معرفی سنگ‌های شاخص در سنگ‌های آذرین و محل مشاهده آن‌ها در ایران

مفیدترین و مشخص‌ترین راه طبقه‌ بندی سنگ‌های آذرین بر اساس دو ملاک ترکیب و بافت است. این ملاک‌ها از این نظر اهمیت دارند که به کمک آن‌ها هم می‌توان سنگ را توصیف و در نتیجه از سایر سنگ‌ها جدا کرد و هم اینکه از نحوه تشکیل سنگ اطلاعاتی بدست آورد. آگاهی از نوع کانیهای سازنده سنگ، راهنمای خوبی برای تشخیص نوع ماگمای منشاء سنگ است. حالت و نوع بافت نیز نشان دهنده وضعیت سرد شدن ماگما اولیه است.

*گرانیت

گرانیت تقریباً آشناترین نوع سنگ آذرین است. بافت این سنگ درشت دانه (فانریتیک) ولی ابعاد متوسط بلورها از حد کمتر از یک سانتی متر تا بیش از 5/2 سانتیمتر تغییر میکند. اغلب کانی‌های موجود در گرانیت به جز کوارتز، دارای شکل مشخصی هستند که نشان دهنده تشکیل آن‌ها در زمان زودتر از کوآرتز است. در گرانیتها بلورهای سفید رنگ، فلدسپات؛ بلورهای شفاف، کوآرتز و بلورهای سیاه رنگ معمولاً بیوتیت هستند. اغلب گرانیتها خاکستری هستند ولی اگر جزء اصلی سنگ، فلدسپات باشد، به رنگ صورتی و یا سفید نیز دیده می‌شود. در ایران توده‌های بزرگ و کوچک فراوانی با جنس گرانیتی وجود دارد، مناطق شاخص و شناخته شده آن عبارتند از: شمال و شمال‌غرب زنجان، شمال غرب ابهر و سروجان، شمال گلپایگان، شمال بافق، زریگان، برنورد، جنوب سائین‌دژ، شمال غرب تبریز (کوه مورو)، جنوب و جنوب غرب مشهد (توده‌ای با وسعت 40 در 60 کیلومتر)، غرب همدان و شمال اسد آباد (آلموقلاق)، گرانیت الوند (با وسعت ۱۵ در 40 کیلومتر)، علم کوه، جنوب لاهیجان، لنگرود و گرانیت شیرکوه.

 

 

 

*بازالت

بازالت یکی از سنگ‌هایی است که به سادگی می‌توان آن را تشخیص داد. بازالت فراوان‌ترین سنگ آذرین خروجی است. رنگ سیاه و حالت توده‌ای و متراکم از مهمترین مشخصه‌های آن است. معمولاً در آن بلورهای منفرد را با چشم غیر مسلح نمی‌توان دید، ولی زیر میکروسکوپ بلورهای سوزنی ریز فلدسپات مشاهده می‌شوند. اغلب بازالت‌ها درشت بلور هستند که از جنس پیروکسن و یا اولیوین است. در بعضی از بازالت‌ها، درشت بلورها طولی معادل 5 سانتیمتر دارد.
یکی از اشکالی که در بازالت‌ها دیده می‌شود، حالت منشورهای شش ضلعی در آنها است. این اتفاق بر اثر سرد شدن گدازه و کشش در سه جهت با زاویه ۱۲۰ درجه رخ می‌دهد که در نهایت از قطع شدن این سه، امتداد ستونهایی شش ضلعی پدید می‌آید.
شاخصترین توده‌های بازالتی در ایران در حوالی دامغان (بزکوه - ترود)، شاهرود، ماسوله، انارک، اطراف مشهد، جیرود، شمال قزوین تا حوالی کوهین، ماکو، طالش، شاندرمن، حوالی آوج، جنوب لاهیجان، سبلان، سهند، سربیشه، بزمان، مهاباد، سلماس، شمال اهر و دماوند قابل مشاهده هستند.

 

 

*اسکوری (سنگ پا)

بعضی از بازالت‌ها حالتی سوراخ سوراخ دارند. در این سنگ‌ها تقریباً نیمی از حجم کلی را حفره‌های خالی تشکیل می‌دهند. بافت حفره‌ای هنگامی تشکیل می‌شود که گازها در گدازه در حال سرد شدن، به طرف بالا حرکت می‌کنند و در قسمت‌های سطحی‌تر حبس می‌شوند، یا این که به بیرون راه می‌یابند. به بازالت‌هایی که بسیار حفره‌دار باشند، گاهی اسکوری می‌گویند. در گدازه‌های بازالتی قدیمی گاهی این فضاهای خالی و حفره‌ها با کانی‌های دیگر پر می‌شوند. اسکوری‌ها در ایران در حوالی دشت‌های شمال قزوین یافت می‌شود.

 

*ابسیدین

ابسیدین، شیشه آتشفشانی توده‌ای و متراکم است که به صورت صدفی می‌شکند و دارای جلای شیشه‌ای است. با وجود ترکیبی که دارد، رنگ آن به علت وجود ذرات ریز و غبار مانند از مگنتیت یا کانی‌های آهن و منیزیم‌دار، سیاه است. ابسیدین به ندرت به رنگ‌های زرد، قرمز یا قهوه‌ای کمرنگ نیز دیده می‌شود که علت آن اکسیده شدن مگنتیت یا هماتیت است.

 

*توف و سنگ‌های آذرآواری

مواد خرد شده و پرتاب شده از دودکش آتشفشان‌ها را که از طریق هوا انتقال می‌یابند، مواد آذرآواری و سنگ‌هایی را که از سفت شدن این مواد تشکیل می‌شوند، توف می‌نامند. رنگ توف‌ها معمولاً از زرد تا خاکستری، سبز، صورتی و قهوه‌ای روشن تغییر می‌کند. توف عمدتاً سبک وزن و نسبتاً سست است. مواد آذرآواری اگر در خشکی انباشته شوند، به سادگی فرسوده شده و توسط آب حمل می‌شوند. در نتیجه همراه سایر مواد رسوبی ته‌نشین می‌شوند. توف‌ها را در شمال تهران و بسیاری از مناطق مرکزی و شرق ایران از جمله در جنوب قم می‌توان مشاهده کرد.

 

دریافت مشاوره تخصصی رایگان