تاریخچه مدرسه در ایران

ایرانیان قبل از اسلام به اهمیت آموزش آگاه بودند. در زمان داریوش هخامنشی به دلیل اینکه اقوام و فرهنگ‌های مختلف تحت استیلای هخامنشیان بودند، لازم بود دست‌اندرکاران نظام خواندن و نوشتن را بیاموزند. اما آموزش در دوره‌های کهن غالباً به گروه و طبقه خاصی تعلق داشت و عموم مردم نمی‌توانستند به آن دسترسی داشته باشند. اگرچه از مراکز آموزشی اشکانی اطلاع درستی در دسترس نیست، ولی ویژگی‌های آموزشی ساسانی روشن‌تر می‌باشد. در این دوره نقش و اعتبار دبیر در جامعه به قدری بود که موجب پیدایش طبقه خاصی به نام دبیران شد. نمونه توجه به آموزش در آن دوران تأسیس مدرسه جُندی‌شاپور در خوزستان می‌باشد، که یکی از مراکز مهم تحقیقاتی در زمینه پزشکی و فلسفه در آن عصر بوده است.

اسلام نیز از همان ابتدا و از همان لحظه‌های که جبرییل به حضرت محمد (ص) از جانب خداوند فرمود اقرا یعنی بخوان، دارای ویژگی آموزشی و تمدن مکتوب گردید. در این قلمرو تحصیل علم و انتقال آن در رأس امور قرار گرفت. به همین دلیل در ابتدا آموزش در مساجد صورت می‌گرفت. در پای هر ستون مسجد جلسه‌های به یکی از علوم مختلف فقه، حدیث، ... اختصاص می‌یافت، که آن را حلقه می‌گفتند. ولی به تدریج که بحث‌های علمی و گفت‌وگوهای متنوع آرامش مساجد را برهم زد و از طرفی علوم تجربی نیازمند آزمایشگاه‌های مختلف گردیدند، کم‌کم نهاد مدرسه از دل مسجد خارج شد. در ابتدا آموزش در خانه استاد انجام می‌پذیرفت. ولی کم‌کم بنایی خاص را به خود اختصاص داد.

مدارک مکتوب نشان می‌دهد که پس از قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری قمری، فضاهای مدارس به صورت جدا و متمایز از مسجد پدید آمد. از این میان می‌توان به یکی از اولین مدارس شیعی در خراسان به نام مدرسه فخریه در سبزوار اشاره نمود. از دیگر مدارس قرن چهارم هجری قمری مدرسه وقفی اصفهان به نام قبهٔ بوعلی یا مدرسه علایی، محل تدریس ابن‌سینا بوده‌است. سلجوقیان با درایت وزیر مدبر خود خواجه نظام‌الملک، نظامیه‌ها یا همان مدارس علوم را در نقاط مختلف از جمله در مرو، بلخ، هرات، نیشابور، توس، ری و اصفهان ساختند.

نقشه این مدارس همان نقشه درونگرای خانه با حیاط مرکزی و چهار ایوان بود که در مناطق مختلف بخصوص خراسان رواج داشت. سپس حجره‌هایی نیز برای تحصیل و سکونت طلاب در اطراف حیاط ساختند. بنابراین منشأ نهاد مدرسه از مسجد بود و پلان آن با توجه به ویژگی‌های اقلیمی و مصالح، از خانه گرفته شده‌است.
زیباترین مدرسه ایران، مدرسه غیاثیه خرگرد، میان خواف و جام مربوط به معماری دوره تیموری می‌باشد که معمار آن قوم‌الدین شیرازی بود که پس از مرگ او غیاث‌الدین شیرازی آن را به اتمام رساند. پلان آن چهار ایوانی است در میان مدرسه‌های ایران، مدرسه خان شیراز از همه کامل‌تر و بزرگ‌تر است، ولی از دید دقت و تنوع در نقشه و در آمود، مدرسه غیاثیه غنی‌تر می‌باشد.

یکی از زیباترین بناهای دوره صفویه، مدرسه چهار باغ اصفهان می‌باشد که در کنار بازارچه بلند و کاروانسرای مادر شاه جای دارد. این مدرسه نیز چهار ایوانی است و ایوان جنوبی آن که به گنبدخانه راه دارد، دارای گنبدی خوش ترکیب با نگاره های اسلیمی به رنگ زرد و سیاه بر زمینه فیروزه‌ای است که به خوبی جلوه‌گری می‌کند.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان