تاریخچه تکاملی ماهی‌ها

ماهی‌ها از ابتدایی‌ترین مهره‌دارانی هستند که پا به عرضه وجود گذاشتند و امروزه با بیش از 30,000 گونه، بزرگترین گروه مهره‌دار، یعنی اندکی بیش از نصف تعداد مهره‌داران زنده را تشکیل می‌دهند و در انواع زیستگاه‌ها پراکنش دارند. تکامل ماهی‌ها تاریخی طولانی داشته و واسطه انتقال مهره‌داران از آب به خشکی بوده‌اند. زره پوستان (Ostracodermi) اولین مهره‌داران ماهی‌مانند، در کامبرین، حدود 570 میلیون سال پیش، ظاهر شدند. در همین دوره، عجوزه ماهی‌ها (Myxinomorphi) و دهانگردماهی‌ها (Petromyzontomorphi) حدود 520 میلیون سال پیش، ظاهر شدند. ماهی‌های غضروفی (Chondrichthyes) در اردوویسین، حدود 470 میلیون سال پیش، پدیدار شدند.

اولین پرتوبالگان (Actinopterygii) در اواخر سیلورین، در حدود 420 میلیون سال پیش و اولین ماهی‌های غضروفی - استخوانی (Chondrostei) و استخوانی عالی (Teleostei) در همین دوره پا به عرصه وجود گذاشتند. بیشترین تنوع ماهی‌ها در دونین صورت گرفت که به همین خاطر این دوره به "عصر ماهی‌ها" معروف شده است. امروزه گرچه بازماندگانی از ماهی‌های غضروفی و غضروفی-استخوانی همچنان دیده می‌شود، اما تنوع آنها نسبت به ماهی‌های استخوانی بسیار کم است و چه بسا برخی در معرض انقراض باشند. با این حال برخی از این ماهی‌ها مثل تاس ماهیان یا ماهی‌های خاویاری، از نظر اقتصادی برای کشورهایی چون ایران، حائز اهمیت هستند.

بر اساس رده بندی تبارشناختی یا فیلوژنی، بیشتر پرتوبالگان به پستانداران نزدیک‌تر هستند تا به کوسه ماهی‌ها. با وجود این ترکیب ناهمگون، پیوستگی تباری نشان می‌دهند. بعضی اصطلاح "ماهی" را به ماهیان آرواره‌دار استخوانی محدود می‌کنند، بسیاری کوسه ماهی‌ها، سپرماهی‌ها و خویشاوندانشان را نیز بر این می‌افزایند. بعضی نیز جمجمه‌داران بی آرواره را نیز می‌افزایند. بنابراین، اصطلاح "ماهی" از نظر فیلوژنی، یک گروه پراتبار است.
بعضی گروه‌ها با توصیف گونه‌های جدید در حال توسعه‌اند و بعضی دیگر به خاطر همنامی گونه‌ها یا انقراض در حال کاهش هستند. با وجود این، تعداد گونه‌های ماهیان در حال افزایش است.

گرچه تنوع ماهی‌های سنگواره‌ای شناخته شده کمتر از ماهی‌های زنده است، ولی با این حال، از غنای خوبی برخوردار است. از حدود 515 خانواده ماهی‌های امروزی، کپورماهیان (Cyprinidae)، گاوماهیان (Gobiidae)، گردک ماهیان (Cichlidae) و لوچ ماهیان (Nemacheilidae) که اغلب ماهی‌های آب شیرین هستند، بزرگترین خانواده‌ها را تشکیل می‌دهند و جالب این که حدود % 43 تمام ماهی‌ها، ماهی‌های آب شیرین هستند.

شکل‎گیری فون ماهی‌های آب‌های داخلی ایران با تشکیل و بسته شدن دریای تتیس در مرز الیگوسن-میوسن، حدود 30–20 میلیون سال پیش و پس از آن حرکات کوه‌زایی و جدا شدن بخش مرکزی از بخش‌های دیگر و خشک شدن بقایای دریای تتیس، ارتباط تنگاتنگی دارد و بسیاری از گونه‌های بومی انحصاری ایران از این طریق به وجود آمده‌اند.

تاریخچه انشقاق طنابداران و ماهی‌ها

دریافت مشاوره تخصصی رایگان