی و معدوم شدن توسط ماهیگیران در خطر بالای انقراض قرار دارند. این لاکپشت تنها گونه لاکپشت‌های سه‌انگشتی در ایران است و با وجود خطر بالای انقراض و کاهش جمعیت در فهرست گونه‌های مورد حمایت قرار ندارد. پراکندگی این لاکپشت فقط به استان خوزستان شامل حوضه آبگیر دجله و فرات، هورالعظیم، تالاب شادگان، رودخانه‌های کارون، کرخه، دز و جراحی و انشعابات آنها می‌شود. این لاکپشت در حال حاضر در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی در رده در معرض خطر انقراض قرار دارد. این لاکپشت بیشتر اوقات در زیر آب زندگی می‌کند همچنین در برخی اوقاع این گونه را می‌توان به صورت مدفون در زیر گل و لای رودخانه‌ها و ماسه‌ها مشاهده کرد. این در حالی‌ست که لاکپشت فراتی تنها برای گرفتن آفتاب و تخم‌گذاری از آب بیرون می‌آید و بیشتر ترجیح می‌دهد در رودخانه‌های فرعی با جریان آهسته و یا آب‌های راکد کم عمق زندگی کند. بررسی‌ها نشان می‌دهند در بین تمام انگشت‌های پاهای عقبی و جلویی این گونه، پرده وجود دارد و هر کدام از آنها دارای 3 ناخن بزرگ، قوی و بزرگ هستند. گردن در این گونه دراز، قابل انعطاف و بسیار قویست و می‌تواند آن را داخل لانه خود ببرد.
ویژگی‌های ظاهری گونه لاکپشت فراتی
گاهی موارد، الگوهای متفاوت رنگی از سبز تیره تا روشن با نقوش مختلف در این گونه قابل مشاهده است. لاک پشتی بیضی شکل و به رنگ قهوه‌ای تیره متمایل به زیتونی یکدست و یا همراه خال‌های ریز سفید یا زرد است. سر و گردن، دست و پاها قهوه‌ای تیره، روشن یا زیتونی متمایل به قهوه‌ای یکدست و یا همراه خال‌ها و لکه‌های زرد رنگ است. لاک شکمی زرد متمایل به سفید و همراه نقوش سبز تیره یا قهوه‌ای است. صفحات شاخی بر روی لاک پشتی و شکمی دیده نمی‌شود. لاک پشتی صاف و بدون برجستگی است. دست و پا داری 3 چنگال است. طول مستقیم لاک پشتی 68 سانتیمتر است.
لاکپشت فراتی گونه‌ای بسیار ترسو یا شاید به شدت خجالتی است و مشاهده آن در بیرون از آب بسیار سخت و مشکل است یا در صورت مشاهده به محض نزدیک شدن یا حرکت به طرف آن، داخل آب می‌پرد.
لاک این جانور بر خلاف سایر لاکپشت‌ها، نرم و دارای لبه‌های نرم و انعطاف‌پذیر است. کاراپاس (لاک پشتی) آنها، گرد تا بیضوی، در نابالغین، سبز زیتونی با خال‌های زرد، کرم یا سفید است. اما در بالغین، بدون علامت یا با خال‌های معدود تیره است. سر لاکپشت فراتی تقریبا عریض و پوزه لوله مانندش کوتاه و کلفت است که به وسیله لبهای گوشتی پوشیده شده است و دارای گردن دراز و قابل انعطاف است. تمام انگشتان پاهای جلو و عقب، پرده دارند و تنها سه انگشت داخلی پاهای جلو و عقب، دارای چنگال هستند. رژیم غذایی گوشت خواری دارند.
- تولید مثل: در هر سال حداقل بین 4-5 تخم می‌گذارند. میانگین قطر تخم‌های به دست آمده 28.95 میلی متر بوده است.
نتایج آماری نشان داده که هیچ گونه تفاوت معنی داری بین صفات مختلف در دو جنس نر و ماده مشاهده نمی‌شود. بیشترین فراوانی نسبی مربوط به وزن لاکپشت های فراتی صید شده (57.5 درصد) تا 5 کیلوگرم بوده است. بیشترین فراوانی نسبی طول کاراپاس (24 درصد) در فاصله 30-40 سانتی متری بود. بیشترین فراوانی نسبی عرض کاراپاس (31 درصد)، بیشترین فراوانی نسبی طول پلاسترون (28 درصد) و بیشترین فراوانی نسبی عرض پلاسترون (21 درصد) در فاصله 30 – 25 سانتیمتری بود. همچنین، بیشترین فراوانی نسبی مربوط به صفت طول انتهای پلاسترون تا انتهای دم (46 درصد) در فاصله 15 – 5 سانتیمتری و بیشترین فراوانی نسبی طول انتهای پلاسترون تا ابتدای کلواک (19 درصد) در فاصله 12.5 – 10 سانتیمتری بوده است. در این تحقیق نسبت لاکپشت‌های نر به ماده 1 به 0.7 برآورد گردید.
وضعیت حفاظتی گونه لاکپشت فراتی
اعتقادات غلط صیادان بومی که می‌گویند این لاکپشت‌ها، ماهیان گرفتار در تورشان را می‌خورند و سبب کم شدن میزان صید می‌شوند، به همین دلیل این گونه را دشمن خود دانسته و آنها را معدوم می‌کنند که از این نظر تلفات شدیدی به جمعیت لاکپشت‌ها وارد شده و می‌شود.
خشک شدن و کم آب شدن تالاب‌ها و انشعابات رودخانه‌های اصلی و از بین رفتن محل زیست آنها هم از دیگر دلایل کاهش آن‌هاست. اینجا هم تخریب زیستگاه، زهکشی و خشک کردن آبگیرها جهت احداث مزارع کشاورزی و …، آلودگی آب به دلیل ورود فاضلاب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی، همچنین در منطقه شادگان، کاهش تدریجی عمق تالاب در اثر ته‌نشینی رسوبات بالادست در هور شادگان و دخل و تصرفات الزامی در زمان جنگ تحمیلی در محدوده پناهگاه حیات‌وحش شادگان نظیر احداث جاده، خاکریز، سنگر و بیمارستان نظامی، آلودگی نفتی در حاشیه‌های تالاب شادگان که به دلیل نشت از لوله‌های فرسوده نفتی باعث درخطر افتادن زندگی حیوانات و به خصوص لاکپشت فراتی شده است و اما مهمترین عامل تهدید لاکپشت فراتی، عدم شناخت این گونه و اهمیت آن از نظر اکولوژیک و غنای گونه‌ای در میان مردم بومی و حتی اکثر کارشناسان است.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه لاکپشت فراتی
- پراکنش در جهان: این گونه در کشورهای ایران، ترکیه، سوریه و عراق مشاهده شده است.
- پراکنش در ایران: در استان‌های خوزستان و لرستان پراکندگی دارد.
زادآوری گونه لاکپشت فراتی
این لاکپشت تخم‌گذار است. لاکپشت فراتی تخم‌های خود را انتهای یک گودال با عمق 13 تا 50 سانتیمتری که در بالای آن فضای گنبدی شکی وجود دارد، می‌گذارد. تعداد تخم‌ها در هر لانه گاه تا 40 عدد می‌رسد. پوسته تخم‌ها سخت بوده و رنگ آن سفید متمایل به صورتی است.
عادات و رفتار گونه لاکپشت فراتی
این گونه روزفعال است و در هنگام ساعات روز در کنار آب می‌نشیند و از اشعه آفتاب استفاده می‌کند. هنگام احساس خطر سریع به داخل آب فرار می‌کند. لاکپشت فراتی یک گونه به شدت آبزی است که گل‌های اطراف رودخانه و آبگیرهای با جریان آرام را برای زندگی ترجیح می‌دهد. معمولاً از حضور در آب‌های در جریان تند پرهیز می‌کند. در طی روز کنار آب می‌نشیند و از نور آفتاب استفاده می‌کند. بسیاری از افراد این گونه زمانی که درون آب‌های کم‌عمق هستند به سطح آب می‌آیند و آفتاب می‌گیرند تا از خطر بیرون ماندن از آب مصون باشند. همچنین به زیر گل‌های اطراف یا بستر رودخانه‌ها فرو می‌روند. هنگام احساس خطر سریع به داخل آب فرار می‌کند.
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
طبقه‌بندی گونه لاکپشت فراتی
Rafetus euphraticus
Exterior characteristics: The roundish, oval carapace of the Euphrates soft shell turtle is dark olive green, Uniform or with small yellow or whitish dots. Head, neck and limbs uniform dark brown, light brown, olive brown or with small yellow dot and spots. Plastron whitish yellow with dark green or brown marks. Carapace and plastron without horny plates; Carapace flat, without ridges; Feet with 3 claws. Straight carapace length 68 cm.
Global distribution: Iran, Turkey, Syria and Iraq.
Reproduction: It’s oviparous. The Euphrates soft shell turtle digs a nest chamber in sand that is between 13 and 50 centimeters deep. The eggs are deposited in the bottom of the chamber, and have a round, hollow space above them. The clutch size is up to 40 eggs. The eggshells are hard, with a pinkish color.
Behavior: It’s diurnal. In day time it seats out of water for basking. When threatened, they dive into water.