کویر (بیابان)
بیابان چیست؟ بیابان‌ها را مناطقی با بارش کم و تبخیر زیاد در نظر می‌گیرند. هر چه میزان تبخیر در یک منطقه زیادتر باشد، منطقه خشک‌تر می‌شود. در بیابان‌های مرکزی ایران میزان تبخیر سالانه، ده‌ها برابر مقدار بارندگی است. این میزان در دشت لوت ممکن است به بیش از 5000 میلیمتر در سال برسد. میزان بارش در مناطق بیابانی سالانه کمتر از 250 میلیمتر و در مناطق نیمه بیابانی سالانه کمتر از 500 میلیمتر تعیین شده است. کاهش بارندگی و به دنبال آن کاهش رطوبت، باعث می‌شود تا هوازدگی شیمایی در کویرها کمتر رخ دهد.
مهمترین خصوصیات بیابان‌ها عبارتند از:
1- دما: بیابان‌ها اغلب در طول روز بسیار گرم و در شب بسیار سرد هستند. چون در طول روز به دلیل عدم پوشش ابر، زمین بخش زیادی از انرژی خورشید را جذب کرده و گرم شده و در طول شب زمین دمای خود را به سرعت از دست داده و بسیار سرد می‌شود.
2- بارش: بارش در بیابان‌ها بسیار کم است. در بخش‌هایی از بیابان‌های مرکزی و جنوبی شرقی ایران بارش سالانه کمتر از ۵۰ میلیمتر است (حداقل بارش ثبت شده در جنوب زاهدان در حدود 30 میلیمتر در سال است). بارش باران در بیابان‌های مرکزی ایران به علت بالا بودن دما، ناچیز است.
3- رستنی‌ها: بیابان‌ها از نظر پوشش گیاهی بسیار متنوع هستند. دشت لوت که از خشک‌ترین نواحی ایران است، از لحاظ رستنی‌ها نیز بسیار فقیر است و قسمت وسیعی از آن به ویژه در بخش تلماسه‌ها و منطقه کلوت، بطور کلی فاقد زندگی گیاهی است. گیاهان بیابانی با آب و هوای خشک سازش پیدا کرده‌اند. گیاهان پراکنده در بیابان‌ها برروی فرآیندهای هوازدگی و فرسایش مؤثرند.
4- آب زیرزمینی: در مناطق خشک، آب زیرزمینی فقط از بارندگی‌های پراکنده محلی یا از رودهایی خارج از منطقه و یا از طریق سفره‌های تحت فشار، منشا می‌گیرد. بنابراین در بیابان‌ها آب زیر زمینی قابل استفاده معمولاً محدود است. این مناطق ممکن است دارای سفره‌های بزرگ آب زیرزمینی باشند ولی به دلیل کاهش تغذیه، سطح ایستابی در اعماق قرار دارد. عمق سطح ایستابی در بیابان‌های خشک مرکزی ایران ممکن است به چند متر برسد.
5- هوازدگی و خاک: در مناطق بیابانی هوازدگی مکانیکی بیشتر از هوازدگی شیمیایی نقش دارد. از معدود نشانه‌های هوازدگی شیمیایی، پوشش‌های نازک قرمز تیره، قهوه‌ای یا سیاه رنگی است که بر روی قطعات سنگ یا سطوحی که مدتی طولانی در معرض هوای بیابانی قرار داشته‌اند، تشکیل می‌شود. این پوشش‌ها از اکسید آهن با مقادیر جزیی اکسید منگنز و سیلیس تشکیل شده است. این لایه به دلیل براق بودن، به ورنی بیابان معروف است. دو فرضیه برای تشکیل ورنی بیابان وجود دارد:
الف) عامل ایجاد این لایه آهن و منگنز داخل سنگ است.
ب) فرضیه دیگر این مواد را از منشاء خارج از سنگ و از سنگ‌های اطراف در نظر می‌گیرد. با توجه به این که این پدیده در سطح سنگ‌های عاری آهن و منگنز هم رخ می‌دهد، این نظریه می‌تواند صحت داشته باشد.
چنانچه به این مباحث علاقه‌مند هستید می‌توانید انواع بیابان‌های ایران را نیز مطالعه بفرمایید.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان