شهر در دوران اسلامی
فتح ایران در قرن هفتم میلادی توسط مسلمانان که جهان‌بینی جدیدی مبتنی بر برابری و برادری را ارائه می‌داد، باعث فروپاشی طبقات اجتماعی دولت ساسانی شد. جامعه شهری در این دولت در هماهنگی و هم‌نوایی کامل با دو جامعه روستایی و ایلیاتی قرار گرفت.
عناصر مشخصه شهر در دوران اسلامی به شرح ذیل می‌باشند:
الف) مسجد
باتوجه به اینکه تشکیل دولت اسلامی برای اولین بار در مسجد صورت گرفت، بنابراین وجود مسجد جامع، به عنوان مکانی که در آن نماز جماعت و نماز جمعه برگزار می‌شد و همچنین مهم‌ترین مرکز عبادی سیاسی اجتماعی بود، به یکی از مشخصات اصلی شهر تبدیل شد.
ب) بازار
استقرار دولت اسلامی و تسلط آن بر کشورهایی با قوانین و مقررات تجاری مختلف، سبب گردید تا این دولت هم از این مقررات بهره برد و هم آن‌ها را با موازین شرعی هماهنگ کند. از بازار و میدان در شهر اسلامی به عنوان عناصر اصلی آن یاد می‌کنند.
ج) محله
در بدو تشکیل حکومت اسلامی در ایران، ایجاد هرگونه طبقه‌بندی اجتماعی بر مبنای قوم، نژاد، سنت و… نفی گردید، اگرچه از تشکیل محلات بر اساس نظام ثروت و قدرت خبری نبود، ولی به تدریج محلات قومی، قبیله‌ای، نژادی، مذهبی، فرقه‌ای و… در شهر اسلامی شکل گرفت. این محلات نقش مهمی را در سراسر تاریخ پرفراز نشیب شهرسازی ایران ایفا کردند.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
شهر ایرانی اسلامی در اواخر قرن سوم هجری و در دوران آل بویه مراحل تکاملی خود را چنان طی کرد که توانست تا قرون جدید تأثیر خود را حفظ کند. میدان‌های بزرگی ساخته شد، در اطراف آن مراکز حکومتی مختلف، کاخ، مسجد جامع و بازارها برپا گردید که بهترین نمونه آن میدان کهنه اصفهان، می‌باشد. در دوره صفویه در امتداد این میدان و بازار آن، میدان نقش جهان به عنوان مرکز ثقل شهر و مجموعه‌ای که عناصر اصلی مذهبی، حکومتی و اقتصادی در اطراف آن قرار داشت، شکل گرفت.
روند شهرنشينی ايران را می‌توان در سه دوره عمده، مورد بررسی قرار داد. اين سه دوره عبارتند از:
- شکل‌گيری شهر در قبل از ظهور اسلام
- شهر در دوران اسلامی
- شهر در دوران معاصر