مدیریت تورهای پرنده نگری
عملیات اجرای تورهای پرنده‌نگری، به سه قسمت تقسیم می‌شود:
1- قبل از تور
*شناسایی گونه های هدف: لازم است گونه یا گونه های هدف دقیقًا شناسایی شوند. معمولاً متقاضیان خارجی اسم علمی پرنده‌های مورد نظر خود را فرستاده و درخواست برنامه تور می‌کنند.
*فصل مناسب: همه پرندگان بومی نیستند برخی از پرندگان مهاجر هستند.. بسیاری مهاجر زمستانه، تابستانه یا عبوری هستند. اگر در فصل تابستان برای دیدن درنای سیبری به فریدونکنار بروید، با کمال تعجب خواهید دید که در محوطه تالاب مردم در حال کشت و کار برنج هستند. زیرا در این فصل درناها در سیبری به سر میبرند!!!! از خود بپرسید؛ آیا در این فصل میتوان پرنده مورد نظر را یافت؟
*بررسی مسیر: قبل از آغاز سفر باید مسیرهای دسترسی به منطقه مورد بررسی قرار گیرند، برای این کار میتوان از نقشه کمک گرفت و موقعیت منطقه را شناسایی کرد، یا از افراد محلی و یا اشخاصی که قبلاً به این منطقه رفته‌اند کمک گرفت. یکی از عوامل مهمی که در بررسی مسیر باید مورد توجه قرار داد، وجود عوامل و حوادث طبیعی در طول مسیر است. چرا که در بعضی از فصول برای عبور از مسیر خاصی نیازمند تجهیزات ویژه‌ای هستید و حتی‌الامکان باید از مسیرهایی که در معرض سیل، بهمن و ... قرار دارند، اجتناب کرد. عامل مهم دیگر توجه به امنیت جاده‌ها است. این مسأله به خصوص برای تورهای خارجی بسیار حائز اهمیت است.
*گرفتن مجوزهای لازم: بازدید از بسیاری از مناطق طبیعی ایران نیاز به کسب مجوز از ارگانها یا سازمانهای ذیربط دارد. به طور مثال برای بازدید از یک پارک ملی لازم است از سازمان حفاظت محیط زیست مجوز گرفته شود. برای بازدید از برخی سواحل جنوبی، سازمان بنادر و کشتیرانی و برای بازدید از تالاب هور العظیم ارتش مجوز لازم را صادر خواهد نمود. سعی کنید سه هفته قبل از اجرای تور برای گرفتن مجوز اقدام نمایید.
*سفارش به مسافران برای داشتن پوشش مناسب: از آنجایی که پرندگان رنگ‌ها را تشخیص می‌دهند، لازمه رفتن به پرنده‌نگری پوشیدن لباس‌های همرنگ طبیعت است. پوشیدن لباس با رنگ‌های تند (مثل قرمز، سبز فسفری و ...) و براق می‌تواند باعث ترس و فرار پرنده‌ها گردد. بهتر است این موضوع قبل از سفر با مسافران در میان گذاشته شود.
2- حین تور
*همراه داشتن ابزار و لوازم تخصصی: لازمه رفتن به طبیعت و پرنده نگری داشتن لوازم آن است. دوربین، کتاب راهنما، دفترچه یادداشت و البته یک تلسکوپ به همراه سه پایه مناسب. راهنمای پرنده‌نگر، بدون دوربین و تلسکوپ، مانند مکانیک بی‌آچار است. کتاب و بروشور به شما کمک خواهد کرد تا تصاویر و توضیحات کامل گونه‌ها را در اختیار داشته باشید و از آن استفاده کنید. دوربین چشمی نیز ابزار شما برای پیدا کردن و تشخیص دادن گونه‌ها است. اما تلسکوپ کاربردی فنی‌تر و حساس‌تر دارد. این وسیله به شما کمک خواهد کرد تا بتوانید گونه‌ها را به خوبی به دیگران نشان دهید. تلسکوپ روی سه‌پایه ثابت می‌گردد و راهنما گونه‌ها را به وسیله آن پیدا می‌کند، حال این امکان وجود دارد تا افراد دیگر (حتی با کودکانی که کار با دوربین را بلد نیستند) دقیقاً همان گونه مورد نظر شما را ببینند. با این روند مسافران و همراهان با تماشای خوب و واضح گونه‌ها ذوقی چند برابر برای ادامه کار و همراهی با اهداف گروه پیدا می‌کنند. در صورت امکان لوازم تخصصی اضافه‌ای با خود همراه داشته باشید. همیشه این امکان وجود دارد که برخی از همراهان شما دوربین یا کتاب راهنما نداشته باشند. شما با در اختیار گذاشتن این امکانات به تعدادی از همراهان لذت سفر را برای آنها چندین برابر خواهید کرد.
*داشتن پوشش مناسب: از آنجایی که پرندگان رنگ‌ها را تشخیص می‌دهند، لازمه رفتن به پرنده‌نگری پوشیدن لباس‌های همرنگ طبیعت است. پوشیدن لباس با رنگ‌های تند (مثل قرمز، سبز فسفری و ...) و براق می‌تواند باعث ترس و فرار پرنده‌ها گردد. هر چه نوع پوشش شما همسان‌تر با محیط باشد، شانس نزدیک‌تر شدن شما به پرنده بیشتر خواهد بود. در بحث کلاه آفتابگیر، کلاهی را انتخاب کنید که دور تا دور لبه داشته باشد. این کلاه‌ها باعث می‌شوند که همیشه در صورت و طرفین دیگر سر، آفتاب شما را اذیت نکند. اگر قصد بازدید از تالاب و محیط‌های باتلاقی را دارید، حتماً چکمه بپوشید. چکمه این امکان را به شما می‌دهد تا در مناطق گلی و آبگیر به راحتی حرکت کنید. توجه داشته باشید که قدم‌زدن در گل و در حاشیه دریاچه‌ها یکی از لذت‌های رفتن به طبیعت است که خیلی از عموم مردم آن را تجربه نکرده‌اند.
*بازدید از ایستگاه‌های مختلف: تنوع زیستگاهی موجب تنوع گونه‌های پرنده خواهد شد. در تورهای خود طوری برنامه ریزی کنید که بتوانید زیستگاه‌های متفاوت پرندگان را بازدید کنید. به طور مثال اگر برای تماشای پرندگان به یک تالاب می‌روید؛ در بین راه و یا اطراف تالاب دنبال تیپ‌های زیستگاهی متفاوت دیگری نیز باشید و برای تماشای پرندگان آنجا نیز وقت بگذارید.
*همراه داشتن همه مجوزها: برای ورود به مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست خصوصاً پارک‌های ملی نیاز به کسب اجازه از آن سازمان است. ممکن است محیط‌بان یا نگهبان منطقه مورد نظر شما برای بازدید، مجوز شما را از شیفت قبلی تحویل نگرفته باشد. با این توصیف ورود شما با مشکل مواجه خواهد شد. این موضوع زمانی بیشتر احساس می‌شود که مسافر شما خارجی بوده و برای هر ساعت از برنامه سفر خود برنامه ریزی کرده باشد. سعی کنید یک نسخه کپی از مجوز ورود به مناطق خاص را به همراه داشته باشید و به امید اینکه مجوز برای فلان دفتر یا اداره فکس یا ارسال شده است، نباشید.
*آغاز کار از صبح زود: در پرنده نگری صبح زود طلاست. تلاش کنید که برنامه خود را طوری تنظیم کنید که در زمان طلوع خورشید در محل حاضر باشید. آغاز کار از صبح زود دارای محاسن خاصی است. ابتدا اینکه پرندگان گرسنه‌اند و تلاش زیادی برای پیدا کردن غذا می‌کنند. در این وضعیت ترس کمتری از حضور انسانها دارند و تماشای آنها به مراتب راحت‌تر انجام می‌شود. دوم اینکه تابش نور مایل در ابتدای روز شرایط خوبی برای تماشا و عکاسی از پرندگان پدید می‌آورد.
*رعایت سکوت و آرامش محیط: در پرنده‌ها حس شنوایی بسیار قوی است. کوچکترین صدایی ممکن است آنها را از محیط فراری دهد؛ لذا هرچه مکان مورد بازدید آرام‌تر و کم صداتر باشد، شانس نزدیک شدن به پرنده‌ها و تماشای آنها نیز بیشتر خواهد بود.
*ندادن نظر قطعی: با توجه به تعداد زیاد پرنده‌ها و تشابه برخی از آنها با همدیگر، همیشه ممکن است در شناسایی گونه‌ها، شمارش آنها و ... اشتباهی رخ داده و یا شک و تردید به وجود آید. باید توجه داشت که تا مطمئن نشده‌اید، نظر قطعی ندهید. برای افراد متخصص و مسافران خارجی این موضوع اهمیت بیشتری دارد. در صورت اظهار نظرهای غیرکارشناسانه و یا تأکید بر تشخیص‌های اشتباه، همراهان اعتماد خود را به شما از دست خواهند داد و این کار باعث لطمه به ادامه روند تور و یا ارتباط‌های بعدی شما با مسافران می‌گردد.
*آدرس دادن صحیح: بارها اتفاق افتاده است که آدرس محل پرنده را به سایرین اعلام می‌کنید و قادر به پیدا کردنش حتی با دوربین نیز نمی‌شوند. برای رفع این مشکل راه کار ساده‌ای وجود دارد. از روش ساعت استفاده کنید. در این روش ابتدا باید نشانه‌های خاص را به عنوان مرکز ساعت فرضی قرار داده و موقعیت گونه مورد نظر را به نسبت مرکز بر اساس ساعات دوازده‌گانه اعلام کنید. به طور مثال آیا آن درخت بلند با رنگ خاص را می‌بینی؟ پرنده سبز مورد نظر در ساعت 11 آن نشسته است.
*ممنوع بودن گفتن جوک، خرافه و یا انجام حرکات موزون: مسافران شما را به عنوان یک کارشناس و متخصص طبیعت و پرنده‌نگری می‌دانند و منتظر شنیدن سخنرانی علمی و خاص از سوی شما هستند. گفتن جوک و تاکید کردن بر خرافه‌هایی که با واقعیت در تضاد است و یا انجام کارهایی که زیبنده یک تور تخصصی نیست، باعث سلب اعتماد مسافران و دور شدن شما از اهداف آموزشی - علمی خود خواهد شد. لازم به ذکر است که شاد بودن و یا خندان بودن، منافاتی با برنامه‌های علمی ندارد.
*توجه به تعداد نفرات همراه خود: طبیعی است که هر چه تعداد نفرات تور بیشتر باشد، شانس دیدن پرنده‌ها کمتر می‌شود. به طور نرمال بین ۱۰ تا ۱۲ نفر با یک راهنمای متخصص، می‌تواند سفر پرنده‌نگری مناسبی باشد. اگر تعداد نفرات زیاد است، در صورت امکان گروه را به دو یا سه دسته تقسیم کرده و برای هر گروه یک راهنمای متخصص و یک مسیر معین تعیین کنید.
*طی کردن مسیرها به صورت پشت به نور: برای تماشای خوب و تشخیص دقیق رنگ در پرنده‌ها و یا عکاسی از آنها، لازم است که به زاویه تابش نور توجه شود. اگر مسیر حرکت شما پشت به نور باشد، رنگ‌ها و جزئیات همه چیز از جمله پرنده¬ها به خوبی دیده می‌شود. در حالت برعکس، نورخورشید مانع تشخیص دقیق رنگ‌ها شده و جستجو با دوربین نیز به واسطه احتمال ورود نور مستقیم خورشید به چشم‌ها خطرناک است.
*یادداشت‌برداری: در سفرهای علمی تلاش کنید تمام جزئیات سفر، نوع گونه‌های رکورد شده، مکان مشاهده گونه‌ها و ... را یادداشت کنید. به یاد داشته باشید که کمرنگ‌ترین جوهر بهتر از پررنگ‌ترین حافظه است. بعدها تمام این اطلاعات در نوشتن مقالات، کتابها، گزارش سفر و ... به درد شما خواهد خورد. توجه داشته باشید که گاهی با استفاده از یک دوربین معمولی یا حتی با دوربین موبایل خود نیز می‌توانید از پشت دوربین و تلسکوپ عکسهایی برای ثبت نوع گونه بگیرید. اگر چه کیفیت این عکس‌ها مناسب برای چاپ نیست اما برای ثبت رکورد و شناسایی گونه به کار خواهد آمد.
*عدم ورود به زیستگاه‌های حساس: نقش شما به عنوان فردی آموزش دیده در طبیعت، حمایت از حیات وحش و طبیعت است. باید در نظر داشته باشید که حضور بی موقع انسان در زیستگاه‌های حساس مانند مکانهای آشیانه سازی یا مکانهای استراحت پرندگان، می‌تواند لطمه جبران‌ناپذیری به جمعیت پرندگان بزنند. به طور مثال ورود به مکان تجمع آشیانه‌های پرستوهای دریایی باعث ترک لانه توسط والدین شده و این فرصت خوبی برای کاکایی‌ها، اگرتها و ... است که تمام تخم و جوجه‌ها را بخورند. در مثال دیگر میتوان به برهم زدن آرامش پرندگان در شب و هنگام خواب آنها اشاره کرد. این کار باعث به پرواز درآمدن آنها در تاریکی شده و ممکن است تعدادی از آنها با سیم‌های برق و ساختمان‌ها برخورد کرده و جان خود را از دست بدهند.
*مراقب رفتار مسافران خود بودن: یک راهنما مسئولیت دارد که همه رفتارهای مسافران با طبیعت را زیر نظر داشته باشد. روشن کردن آتش، دستکاری کردن لانه پرندگان و آزار و اذیت حیوانات از جمله مواردی است که باید تحت کنترل باشد. پرنده‌نگرها در طبیعت برای رکورد گونه‌ها به همه جا سرک می‌کشند. باید در نظر داشت که در برخی مناطق جنوب غربی و غرب کشور ممکن است هنوز مهمات جنگی و خطرناک ناشی از جنگ باقی مانده باشد. یک لحظه غفلت راهنما کافی است تا با حس کنجکاوی و تشویق سایر مسافران، یک نفر به سراغ این لوازم خطرناک برود.
*پبدا کردن راهی برای علاقمند کردن مسافران: طبیعت سرشار از سوژه‌ها و مطالب جالب است که شما به واسطه آشنایی با آن می‌توانید از آنها برای علاقمند کردن مسافران و یا گذراندن وقت‌های اضافی استفاده کنید. این موضوع می‌تواند شامل گروه‌های سنی و گروه‌های مختلف زیستمندان و یا اجزای مختلف طبیعت باشد.
*اجازه استراحت به مسافران در زمان‌های خاص: سفرهای پرنده‌نگری معمولاً قبل از طلوع آفتاب و گاهی در تاریکی صبح شروع می‌شود. تا روشن شدن هوا، اجازه بدهید مسافران استراحت کنند. از جهتی کار پرنده‌نگری از صبح زود آغاز می‌شود و طبیعی است که افراد بعد از خوردن ناهار، در ماشین نیاز به استراحت داشته باشند. راهنما باید این موارد را در نظر داشته باشد و در این زمان برای آنها برنامه خسته کننده نداشته باشد.
*انتخاب محل اقامت در نزدیک سایت، در تورهای چند روزه: پرنده¬نگرها کمتر به لوکس بودن محل اقامت اهمیت می‌دهند. حتی در بسیاری موارد علاقمند به استفاده از خانه‌های محلی و استفاده از امکانات آن هستند. از جهتی هرچقدر محل اقامت به سایت مورد نظر برای بازدید نزدیک‌تر باشد، مسافران کمتر خسته شده و زودتر به سایت خواهند رسید. لذا نیاز نیست که حتماً در شهرهای بزرگ اقامت کنید و صبح زود با طی مسافت زیاد به محل بازدید مراجعه کنید. به طور مثال اگر برای تماشای پرندگان در جزیره آشوراده سفر کرده‌اید، اقامت را بر روی جزیره تجربه کنید و از اقامت در بندرترکمن و مراجعه به جزیره در صبح فردا پرهیز کنید.
*احترام به جامعه محلی و فرهنگ آنها و حتی الامکان خرید از آنها: ممکن است برای تماشای پرندگان به مکانهایی سفر کنید که دارای ادیان و فرهنگ‌های متفاوتی با شما باشند، فراموش نکنید که شما مهمان آنها هستید و باید به آنها و فرهنگشان احترام بگذارید. حتی الامکان از امکانات و غذاهای محلی استفاده کنید. غذاهای محلی علاوه بر سالم‌تر بودن، نسبت به غذاهای رستورانی و بین راهی طعمی متفاوت و تجربه‌ای خاص برای شما به ارمغان خواهد آورد. در نظر داشته باشید که در صورت استفاده از تسهیلات محلی، نه تنها مبلغ کمتری هزینه خواهید کرد، بلکه با این کار به اقتصاد محلی و تشویق آنها برای حفظ طبیعت و تنوع زیستی محل مورد بازدید، کمک شایانی خواهید نمود.
*یافتن مکانهای جدید: پرنده‌نگرها همیشه علاقمند به تجربه مکان‌ها و گونه‌های جدید هستند. یک راهنمای متخصص و باهوش همیشه به دنبال پیدا کردن سایت‌های جدید و اجرای تورهای متفاوت است. لذا آنها که در این زمینه پیشرو هستند، در زمینه‌های دیگر اقتصادی، اعتباری و ... نیز از رقبای خویش جلوتر خواهند بود. پرنده‌ها همیشه و همه جا هستند. لذا در همه فصول و همه‌جا امکان یافتن مکانهای مناسب و اجرای برنامه پرنده نگری وجود دارد.
*یاد گرفتن عکاسی از پرنده‌ها: عکاسی از پرنده‌ها بسیار لذت بخش است. ثبت یک لحظه خاص از دنیای پرندگان و جاودان کردن آن به نحوی که همگان بتوانند این لحظه را مشاهده کنند، خوشایند است. عکاسی کردن از پرنده‌ها به شما بهتر می‌آموزد که چگونه میتوان به پرنده‌ها نزدیک‌تر شد. چگونه میتوان با آنها ارتباط برقرار کرد و آنها را پیدا کرد. به یاد داشته باشید که در آینده نزدیک شما نیز حرفه¬ای خواهید شد و برای گزارشهای علمی، کتاب، بروشور و موارد مشابه نیاز به تصاویری از پرنده‌ها و مسائل مرتبط با آنها خواهید داشت. چه خوب است که خودتان خالق آنها باشید.
*یاد گرفتن کومه زدن برای عکاسی از پرندگان: بهترین عکس‌ها زمانی به دست می‌آید که علاوه بر نزدیکی شما به سوژه، شرایط طبیعی و آرامش نیز در عکس نمایان باشد. برای رسیدن به این هدف نیاز است که در کومه منتظر بمانید. کومه‌ها اشکال متفاوتی دارند، البته ابتکار عمل در این کار بسیار کمک خواهد کرد. گاهی ممکن است کومه مورد استفاده شما فقط یکپارچه باشد.
*مکتوب کردن تجربیات سفر: تلاش کنید تا برنامه سفر خود را به زبان ساده تبدیل به یک سفرنامه کنید. این سفرنامه می‌تواند در مجلات، روزنامه‌ها و پایگاه‌های زیست محیطی به چاپ برسد و مورد استفاده دیگران قرار گیرد. در نگاه اول ممکن است فکر کنید که چرا باید حاصل تجربه سفر خود را با دیگران تقسیم کنید اما در بعد کلان باید توجه داشت که شما نیز قادر خواهید بود تا از تجربیات دیگران استفاده کنید. به یاد داشته باشید که هیچگاه از آموزش به دیگران غفلت نکنید آثار مثبت این موضوع به خود شما باز می‌گردد. در کشورهای پیشرفته موضوع به شکل دیگری است و انتقال این تجربیات از طریق نوشتن مقالات و گزارش‌ها یک افتخار و وظیفه تلقی می¬شود.
3- بعد از تور
نوشتن گزارش سفر: گزارش مفصل و دقیقی از سفر نوشته و برای سایر اعضا یا هم سفرها ارسال نمایید.
اطلاع دادن وقایع جدید: یافتن گونه¬های جدید یا جالب توجه یا تغییرات مهم در زیستگاه‌ها را به اطلاع سازمانهای ذیربط، افراد دست‌اندرکار، جراید یا مجلات تخصصی برسانید.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان