عوامل خارجی تغییر شکل زمین- رودخانه‌ها
در هر جایی از سطح خشکی‌های کره زمین زمانی که آب در سطح زمین بصورت بارش نزولات جوی و یا خروج آبهای زیر زمینی از درون زمین، ظاهر گردید، جریان آب آغاز میشود. این جریان آب در هر مقیاس که باشد آثاری را بدنبال دارد که عبارتند از فرسایش، حمل و رسوب گذاری. آبهای جاری دائماً سنگ‌های سطح زمین را فرسایش می‌دهند و سپس مواد فرسایش یافته را حمل می‌کنند و در صورت کاهش نیروی جریان آب، ذرات حمل شده را رسوب می‌دهند. در اثر انواع فرایندهای رودخانه‌ای، تغییراتی در شکل ظاهری زمین ایجاد میشود.
پس از رسیدن آب به سطح زمین، بخشی از آن که تبخیر نمی‌شود و یا در زمین نفوذ نمی‌کند، به صورت روان آب در سطح زمین جاری میشود. میزان آب جاری شده بر روی زمین به عواملی مانند شیب و نفوذ پذیری زمین، میزان رطوبت قبلی زمین، پوشش گیاهی، شرایط آب و هوا (دما و رطوبت نسبی و ...) و همچنین شدت و مدت بارش نیز بستگی دارد. مثلا هر چه شیب زمین بیشتر و نفوذ پذیری آن کمتر باشد، بخش بیشتری از آب جاری میشود.
آبهای جاری در سطح زمین به صورت رشته‌های باریک جریان پیدا می‌کند و سرانجام با اتصال هر چه بیشتر این شاخه‌های کوچک، رود اصلی ایجاد میشود. هر رودخانه از مجموعه بزرگی از این انشعابات در یک منطقه وسیع تشکیل میشود. این منطقه وسیع را حوضه آبریز یا حوضه آبخیز می‌گویند. به عنوان مثال حوضه آبریز دریاچه ارومیه شامل تلخه رود، سیمینه رود، زرینه رود و سایر رودهای کوچک منتهی به آن است.
یک رود در طول مسیر خود از سرچشمه تا نقطه نهایی، از شیب زیاد به شیب کم یا حتی افقی حرکت می‌کند. مثلاً رودخانه هراز از ارتفاعات دماوند منشاء می‌گیرد و پس از طی 25 کیلومتر از ارتفاع حدود 5000 متر به ارتفاع 1800 متر در حوالی آب اسک می‌رسد و در حوالی شهر آمل به ارتفاع حدود 100 متر می‌رسد و در نهایت به دریای مازندران منتهی میشود. رودها در انتهای مسیر خود به سطحی می‌رسند که به نوعی مقصد محسوب میشود. سطحی که در آن از حرکت می‌ایستد را سطح مبنا می‌گویند.
دره
نیروی آب جاری با سرعت جریان ارتباط مستقیم دارد. رودها در بخش‌های ابتدایی مسیر خود که از شیب زیادتر و سرعت بیشتری برخوردارند، توان فرسایشی بیشتری نیز دارند. لذا فرسایش رودخانه‌ای در قسمت‌های پر شیب رود صورت می‌پذیرد و باعث میشود که مسیر خود را حفر کند و به پایین فرو رود. دره‌هایی که توسط رودها ایجاد میشوند حالت V شکل دارند که البته این شکل بطور واضح در بخش‌های بالایی رود دیده میشود. دره رودها اغلب حالت متقارن ندارند. عواملی مانند اختلاف جنس در دو سوی رودخانه و یا حتی جهت لایه‌بندی در سنگ‌ها می‌تواند باعث عدم تقارن در شکل دره بشود. انواع دره‌های رودخانه‌ای و دلیل عدم تقارن آن‌ها را در می توان در تصویر زیر مشاهده کرد.
آبرفت
آبرفت چیست؟ پس از رسیدن به دشت، سرعت جریان آب در رود کاهش می‌یابد و به دنبال آن انرژی نیز کاهش می‌یابد و توان حمل ذرات را از دست می‌دهد و شروع به رسوب گذاشتن ذرات می‌کند. ذرات درشت‌تر به دلیل وزن بیشتر خود زودتر از ذرات کوچکتر مانند ماسه رسوب می‌کنند و در نهایت ذرات رس از آب آرام رود جدا میشود.
مجموعه رسوباتی را که توسط رودخانه از درشت در بالا و ریز در پایین رسوب می‌کند، آبرفت می‌گویند. این رسوبات به دلیل وجود تخلخل بالا و همینطور وجود مخازن آب زیر زمینی، تمدن‌های بشری را بر روی خود جای داده‌اند، مانند حوضه آبرفتی وسیع بین النهرین و یا حوضه وسیع دشت خوزستان و دشت گیلان
گردشدگی در ذرات
ذراتی که توسط رودخانه حمل میشوند، به دلیل برخورد با یکدیگر به مرور زوایای تیز خود را از دست می‌دهند و به شکل کروی نزدیک میشوند. میزان گردشدگی ذرات به جنس و مسافتی که حمل شده‌اند ارتباط دارد. هرچه دانه نرم‌تر باشد، زودتر گرد میشود.
مهمترین عوامل خارجی مؤثر در تغییر شکل زمین عبارتند از:
1) باران
2) رودخانه‌ها
3) آبشار
4) آبهای زیر زمینی
5) باد و کویر
6) کویر (بیابان)
دریافت مشاوره تخصصی رایگان