آشنایی با منشاء رسوبات و محل مشاهده آن‌ها در ایران

سنگ‌های رسوبی مختلف، در محیط‌‌های رسوبی متفاوتی ممکن است تشکیل شوند. اصطلاح محیط رسوبی به جایی اشاره می‌کند که رسوبات در آن ته‌نشین می‌شوند، البته شرایط فیزیکی، شیمیایی و زیستی حاکم بر آن نقطه نیز مورد نظر است. محیط‌‌های مختلف رسوبی به شرح زیر هستند:

مخروط افکنه

مخروط‌های افکنه از جمله رسوبات حوضه‌های خشک است. در آن‌ها عموماً قطعه سنگ‌های بزرگ، قلوه سنگ و ریگ به طور درهم دیده می‌شود. ماسه دانه ریز هم ممکن است در نزدیکی لبه خارجی مخروط افکنه و درون دره ته‌نشین شود. مخروط افکنه‌ها وقتی از آسمان مشاهده شوند، مانند بادبزن هستند و نام انگلیسی آن‌ها نیز از این شکل اقتباس شده است. در ایران در محل‌هایی که رودخانه به دشت منتهی می‌شود، می‌توان محیط‌‌های مخروط افکنه‌ای را دید. مثلاً در انتهای رودهایی مانند جاجرود در دشت ورامین و یا بسیاری از رودهای دیگر که در هنگام ورود به دشت، محیط مخروط افکنه‌ای را ایجاد می‌کنند.

دشت‌های سیلابی

رودهای بزرگ دنیا معمولاً قبل از رسیدن به دریا با پیچ و خم‌هایی از روی دشت‌های مسطح می‌گذرند و مقدار زیادی رسوب در این قسمت‌ها برجای می‌گذارند. سنگ‌هایی که در دشت سیلابی تشکیل می‌شوند معمولاً پهنه‌های ماسه سنگی هستند. در ایران در اطراف رودهایی مانند سفید رود، کارون، اروند و بسیار از رودهای بزرگ در مناطق دشتی می‌توان، رسوبات دشت سیلابی را دید.

رسوبات بادی

باد عامل جور کننده (مرتب کننده) مؤثری است و می‌تواند دانه‌های ماسه را بر اساس وزن آن‌ها انتخاب و حمل کند. با حمل ماسه، ریگ‌ها برجا می‌مانند و غبارها به ارتفاعات بالای هوا برده شده و قبل از آن که به صورت لایه نازک لُس بر سطح زمین فرود آیند، ممکن است هزاران کیلومتر جابه‌جا شوند. ماسه‌های حمل شده نیز در تلماسه‌ها روی هم جمع می‌شوند. از خصوصیات این مواد، دانه‌بندی شدن خوب در آن‌ها است.

رسوبات یخچالی

رسوبات یخچالی، موادی هستند که بر اثر حرکت توده یخ بر روی سنگ‌ها و کندن آن‌ها ایجاد می‌شوند. رسوبات یخچالی به دلیل این که هر چه را که در مسیرشان باشد، با خود حمل می‌کنند، شامل مجموعه درهمی از قطعات بزرگ و کوچک سنگ، ماسه و رس هستند.

دلتا

دلتاها مجموعه‌های بزرگ رسوباتند که در دهانه رودها رسوب‌گذاری می‌کنند. دلتاها از جمله محیط‌‌های رسوبی بسیار مشخص هستند و محیط‌‌های کوچک‌تر و فرعی چندی از قبیل بستر رود، دشت سیلابی ساحل، پشته‌های دریایی و پهنه‌های جزر و مدی را شامل می‌‌شوند. رسوبات در این مجموعه به طور کلی شامل لایه‌های ضخیم ماسه، رس و مواد آلی است.

خطوط ساحلی

رسوبات ساحلی به صورت‌های مختلفی در امتداد سواحل پست تشکیل می‌شوند و تا حدودی باتلاق‌های محتوی آب آرام را در برمی‌گیرند. موادی که در ساحل برجای مانده، کاملاً توسط امواج شسته شده و رسوباتی پاکیزه و یکدست از جنس ماسه‌های کوآرتزی را تشکیل می‌دهند. پهنه‌های جزر و مدی ممکن است در پشت تلماسه‌های ساحلی و متصل به لبه آب، در جایی که گل و ماسه ریز ته نشین می‌شود، پدید آیند.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان