معرفی مشخصات بعضی از کانیها
در این قسمت به ذکر مشخصات و ویژگی کانی ها که افراد در بسیاری از مکان‌ها می‌توانند آنها را مشاهده کنند، پرداخته میشود و محل‌هایی که این کانیها درآنها فراوان هستند، معرفی میشود که در تشخیص و شناخت کانی ها کمک می کند:
1) کوارتز: کوارتز یکی از فراوان‌ترین کانی‌های پوسته زمین است و جزء تشکیل دهنده بسیاری از سنگها نیز محسوب میشود. در صورتی که کوارتز بتواند در محیطی بدون محدودیت رشد کند، تشکیل بلورهایی با شکل کامل شش وجهی را می‌دهد که در انتها به یک هرم ختم می‌شوند.
کوارتز به رنگ‌های متعدد دیده میشود. هر کدام از این رنگ‌ها در دارای اسامی مخصوص به خود است که در جدول زیر به آنها اشاره شده است.
| رنگ |
نام جواهری
|
| بی‌رنگ |
در کوهی
|
| بنفش |
آمتیست |
| زرد |
سیترین |
| سیز |
پرازیولیت |
| صورتی |
صورتی |
| قهوه‌ای، سیاه |
کوارتز دودی یا اُنیکس |
کوارتز دارای سختی ٧ و شکستگی صدفی و جلای شیشه‌ای است. در تصاویر زیر چند نمونه از بلور کوارتز در رنگ‌های مختلف نشان داده شده است. کوارتز را در بیشتر نقاط و در اشکال مختلف میتوان مشاهده نمود. به عنوان مثال در بسیاری از سنگهای آتشفشانی و رسوبی به صورت بلورهای شکل‌دار قابل مشاهده است. این کانی را به دلیل فراوانی در اغلب مناطق ایران می توان مشاهده کرد.
2) کلسیت: کلسیت یکی از کانی‌هایی است که جزء اصلی بسیاری از سنگها را تشکیل می‌دهند و به شکل‌های مختلفی ظاهر می‌شوند. سنگهای مرمر و آهک تقریباً تمامش از کلسیت تشکیل شده است. این کانی با درجه سختی 3 (بدین معنا که آهن بر روی آن خط می‌اندازد). رخ کامل در سه جهت با زاویه غیر قائم و واکنش با اسید کلریدریک، به سادگی قابل شناسایی است. این کانی را تقریباً در تمام مناطق ایران به اشکال مختلف و رنگ‌های متنوع میتوان مشاهده کرد و با توجه به ویژگی‌هایش، به خوبی میتوان آن را شناسایی کرد.
3) نمک طعام (هالیت): این کانی دارای بلورهای مکعبی معمولاً شفاف است. با این وجود ناخالصی‌های مختلف می‌تواند رنگ آن را تغییر دهد. این کانی دارای سه جهت رَخ با زاویه 90 درجه است. درجه سختی کانی نمک طعام بین ٢ تا 2.5 است.
احتمالاً برای فراگیران دوره طبیعت‌گردی جالب است که بدانند، نمک در ایران در مناطقی که به گنبدهای نمکی موسوم است به خوبی قابل مشاهده است. از آن جمله میتوان به گنبد نمکی جزیره قشم، جزیره هرمز، جزیره لارک، گنبد نمکی شمال غرب قم، گنبدهای نمکی جنوب سمنان و گنبد نمکی جاشک اشاره کرد. علاوه بر این، نمک را در دریاچه نمک و همین‌طور دریاچه حوض‌سلطان نیز میتوان دید.
یکی از نکات مهمی که به خصوص فراگیران دوره طبیعت‌گردی بایستی توجه داشته باشِند این است که نمک در اثر انحلال دارای سطوحی با لبه‌های تیز میشود. بنابراین در هنگام حرکت از روی آنها باید نهایت دقت صورت پذیرد. با شناخت انواع کانیها و بررسی مشخصات آنان این امر آسان‌تر میشود.
4) گچ (ژیپس): گچ بطور کلی بی‌رنگ تا سفید است و جلای کانی ، جلایی شیشه‌ای تا ابریشمی دارد. این کانی دارای سختی 2 (بدین معنا که با ناخن خط برمی‌دارد) است. دارای یک جهت رخ کامل و دو جهت رخ ناقص است. کانی گچ را در کنار بسیاری توده‌های نمکی میتوان مشاهده کرد. در سایر نقاط در البرز در حوالی شمال روستای ایوانکی و در بسیاری مناطق ارتفاعات زاگرس در جنوب استان فارس و خوزستان میتوان لایه‌های گچ را مشاهده کرد.
5) هماتیت: هماتیت یک از کانی‌های آهن دار است که به شکل‌های متفاوتی نمایان میشود. مانند هماتیت فلسی (با جلای فلزی) و هماتیت خاکی. مشخصه بارز هماتیت رنگ خاکه قرمز آن است. در ایران هماتیت را در مناطق بسیاری میتوان یافت، اما در اطراف گنبدهای نمکی هرمز، قشم، قم و اغلب گنبدهای نمکی بیشتر میتوان آنرا مشاهده کرد.
6) کلسدونی: کوارتزهای نهان بلورین از تعداد بیشماری بلورهای بسیار ریز تشکیل شده است. این نوع کوارتز در انواع رنگ‌ها وجود دارد. فلینت یا سنگ آتش زنه (چخماق) نوع دیگری از کلسدونی با رنگ روشن و سفید است که در اثر برخوردشان باهم جرقه ایجاد می‌گردد. کلسدونی را در بسیاری از مناطق میتوان یافت، از این رو به دلیل پراکندگی وسیع این کانی، نمی‌توان به جای مشخصی برای مشاهده آن اشاره کرد.
7) آگات (عقیق): واژه عقیق یا آگات از نام رودخانه‌ای به نامAchates در شبه جزیره سیسیل مشتق شده است. عقیق دارای انواع شفاف، نیمه شفاف و مات و از لایه‌های کلسدونی است. آگات دارای رنگ‌های متعدد است، اما در کشور ما نام عقیق فقط به رنگ خاصی از آگات اطلاق میشود و به هر کدام از رنگ‌ها نام‌های دیگری نیز داده شده است که در اصل همه آنها، آگات است. نوارها یا لایه‌های موجود در عقیق توسط تبلور متناوب بوجود آمده‌اند که چگونگی این امر مشخص نیست. یک تئوری این است که لایه‌های گوناگون عقیق در درون حفراتی که در داخل گدازه‌ها یا در سایر سنگها وجود دارد، به آهستگی از مایعات سیلیسی کریستالیزه میشود، ولی امروزه این فرضیه نیز که عقیق همزمان با تشکیل سنگهای اطراف تشکیل میشود، ارائه شده است. البته با توجه به انوع عقیق (آگات) میتوان هر دو نظریه را تأیید کرد. لایه‌های متحدالمرکز در عقیق‌ها تابع شکل حفره‌ای است که در آن تشکیل می‌شوند.
8) فلدسپات‌ها: این کانیها مانند کوارتزها از اجزای اصلی سنگهای مختلف محسوب می‌شوند. فلدسپات‌ها دارای دو جهت رَخ با زاویه ٩٠ درجه هستند و دارای سختی ٦ و جلای مرواریدی دارند. بلورهای درشت فلدسپات با اشکال مستطیلی در سنگهای آذرین دیده میشود. این بلور در بیشتر نقاط ایران و در اغلب سنگهای آذرین قابل مشاهده است. یکی از سنگ‌هایی که فلدسپات‌ها در آن به خوبی دیده میشود، گرانیت‌ها هستند. (نظیر سنگ‌هایی که در متروی تهران نیز دیده میشود)
9) میکاها: میکاها، گروهی از کانیها هستند که دارای ساختار صفحه‌ای بود و به راحتی حالت ورقه‌ای می‌شوند. از این گروه یک نمونه معرفی میشود. این کانیها چون عایق حرارتی مناسبی هستند در صنایع کاربرد فراوان دارند و یکی از ساده‌ترین کاربردهای آن در طلق اجاق‌های قدیمی است که در واقع یک ورق نازک از کانی میکای سفید است.
10) پیریت: پیریت یک کانی فلزی زرد رنگ با ترکیب FeS2. بلورهای این کانی معمولاً به شکل مکعب با درجه سختی بین 6 تا 5/6 است. در این کانی نوع شکست بلورها به صورت صدفی است. این کانی را در اطرف بعضی از گنبدهای نمکی میتوان مشاهده کرد.
11) گالن: گالن (سولفید سرب)، مهم‌ترین کانی سرب‌دار است. این کانی دارای سیستم تبلور مکعبی است و به سادگی میتوان آن را از روی سه جهت رَخ با زاویه ٩٠ درجه و چگالی بالا و رنگ سربی به خوبی شناسایی کرد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان