بناهای عبادی بعد از اسلام؛ تکيه و حسينيه

تکیه و حسینیه از نظر کارکرد شباهت‌های زیادی با یکدیگر دارند که این امر، تمایز کامل آن‌ها را مشکل می‌سازد. با این حال می‌توان گفت که تکیه تنوع گسترده‌تری از بناها را شامل می‌شود.

تکیه

تکایا کاربرد وسیع‌تری نسبت به حسینیه‌ها دارند. تکایا صرفاً کاربرد مذهبی نداشته، بلکه نمایش‌های آیینی و حماسی نیز در آن انجام می‌شده است. در تکیه‌ها سکویی در وسط برای اجرای نمایش در نظر می‌گرفتند. یکی از معروف‌ترین تکایا، تکیه دولت بوده که ناصرالدین شاه پس از دیدن تیاترهای اروپایی و متأثر از آن‌ها، دستور ساخت آن را داد. در این تکیه نمایش‌های رزمی، تعزیه‌خوانی، شبیه‌خوانی و داستان‌های عامیانه به روی صحنه می‌رفت. در سال 1330 ه‍.ش در دوران پهلوی این تکیه به طور کامل تخریب شد. از نظر معماری تکیه دولت موردی ویژه و استثنا بوده است.

اجزای تکیه

در وسط صحن تکایا سکویی بلندتر از سطح زمین (حدود 1 متر) به شکل دایره یا هشت ضلعی به قطر بین 6 تا 8 متر تعبیه می‌شد که به منزلهٔ سِن فضای نمایش به کار می‌رفت. در اطراف صحن حیاط نیز اتاق‌ها یا حجره‌هایی در 2 طبقه ساخته می‌شد. که معمولاً حجره‌های پایین مخصوص آقایان و غرفه‌های بالا مخصوص بانوان بوده است.

 حسینیه

حسینیه در ایران به مکانی گفته می‌شود که در ماه‌های محرم و صفر در آن مراسم سوگواری و عزاداری سالار شهیدان امام حسین (ع) برگزار می‌شود و نام آن نیز برگرفته از همین معنا است. از دوره صفویه به جهت توجه ویژه‌ای که معطوف عزاداری ماه محرم شد، حسینیه‌های بسیاری در نقاط مختلف ایران بنا گردید و یا مراکز محلات و میدان‌های شهر و روستا به گونه‌ای طراحی و ساخته شدند، که به عنوان تکیه و حسینیه در ایام عزاداری مورد استفاده قرار بگیرند. از این گروه می‌توان تعداد زیادی را در مناطق مرکزی ایران مانند یزد و نایین شناسایی کرد. حسینیه‌های مناطق مرکزی، شمال، شمال غربی، غرب و جنوب ایران از نظر معماری تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. در این میان نوع مربوط به مناطق مرکزی ایران عمومیت بیشتری دارند و از طراحی و ساخت نسبتاً همسانی برخوردار می‌باشند

عناصر حسینیه‌های مناطق مرکزی

- صحن مرکزی رو باز که مورد استفاده دسته‌های عزاداری قرار می‌گیرد.
- ایوان‌ها، شاه نشین‌ها و تاق‌نماهای 1 یا 2 طبقه دور تا دور صحن که مورد استفاده شرکت‌کنندگان در عزاداری قرار می‌گیرد.
- نمازخانه و فضای اصلی سر پوشیده.
- فضاهای مورد نیاز دیگر مانند آشپزخانه، وضو خانه، آب انبار و ...
در بعضی از حسینیه‌ها سکویی نیز در وسط برای اجرای شبیه خوانی و تعزیه خوانی می‌ساختند.
مصالح مورد استفاده در این حسینیه‌ها خشت خام و آجر و پوشش‌های آن‌ها تاق و گنبد و در مواردی تیرپوش است و تزییناتی مانند آجرکاری، گچ‌کاری، آیینه‌کاری دارند.

معروف‌ترین تکایا و حسینه‌ها

از جمله تکایا و حسینیه‌هایی که تزیینات غنی دارند، می‌توان تکیه معاون الملک کرمانشاه و حسینیه امینی‌های قزوین و حسینیه مشیریه شیراز را نام برد.
در یزد محوطه و فضای تکیه بزرگ امیر چخماق با ساخت و سازهای شهری و خیابان کشی‌ها، از میان رفته است. اما در کنار میدان هنوز بخشی از بنای تکیه مرتفع، پله‌پله‌ای و مزین به کاشی‌کاری‌های زیبا واقع است. تقارن، تعادل و زیبایی این بنا آن را به عنوان یکی از عناصر شاخص شهر یزد تبدیل کرده است

دریافت مشاوره تخصصی رایگان