معرفی آتشفشان های ایران

در طی آخرین دوران زمین‌شناسی، آتشفشان‌هایی در ایران وجود داشته که امروزه قلل آن‌ها ارتفاعات مهمی تشکیل داده‌اند. در حال حاضر، برخی از آنها در مرحله گوگرد‌زدایی بوده و از دهانه آن‌ها بخار آب و گازهای گوگردی خارج می‌شود. بر اساس داده‌های موجود، برخی از آتشفشان‌ها حتی از قدیم نیز فعال بوده‌اند، (نظیر سبلان) ولی مخروط اصلی آن‌ها در کواترنر به وجود آمده است. آتشفشان‌هایی که در کواترنر فعال بوده‌اند عبارتند از دماوند، سهند، سبلان، تفتان و بزمان.

کوه دماوند

مخروط دماوند در مرکز سلسله جبال البرز، بارزترین فعالیت آتشفشانی کواترنر را نمایان می‌سازد به استثنای برخی از فوران‌های کوچک که اخیراً کشف شده است در این کمربند کوه‌زایی فعالیت جدید شناخته نشده است. تاریخ فعالیت این آتشفشان به خوبی شناخته نشده و مخروط آن به صورت مطبق است، که ارتفاع آن از سطح دریا 5670 متر، ولی از زمین‌های اطراف 1600 تا 2000 متر است. گدازه‌های دماوند وسعتی در حدود 400 کیلومتر مربع را پوشانیده است. دهانه آتشفشان دماوند در حدود 400 متر قطر دارد. قسمت مرکزی دهانه به وسیله دریاچه‌ای از یخ پوشیده است و در حاشیه سنگی آن‌ها خروج گازهایی وجود دارد و باعث زرد رنگ شدن سنگ‌ها شده است. تعیین سن گدازه‌های دماوند با روش کربن 14، و با استفاده از مواد کربن‌دار موجود در رسوبات و لابلای گدازه‌ها، حداقل سن در حدود 38500 سال تعیین شده است. چندین چشمه گوگردی و آب گرم مستقیماً به مرحله نیمه فعال امروزی دماوند مربوط است، مانند چشمه‌های گوگردی و آب گرم که در جنوب شرقی کوه واقع است و درجه حرارت آب آن در حدود 70 تا 80 درجه سانتیگراد است. سایر چشمه‌ها نیز که سرشار از آهک و بخار گوگرد است، در اسک، دره عمیق هراز و بایجان ظاهر می‌شوند. بر اثر چشمه‌های آبگرم، ضخامت زیادی از تراورتن بر جای گذاشته شده است.

کوه سهند

آتشفشان سهند در 40 کیلومتری جنوب تبریز واقع است و با آتشفشان‌های کوچک‌تر شمال غرب دریاچه ارومیه و مرکز آتشفشانی ارمنستان و آرارت که در نزدیکی مرز ایران واقع است، ارتباط دارد. کوه سهند با ارتفاع 3600 متر مخروطی بسیار پهن و گسترده دارد که از توف‌ها و خاکسترهای فراوان تشکیل شده و به وسیله آب‌های جاری، دره‌های تنگی در آنها ایجاد شده است. تعیین سن مطلق گدازه‌های مختلف سهند بین 12 میلیون سال تا 14/0 میلیون سال را نشان داده است. به این ترتیب آتشفشان‌های سهند در چند مرحله فعالیت داشته و در حد بین این مراحل فعال، آرامش نسبی برقرار بوده است.

کوه سبلان

آتشفشان سبلان از نوع آتشفشان نقطه‌ای و مخروط آن مطبق است که از نظر ساختمان و حجم شبیه آتشفشان‌های حاشیه قاره‌ای است، ولی از نظر شیمیایی شباهتی با انواع حاشیه قاره‌ای ندارد. این کوه در مشرق تبریز واقع است. ارتفاع آن از سطح دریا 4800 متر و گدازه‌های آن سطحی معادل 1200 کیلومتر مربع را اشغال کرده‌اند و به علت فروریختگی و ریزش متعدد به شدت قطعه قطعه است.

کوه تفتان

کوه تفتان نیز نوعی آتشفشان مطبق است که در ۹۹ کیلومتری جنوب - جنوب شرقی زاهدان و 45 کیلومتری شمال - شمال غربی خاش قرار دارد. ارتفاع این کوه از سطح دریا 4050 متر ولی نسبت به زمین‌های اطراف 3600 متر است. ساختمان اصلی شامل دو کوه است که به وسیله بخشی زین مانند باریک به هم متصل شده‌اند. قله جنوب شرقی تا اندازه‌ای شکل مخروطی خود را حفظ کرده و به وسیله جریان گدازه ضخیم و جوانتر پوشیده شده است. لایه‌های خاکستر در آتشفشان تفتان کم است. دهانه‌ای با شیب تند در دامنه جنوبی قله وجود دارد که قسمتی از آن به وسیله انفجار شدید و فرسایش بعدی خراب شده است. از دیواره‌هایی که شیب تند دارند گاز زرد و سفید رنگ، با صدایی شبیه سوت بالا می‌آیند و ایجاد ابری سفید می‌کند که گاه از فاصله 100 کیلومتری دیده می‌شود.

کوه بزمان

این آتشفشان در 110 کیلومتری شمال غرب ایرانشهر و 120 کیلومتری مغرب خاش قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریا 3490 متر، ولی نسبت به زمین‌های اطراف 2100 متر است. مخروط اصلی و فرعی، مطبق است که گدازه‌های آن از چندین دهانه خارج شده است. مخروط اصلی ارتفاعی در حدود 3490 متر دارد، جریان‌های بزرگ گدازه از دامنه شرقی قله جریان یافته است. در دامنه شمالی نیز همین جریان گدازه، مخروطی با شیب تند و بسیار مشخص تشکیل داده که از آن جریان گدازه با غلظت خیلی زیاد بیرون آمده است. در اطراف قله اصلی چندین مخروط کوچک که گدازه تیره رنگ بازالتی تشکیل شده، دیده می‌شود. بلندترین قله، مخروطی جدید است که از قطعات بزرگ گدازه و خاکستر تشکیل شده و قطر دهانه آن در حدود 500 متر است.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان