کمک‌های اولیه در مارگزیدگی
کمک‌های اولیه در مارگزیدگی به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که تا رساندن مصدوم به مراکز درمانی به منظور جلوگیری از نفوذ زیاد سم انجام می‌گیرد. این اقدامات باید طبق اصول پزشکی و تا حد امکان به دست افراد مطلع انجام شوند تا موجب وخامت حال مارگزیده و ظهور عوارض و عواقب مصیبت بار بعدی نگردد.
باید در نظر داشت که کمک‌های اولیه در مار گزیدگی را نمی‌توان و نباید به صورت یک فرمول کلی و اجرا شدنی در تمام موارد مارگزیدگی و در تمام کشورها پیشنهاد کرد، زیرا روشی که باید اعمال شود یا حتی مواردی از کمک‌های اولیه که ناگزیر به انجام آن هستید، برحسب نوع مار گزنده، شرایط و امکانات محیط، زمان لازم برای رساندن مصدوم به مراکز درمانی، همچنین محل گزش و شدت مسمومیت گزش، متفاوت است. متأسفانه اغلب تولیدکنندگان سرم ضد مارگزیدگی در جهان سوم بدون مطالعه و توجه به تمام جوانب، دستورالعمل‌های مختص به کمک‌های اولیه در مارگزیدگی کشورهای پیشرفته را برای فرآورده‌های خود درنظر می‌گیرند و یا این روش‌ها را توصیه میکنند.
بنا به درخواست صلیب سرخ ایالات متحده آمریکا جلسه‌ای از کارشناسان انجمن پژوهش‌های ملی آمریکا که در این زمینه صاحب نظر بودند، تشکیل شد. این کارشناسان نتایج کار خود را در خصوص کمک‌های اولیه مارگزیدگی، به صورت دستورالعملی جامع، در 1978 منتشر کردند. مواردی از این دستورالعمل را که با نیازهای جامعه ما مطابقت دارد، همراه با آنچه که با توجه به انواع مارهای سمی ایران و شرایط کلی جامعه معقول دانسته شده است، به طور انتخابی در ادامه ذکر می‌شود؛ با این امید که در آینده‌ای نه چندان دور در کشور ما هم برای تهیه دستورالعملی مناسب جلسه‌ای از کارشناسان صاحب نظر تشکیل شود. شاید در اوضاع و احوال کشور ما، اهمیت اقداماتی که نباید به عنوان کمک‌های اولیه انجام داد، بیش از مواردی است که باید توصیه شوند، به همین سبب به طور جداگانه این موارد بیان شده است. اقداماتی که در کمک‌های اولیه می‌توان انجام داد عبارتند از:
- اولین اقدامی که در مارگزیدگی می‌بایست انجام شود بررسی صحنه است، برای اطلاع از شرایط مار که فرد دیگری (امدادگر یا افراد همراه) دچارآسیب احتمالی و مارگزیدگی نگردد. اگر در محلی هستید که نمی‌توانید مار را ببینید، فرد مارگزیده را از آن محل به محل امن‌تری انتقال دهید.
- از فرد مارگزیده بخواهید که به آرامی دراز بکشد و با دلداری دادن از وحشت و نگرانی وی بکاهید و به وی اطمینان دهید که خطری زندگی او را تهدید نمی‌کند.
- فرد مارگزیده نباید از عضو گزیده شده استفاده نماید. حرکت عضو آسیب دیده باعث بالا رفتن گردش خون و پخش شدن بیشتر سم می‌شود. او را به آرامش دعوت نمایید و در صورت امکان او را با برانکارد انتقال دهید و عضو را همتراز یا پایین‌تر از قلب قرار بگیرد.
- در صدد باشید هرچه زودتر او را به مراکز درمانی برسانید.
- خارج کردن سم از محل گزش اقدام بعدیست که البته کاری بسیار حساس و تخصصی است. یکی از روش‌ها نیشتر کردن یا برش دادن محل گزش است که طبق برخی منابع نباید انجام شود و طبق نظر برخی منابع تنها در صورت داشتن تخصص می‌بایست انجام شود.
- اگر رساندن مصدوم به مراکز درمانی بیش از 15 الی 20 دقیقه طول می‌کشد و شواهد گزش حاکی از سمی بودن مار است و یا آن که مار را 100% سمی دانستید، بلافاصله پس از گزش با نواری پارچه‌ای (نه نخ و نه تسمه و نظایر آن‌ها) به عرض تقریبی 2 سانتیمتر، بالا و پایین محل گزش را به فاصله 5 تا 10 سانتیمتری ببندید، بستن در حدی باید انجام شود که گردش خون سرخرگی تحت تأثیر قرار نگیرد (باند نباید روی مفاصل یا مجاور آن بسته شود). با توجه به اینکه افعی و مارکبرا معمولاً سم خود را در عمق بیشتری تزریق میکنند، میزان محکم بستن باند باید به اندازه‌ای باشد که جریان سیاهرگی را ببندد. بسته ماندن عضو به روش یاد شده نباید بیش از 3 دقیقه طول بکشد و باید متناوباً به مدت 1 دقیقه آن را باز کرد و دوباره بست و در هر بار بستن، خون آلوده را خارج کرد.
روش‌های خارج کردن سم از بدن فرد آسیب‌دیده:
پمپ‌های مکنده (آماده یا دست‌ساز): استفاده از پمپ‌های مکنده باید در 30 دقیقه اول گزیدگی انجام شود.
روش نیشتر کردن: در روش نیشتر کردن با تیغه چاقو یا آلتی تیز و برنده و درصورت امکان ضدعفونی شده، محل گزش را در امتداد محور طولی عضو به عمق 4 میلیمتر و طول تقریبی 1.5 سانتیمتر یک برش خطی ایجاد نمایید (هیچگاه برش ضربدری نزنید)، بعد از برش بسته به عمقی نیش مار شروع به ساکشن کردن به مدت حداقل 20 دقیقه نمایید. این روش نیز می‌بایست توسط یک متخصص انجام شود تا از پارگی عروق و اعصاب و پخش شدن بیشتر سم در بدن جلوگیری گردد.
*توجه داشته باشید مکیدن محل گزش منسوخ شده و اشتباه است چون در صورت اینکه فرد نجاتگر در ناحیه دهان زخم باز یا دندان خراب داشته باشد سم به سرعت جذب بدن شده و مسمویت را به دنبال داشته باشد، علاوه بر این اگر فرد گزیده شده بیماری داشته باشد از این طریق به نجاتگر انتقال داده می‌شود به همین دلایل این روش اصلا بهداشتی نبوده و توصیه نمی‌گردد.
محل خروج سم نزدیک محل اثر نوک دندان مار است و چون این دندان خمیدگی دارد (به ویژه در افعی‌ها)، درنتیجه محل تخلیه سم کمی پایین‌تر از محل اثر تزریق است و بنابراین برای خروج سم بهتر است شکاف به سمت طرفین اثر دندان سمی ادامه یابد.
- اگر مصدوم برای رسیدن به مراکز درمانی ناگزیر است پیاده راه برود، باید راه رفتن و حرکت او به آرامی باشد و در فاصله‌های معین به استراحت بپردازد تا ضربان قلب وی طبیعی باشد.
درصورت امکان مار گزنده را بکشند و برای تشخیص همراه داشته باشند.
از اقداماتی که باید در کمک‌های اولیه مارگزیدگی رعایت شوند عبارتند از:
- خودداری از مصرف الکل به منظور کاهش درد. (مصرف الکل عروق را گشاد کرده و موجب پخش بیشتر سم می‌شود).
- خودداری از به کار بردن هر گونه درمان سنتی.
- خودداری از گذاردن یخ بر روی عضو مصدوم. (کمپرس یخ در مارگزیدگی ممنوع است)
- اگر گزش در ناحیه دست و پا رخ داده‌بود، بهتر است که عضو پایین‌تر یا همتراز سطح قلب قرار بگیرد (بالاتر بودن عضو به پخش شدن سریع سم در بدن کمک خواهد کرد) و وسایل زینتی از جمله ساعت، دستبند، انگشتر، کفش و ... را از آن عضو جدا نمایید چون تورم در ناحیه گزش یکی از علائم مارگزیدگی است.
- اگر گزیدگی در اندام‌هایی غیر از دست و پا است، از بستن آن با باند یا شکافتن محل گزش خودداری شود.
- جز به طریقی که گفته شد، از ایجاد شکاف‌های اضافی دیگر یا شکاف به صورت ضربدر خودداری شود.
- از تجویز داروهای موضعی یا عمومی و به طور کلی از انجام هر نوع درمان بدون نظر و دستور پزشک خودداری شود.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان