حواس پرندگان

تمام حواس پنج‌گانه که در انسان وجود دارد، در پرندگان نیز یافت می‌شود؛ با این تفاوت که برخی از آن‌ها ممکن است بسیار قوی و یا خیلی ضعیف باشند. برای مثال حس بویایی در بعضی از پرندگان نسبتاً قوی و در عده‌ای از آنها اصولاً وجود ندارد، به طوری که این حس در لاشخورها رشد قابل توجهی دارد که به کمک آن می‌توانند محل لاشه‌ها را به آسانی پیدا کنند. کبوتر نیز از پرندگانی است که با استشمام، به منطقه‌ای که دارای غذای دلخواه است، روی می‌¬آورد. حس بینایی در پرندگان بسیار قوی و به حد اعلای رشد خود رسیده است. چشم پرندگان در مقام مقایسه با اندام آنها نسبتاً بزرگ و در بعضی از آنها مانند جغدها به اندازه چشم یک انسان می‌رسد. در شترمرغ که دارای بزرگترین چشم بوده قطر آن تا به حدود 5 سانتیمتر توسعه یافته است.

در مجموع اگر بخواهید با پرندگان و فعالیت پرنده‌نگری در ارتباط باشید باید بدانید که حواس در آنها چگونه است.

حس شنوایی

حس شنوایی قوی‌ترین حس در پرندگان است. پرنده‌ها لاله گوش ندارند و روی مجرای گوش با دسته‌ای پر پوشیده شده است. غالب پرندگان از طریق تولید آواز و صدا با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند که در صورت از دست دادن این حس، نسل بسیاری از آنها به مخاطره خواهد افتاد. پرندگان بالاتر و پایین‌تر از سطح آستانه شنوایی انسان‌ها (گوش انسان اصوات بین 20 تا 20000 هرتز را می‌شنود) می‌شنوند. همچنین گوش انسان قدرت تشخیص فقط یک نت را در یک زمان دارد ولی پرندگان می‌توانند نتهای زیادی را تشخیص دهند. سیستم شنوایی پرندگان از سه قسمت کانال خارجی گیرندۀ صدا، گوش میانی و گوش داخلی تشکیل شده است. به طرز غیرقابل باوری پرندگان صداهای تولید شده از جانب ما در طبیعت را می‌شنوند و ممکن است است این امر موجب فرار آنها از محل گردد. لذا هرگز فراموش نکنید که لازمه رفتن به طبیعت و تماشای پرندگان سکوت است. قویترین حس شنوایی در بین پرندگان متعلق به جغدها است. این قدرت این حزب در جغدها ده برابر انسان است برخی از آنها حتی با چشم‌های بسته نیز ممکن است بتوانند طعمه خود را شکار کنند.

از سوی دیگر، سوراخ گوشهای چپ و راست روی سر به صورت نامتقارن قرار گرفته است. همچنین شکل و اندازۀ این سوراخها نامتقارن است. این عدم تقارن سبب می‌شود تا صداها با تأخیر زمانی اندکی توسط یک گوش نسبت به گوش دیگر دریافت شود و این امر سبب میشود تا مسیر، جهت و سرعت حرکت طعمه در تاریکی مطلق شب در مغز طراحی شود و نتیجه آنکه در نقطۀ دقیقی بر سر طعمه فرود آید. نکتۀ مهم در خصوص رفتار خرابه‌نشینی و یا زندگی در مناطق دور افتاده‌ای نظیر اعماق جنگلها در جغدها به دلیل حساسیت شنوایی بالای این پرنده به صداهای ناهنجار در طول روز به ویژه صداهای تولید شده از فعالیتهای انسان است. به این دلیل جغدها با حفظ فاصله از انسان نقاط بی سر و صدا را در خرابه‌ها، اعماق جنگلها و کوهستانها جستجو می‌کنند. به این دلیل انسان این پرنده را خرابه‌نشین و شوم می‌شناسد؛ در حالی که این پرنده کارکردهای بوم‌شناختی غیر قابل جایگزینی را در طبیعت ارایه میکند.

مهمترین بخش گوش کولوملا (Columella) است که در واقع استخوانی است که در خرندگان نیزدیده می‌شود. گوش در تعادل پرندگان نقش حیاتی دارد و از عوامل کلیدی پرواز است. عده ای از متخصصان معتقدند که گوش در برخی پرندگان به عنوان فشارسنج عمل کرده و در تعیین ارتفاع پرواز به کار می‌رود.

مطابق مقاله‌ای که در شماره 12 نوامبر 2014 در PLOS ONE منتشر شد، پرندگان نیز قادر به درک اینکه منبع صدا در بالای آنها، زیر آنها، یا در همان سطح است، هستند. این مقاله از یک تیم تحقیقاتی در آلمان به سرپرستی دکتر هانس اشنیدر تهیه شده است.

حس بینایی

حس بینایی از حواس‌ تکامل یافته و قوی در پرندگان محسوب می‌شود که برای رفتارهای متعددی از جمله یافتن غذا، فرار از طعمه‌خوار و انتخاب جفت به کار می‌رود. شاید برایتان این سوال پیش آمده که پرندگان  چه رنگی می‌بینند؟ پرنده‌ها به خوبی قادر به تشخیص رنگها حتی بهتر از انسان‌ها هستند. البته در پرندگان شب فعال این موضوع صادق نیست، زیرا آنها در نور کم شب همه چیز را خاکستری روشن تا سیاه خواهند دید. پرندگان شبگرد دارای چشم‌هایی بزرگتر از پرندگان روزگرد هستند.
اهمیت این موضوع آن است که باید برای رفتن به طبیعت از لباس همرنگ طبیعت استفاده کرده و از پوشش لباس با رنگ‌های تند پرهیز نمود. طبیعتاً هر چقدر هم رنگ و هم شکل طبیعت باشید، بهتر می‌توانید به پرندگان نزدیک شده و از آنها عکاسی کنید.

در مجموع در ساختار چشم پرندگان اندازه چشم در پرندگان به نسبت بدن در مقایسه با انسان‌ها خیلی بزرگ است که قدرت بی‌نظیری برای مشاهدۀ اجسام دور فراهم می‌آورد. در پرندگان شکاری چشمها لوله‌ا‌ی (استوانه‌ای) شکل هستند و عضلات اطراف چشم، شکل آن را تغییر داده و با تغییر شکل عدسی، تیز بینی بالای پرنده را سبب می‌شوند. پرندگان عموماً دارای قدرت بزرگنمایی 20 هستند هر چند در پرندگان شیرجه‌رو تا بزرگنمایی 60 نیز دیده می‌شود. حساسیت این موجودات به نور نیز در مقایسه با انسان قابل توجه است. برخی گونه‌ها قادرند طیف‌های غیرقابل مشاهده برای انسان را ببینند.

دامنۀ دید در پرندگان بسیار گسترده و در اغلب آنها بیش از 300 درجه است. چشم اغلب پرندگان در دو طرف سر آنها قرار دارد و سبب می‌شود تا هر چشم میدان دید مجزا و در مجموع میدان دید وسیعی داشته باشند ولی انطباق میدان دید دو چشم (دید دو چشمی) آنها اندک است. با این وجود در برخی پرندگان نظیر شکاریها که تشخیص فاصله و بُعد اجسام ضرورت دارد، چشمها بیشتر متمایل به جلوی صورت بوده و دید دو چشمی اهمیت دارد. جغدها با دامنۀ دید دو چشمی تا 70 درجه، در بین پرندگان از بیشترین وسعت دید دو چشمی برخوردار هستند. در برخی پرندگان مثل ابیا، وضعیت قرارگیری چشمها روی سر به نحوی است که حتی اجسام پس سر خود را نیز می‌بینند. از سوی دیگر مردمک چشم در جغدها هر یک به طور جداگانه باز و بسته می‌شود. جغدها دارای چشمان درشتی هستند و در شرایط نور کم می‌توانند نور محیط را جذب کنند. ظرفیت دریافت نور از نسبت مساحت شبکیه به مساحت قرنیۀ چشم به دست می‌آید. هر چه این عدد بزرگتر باشد، درک نور کمتر است. این ظرفیت در انسان 5/13 و در جغد انبار 5/3 است. یک جغد انبار قادر است تا در نور کم در حدود 0.000002 لوکس (واحد روشنایی Lux) یک موش را شکار کند. با توجه به تفاوت رنگی واضحی که بین جنس نر و مادۀ پرندگان وجود دارد، نشان می‌دهد که پرندگان قدرت تشخیص رنگ را دارند هر چند پرندگانی همچون جغدها سیاه و سفید می‌بینند.
چشم در بعضی از پرندگان، مانند کبوتر، مسطح و قرنیه آن تحدب کمی دارد، در حالی که در پرندگان شکاری چشم، کروی و قرنیه آن کاملاً محدب است. چشم‌های کروی با بینایی بسیار زیاد از ارتفاعات زیاد شکار را تشخیص داده، تصویر را روشن و دقیقتر می‌بینند، همچنین در چشم‌های مسطح میدان دید وسیع و قدرت بینایی نسبتاً زیاد است.

گردش چشم در پرندگان بسیار کم و حتی در جغدها صفر است. در عوض قابلیت انعطاف گردن بسیار بالا بوده و جبران عدم چرخش حدقه چشم را انجام می‌دهد. به نحوی که جغد (به دلیل دو برابر بودن مهره‌های گردن) می تواند سر و گردنش را بیش از 180 درجه بچرخاند.

پرندگان دارای پلک سومی هستند که نیمه شفاف بوده و می‌تواند با سرعت زیادی روی سر کشیده شود و در گوشه داخلی چشم جمع گردد. مهمترین کارکردهای پلک سوم عبارت است از:

* تمیز کردن و مرطوب کردن کره چشم.

*به عنوان یک پوشش محافظ در مقابل باد در حالت پرواز‌های سریع.

*کاهش روشنایی خیره کننده خورشید برای پرندگان شب فعال در طی روز.

*محافظت از چشم پرندگان آبزی در زیر آب.

حس بویایی

حس بویایی در غالب پرنده‌ها ضعیف بوده و چندان پیشرفته نیست. هر چند حفرۀ بینی به نسبت بزرگ دارند ولی گیرنده‌های بویایی در پرندگان نسبت به پستانداران کاهش قابل ملاحظه‌ای یافته و تعداد سلول‌های حسگر کم است. در برخی از پرندگان نظیر کیوی و لاشه‌خوارانی نظیر دالها، گیرنده‌های بویایی پیشرفته‌تر هستند و قادرند تا مکان لاشه‌های در حال فساد را از مسافت‌های طولانی پیدا کنند. اعتقاد بر این است که کبوترها نیز قادرند تا به کمک حس بویایی خود محلی که غذای مطلوب دارد را تعیین نمایند. در برخی پرندگان حفره‌های بینی وظیفه‌ای غیر از بویایی بر عهده دارند. به عنوان مثال در پرنده‌ای به نام Fulmar دریچه‌ها و حفره‌های مارپیچی درون سوراخ بینی جهت ارزیابی سرعت باد در زمان بال‌بازروی عمل می‌نماید تا پرنده بتواند روی توده‌های هوا سر بخورد.

با این حال برای رفتن به طبیعت و تماشای پرندگان منعی برای استفاده از عطر و ادکلن در حد معمول توسط افراد وجود ندارد.

حس بویایی در پرندگان

حس بویایی در پرندگان

حس بویایی در پرندگان

حس چشایی

به طور کلی حس چشایی در پرندگان چندان پیشرفته نیست هر چند این حس در منقار و زبان بسیاری از پرندگان به خصوص آنهایی که از منقار و زبان برای یافتن غذا استفاده میکنند (مانند دارکوبها و کنارآبزیها) به خوبی تکامل یافته است. به دلیل کوچک و نازک بودن زبان در پرندگان و نداشتن بزاق مانند پستانداران، حس چشایی نیز ضعیف است اما معمولاً زبان باریک و دارای تعداد کمی جوانۀ چشایی است و همین تعداد جهت درک طعمهای شوری، شیرینی، تلخی و ترشی کفایت میکند.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان