گونه افعی قفقازی Caucasian Pit Viper
نام فارسی: افعی قفقازی
نام علمی: Gloydius halys
نام‌های علمی مترادف: Coluber halys Pallas, 1776
Agkistrodon halys: Boulenger, 1913
Gloydius halys: Hoge&Hoge, 1981
نام انگلیسی: Caucasian Pit Viper
ویژگی‌های ظاهری گونه افعی قفقازی
طول کل بدن این گونه 67 سانتی‌متر و طول دم آن 6 سانتی‌متر است. بدن به رنگ خاکستری، قرمز یا قهوه‌ای روشن است و لکه‌های حلقه‌ای شکل یا خطوط عرضی تیره‌ای بر روی سطح پشتی دیده می‌شود. سطح جانبی دارای یک یا دو سری خال تیره است. پوزه تیره رنگ بوده و دارای دو خط تیره مورب در قسمت پشتی سر است. یک خال تیره با حاشیه روشن در قسمت گیجگاهی دیده می‌شود. سطح شکمی تیره رنگ با خال‌های کم و بیش خاکستری یا قهوه‌ای رنگ است. در هر سمت سر یک حفره حسی بین چشم و سوراخ بینی به چشم می‌خورد. 9 پولک بزرگ سطح روی سر را می‌پوشانند. لب بالا 7 تا 9 پولک دارد. پولک‌های سطح پشتی تیغه‌دار بوده و در 23 (به ندرت 21 یا 25) ردیف قرار گرفته‌اند. پولک‌های سطح شکمی 141 تا 187 و پولک‌های زیر دم 29 تا 56 عدد هستند.
کلید شناسایی گونه افعی قفقازی
دارای یک حفره (اندام گیرنده‌ی حرارتی) بین چشم و سوراخ بینی است.
ویژگی‌های زیستی گونه افعی قفقازی
افعی قفقازی تنها عضو از زیرخانواده‌ی مارهای زنگی (Crotalinae) در ایران است اما این گونه با خویشاوندان آمریکایی خود با نام مارهای زنگی (Rattle snake) تفاوت دارد زیرا مارهای زنگی در انتهای دم خود دارای یک زائده‌ی جغجغه مانند از جنس پولک هستند و با آن برای اخطار به دشمنان، صدا تولید می‌کنند. اما افعی قفقازی (تنها گونه در ایران) بدون این زائده است، هرچند ممکن است گاهی انتهای دم خود را بلرزاند. این مار در درختچه‌زارها، کوه‌ها، تپه‌ها، جنگل‌ها و زیر صخره‌های مناطق کوهستانی زندگی می‌کند. در مواردی این مار در هوای سرد و بارانی در حال فعالیت دیده شده است.
این مار همانند سایر گونه‌های زیرخانواده‌ی مارهای زنگی در جهان در دو طرف صورت خود و فضای بین سوراخ بینی و چشم یک حفره‌ی حسی (در هر طرف) دارد که محل تجمع گیرنده‌های پرتو مادون قرمز است. این گیرنده‌ها به مار امکان دریافت امواجی با طول موج 5 تا 30 میکرومتر را می‌دهد و او را قادر می‌سازد کی حتی در هنگام تاریکی نیز بتواند اندام‌های حیاتی شکار خود را هدف گیرد.
دانشمندان در گذسته بر این عقیده بودند که تکامل این اندام فقط به منظور یافتن طعمه بوده است ولی تحقیقات جدید نشان می‌دهد که این اندام دارای نقش کلی‌تری است که در تنظیم دمای بدن و همچنین مخفی شدن کارایی دارد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه افعی قفقازی
- پراکنش در جهان: این گونه در کشورهای چین، افغانستان، روسیه، ترکمنستان، آذربایجان و ایران یافت می‌شود.
- پراکنش در ایران: در البرز، تهران، سمنان، قزوین، گلستان، گیلان و مازندران پراکندگی دارد.
زادآوری گونه افعی قفقازی
این مار زنده‌زا است و 3 تا 9 نوزاد در تابستان به دنیا می‌آورد.
عادات و رفتار گونه افعی قفقازی
این گونه روز فعال است. در هنگام احساس خطر انتهای دم خود را می‌لرزاند.
وضعیت حفاظتی گونه مار افعی قفقازی
جمعیت این مار در ایران متوسط است. وضعیت آن در سطح بین‌المللی در فهرست سرخ IUCN در رده NE ارزیابی نشده (Not Evaluated) قرار دارد و سطح ملی جزء گونه‌های غیر حمایت شده عادی قرار گرفته است.
سایر اعضای این گونه را بشناسیم
رده خزندگان
راسته اسکواماتا
زیر راسته مارها
زیرخانوداه مارهای افعی
- گونه افعی ارمنی
- گونه افعی البرزی
- گونه افعی کوهرنگی
- گونه افعی شاخدار
- گونه افعی شاخدار عربی
- گونه افعی شاخدار دم عنکبوتی
- گونه افعی لطیفی (افعی دماوندی)
- گونه گرزه مار
- گونه کُک مار
- گونه مار جعفری
زیرخانواده مارهای زنگی
- گونه افعی قفقازی
طبقه‌بندی گونه افعی قفقازی
Gloydius halys
Suborder: Serpentes
Family: Viperidae
Exterior characteristics: Body yellow-grey, red or light brown; dorsally ocelli or dark transverse bars, laterally one or two series of dark spots; dark snout; posteriorly, head with two diagonal dark stripes, temporal region with pale-edged dark spot; venter dark or with grey or brown spots. One thermal pit between eye and nostril on each side of the head; 9 distinct large scales on top of head;7 to 9 supralabials; dorsals keeled, in 23 rows at midbody (rarely 21 or 25); ventrals 141 to 187, subcaudals 29 to 56; anal entire. Total length 67 cm; tail 6 cm.
Global distribution: China, Afghanistan, Russia, Turkmenistan, Azerbaijan and Iran.
Reproduction: This snake is viviparous and gives birth to 3 to 9 neonates.
Behavior: This snake is Diurnal. When threatened, trembles it tail tip.