گونه پایکا
نام فارسی: پایکا
نام علمی: Ochotona rufescens
نام انگلیسی: Afghan (Rufescent) Pika
نام‌های محلی: (خرگوش کوش)، (کرمانی: موش کُله)
پایکا از نظر ظاهری شباهت زیادی به موش‌های بزرگ دارد، با این تفاوت که در این حیوان دم تقریباً از بین رفته است. گوش‌ها بسیار کوچک و گرد است به طوری که به پهنای گوش مساوی طول آن است. برخلاف خرگوش‌ها پاها زیاد بلند نیستند و تقریباً با دست‌ها مساوی هستند. موها بلند، انبوه و نرم است. رنگ موهای پایکا متفاوت و غالباً رنگ پشت، شبیه رنگ محیط است و از خاکستری مخلوط با سیاه تا قرمز روشن تغییر می‌کند. جنس نر و ماده پایکا هم شکل و تقریباً به یک اندازه هستند.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
ویژگی‌های ظاهری پایکاها
طول سر و بدن 160 تا 180 میلی‌متر، طول دم 15 میلی‌متر، طول کف پای عقب 29 تا 33 میلی‌متر، طول گوش 17 تا 21 میلی‌متر و میانگین وزن 150 گرم است. جثه متوسط است و شباهت زیادی به موش‌های بزرگ دارد. نر و ماده هم‌شكل و تقریباً به یک‌اندازه هستند. دم بسیار کوتاه و تقریباً از بین رفته است و فقط بخش بسیار کوچکی از آن باقی مانده که در میان موها پنهان است. پاهای عقب مانند خرگوش‌ها زیاد بلند نیست و با دست‌ها اختلاف چندانی ندارد. گوش‌ها بسیار کوچک و گرد است به طوری‌که به پهنای گوش مساوی طول آن است. پوزه کوتاه است و در اطراف آن سبیل‌های سیاه و سفیدی روییده است که تا 5 سانتیمتر طول دارد. رنگ بدن متناسب با رنگ محیط، از خاكستری مخلوط با قهوه‌ای روشن تا خاکستری مخلوط با قرمز حنایی متغیر است. پهلوهای بدن به تدریج کم رنگ شده و با رنگ زیر بدن که مخلوطی از زرد خاکستری است، یکی می‌شود. حدفاصل رنگ پشت و زیر بدن مشخص نیست.
ویژگی‌های زیستی پایکاها
پایکا حیوانی روزگرد است. اغلب به صورت گروهی منطقه وسیعی را تحت پوشش قرار می‌دهند. اگرچه در مناطق سردسیر زندگی می‌کند ولی خواب زمستانی ندارد. مواد گیاهی فراوانی را ذخیره می‌کند و زمستان در زیر برف از آن‌ها تغذیه می‌کند.
لانه پایکا: پایکا لانه خود را در میان شکاف سنگ‌ها و یا سنگ‌چین‌های اطراف باغ‌ها می‌سازد. معمولاً در حال جمع‌آوری علوفه و مواد گیاهی دیده می‌شود. در اطراف لانه معمولاً علوفه زیادی جمع‌آوری می‌کند که ارتفاع آن گاهی به 0.5 متر می‌رسد. در برخی از اوقات در حالی‌که یک شاخه گیاه را به دهان گرفته و به سمت لانه‌اش می‌دود مشاهده می‌گردد. از لانه فاصله چندانی نمی‌گیرد و در نزدیكی ورودی لانه خود می‌نشیند.
تغذیه پایکا: گیاه‌خوار است و از برگ و شاخه گیاهان تغذیه می‌كند. صدای خاصی شبیه سوت و یا عوعوی سگ دارد، در موقع صدا دادن خود را به جلو و عقب می‌کشد. زیاد ترسو و فراری نیست، نمی‌تواند سریع بدود و معمولاً با پرش‌های کوتاهی حرکت می‌کند.
تولید مثل پایکا: در سال چندین بار جفت‌گیری می‌کند. طول مدت بارداری حدود 40 روز است و 4 تا 8 نوزاد (معمولا 6 نوزاد) كور و بی‌مو به دنیا می‌آورد. بچه‌ها بین 2 تا 3 هفته شیر می‌خورند و از حدود 3 ماهگی قادر به جفت‌گیری و تولیدمثل هستند.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی در ایران
در بوته‌زارها و علف‌زارهای اكثر مناطق كوهستانی استان‌های خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، مازندران، گلستان، اصفهان، سمنان، تهران، فارس، یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، مرکزی، همدان، چهارمحال و بختیاری، لرستان، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی وجود دارد. در ارتفاع بالاتر از 3000 متر نیز دیده می‌شود. پایکا، گونه‌ای فراوان است اما نوسانات شدید جمعیتی دارد.
پراکنش جهانی
پراکندگی پایکا در جهان در آسیای میانه است.
وضعیت حفاظتی پایکا
به دلیل پراکندگی وسیع در طبقه کمترین نگرانی (LC) فهرست سرخ IUCN قرار دارد. در سال‌های اخیر به علت كاهش طعمه‌خواران طبیعی جمعیت این گونه در بعضی مناطق کوهستانی رو به افزایش بوده و در برخی مناطق به صورت آفت درآمده است.
طبقه بندی گونه
راسته خرگوش‌ها
- گونه پایکا
External Features: HB 160-180 mm, T 15 mm, HF 29-33 mm, E 17-21 mm and W 150 gr. It is a medium sized rodent that resembles large rats. Male and female are monomorphic. Tail is degenerated and very small; only small part of it remains that is hidden in the fur. Feet are not long as in hares and do not differ much from the hands. Muzzle is short and black and white whiskers are observed around it that could reach 5 cm in length. The color of hide depends on habitat and could range from gray mixed with brown to gray mixed with reddish brown. Flanks gradually become lighter and blend with the color of under parts which is a mixture of grayish yellow. No visible boundary exists between upper and lower parts.
Biological Features: Afghan Pika is diurnal and often seen in large group covering an extensive area. This animal lives in cold areas but does not hibernate. It is herbivorous and stores large amounts of vegetative material to feed under snow during winter time. It is often observed while collecting food. Nest is built in crevices of rocks or stone walls surrounding orchards. The heap of collected food around the nest is sometimes about one meter high. This species prefers to stay close to the nest and often sits close to it. Pika reproduces several times in a year. Gestation period is 40 days and 4 to 8 (often 6) young are born who are blind and naked. Young are nursed between 2 and 3 weeks and can reproduce at 3 months of age.
Habitat, Distribution and Abundance: Afghan Pika lives in bush lands and grasslands of mountainous areas in Khorasan Razavi, North Khorasan, South Khorasan, Mazandaran, Golestan, Esfahan, Semnan, Tehran, Fars, Yazd, Kerman, Sistan and Baluchestan, Hormozgan, Markazi, Hamedan, Chaharmahal Bakhtiari, Lorestan, Kermanshah, Kordestan and West Azarbaijan provinces. It also exist in elevation higher than 3000 m., a.s.l. It is an abundant species but has severe fluctuations in population.
Conservation Status: It is categorized as “Least Concern” (LC) by IUCN Red List due to its wide distribution. Populations of natural predators of this species have declined in recent years in some mountainous areas of Iran leading to population increase. They have become pests even in some areas.