معرفی خانواده گوزن‌ها
خانواده گوزن (FAMILY CERVIDAE)
افراد این خانواده دست و پایی بلند و دمی کوتاه دارند. مشخصه اصلی گوزن‌ها وجود یک جفت شاخ بلند و توپر با شاخک‌های منشعب در نرها است، نر و ماده گوزن کاریبود (Caribou) هر دو شاخ دارند، ولی در گوزن چینی (Chinese water deer) نر و ماده شاخ ندارند. شاخ گوزن‌ها همه ساله می‌افتد و بلافاصله شاخ جدیدی، که روی آن به‌وسیله پوسته مخملی شکلی پوشیده شده است رشد می‌کند. این شاخ‌ها طی چند ماه کامل می‌شوند و پوسته مخملی شکل آن خشک شده و از شاخ جدا می‌گردد. طول و فرم شاخ‌های گوزن‌ها علاوه بر سن حیوان به عواملی مانند توارث، وضعیت تغذیه و ترشح هورمون بستگی دارد (هورمون تستوسترون عامل اصلی رشد شاخ‌ها است). به همین دلیل با پیر شدن گوزن‌ها از رشد شاخ‌ها نیز کاسته می‌شود، به طوری که در گوزن‌های خیلی پیر شاخ‌ها بسیار کوتاه و گاهی بدون شاخک هستند.
آثار و نمایه‌های عمومی گوزن‌ها
گوزن‌ها برای استراحت در نقاطی که دارای استتار کافی باشد، روی زمین دراز می‌کشند. به دلیل وزنشان، گیاهان آن مکان به شدت لگدکوب می‌شوند، به طوری که تا مدت‌ها پس از آن که حیوان محل را ترک کرد، همچنان آثار خوابیدن آنها در آنجا مشهود است. همچنین سرگین‌هایی نیز در آن محل وجود دارد که بر اساس آنها و اندازه مکان استراحت، اغلب به راحتی می‌توان نوع گوزن و جنسیت آن را تشخیص داد.
مکان استراحت شوکا تا حدودی با دیگر گوزن‌ها تفاوت دارد این گوزن قبل از اینکه برای استراحت روی زمین دراز بکشد با دقت برگ‌ها، شاخه‌ها و حتی گیاهان را با سم‌های جلوی خود از آن محل پاک می‌کند یا به کناری می‌زند.
ساییده شدن شاخه‌های درختان و بوته‌ها به‌وسیله سایش شاخ گوزن‌ها یک نمایه واضح و قابل تشخیص است. این شاخ‌ها اکثراً در گوزن‌های نر رشد می‌کنند و آنها از شاخ‌هایشان عمدتاً برای جنگیدن با یکدیگر استفاده می‌کنند. همچنین از آنها به عنوان شاخصی برای نشان دادن قدرت هشدار دادن به حریف نر و جذب ماده‌ها استفاده می‌کنند.
شاخ‌های گوزن‌ها، 1 جفت استخوان رشد یافته هستند که منشعب می‌شوند. آنها هر ساله می‌افتند و پس از آن یک دست شاخ جدید و بزرگ‌تر رشد می‌کند. شاخ‌های افتاده تقریباً همیشه تک‌تک و جداگانه پیدا می‌شوند و به دلیل اینکه هر گونه گوزن شکل مخصوص شاخ خود را دارد، معمولاً شناسایی آن گونه بر اساس شاخ یافت شده آسان است.
شاخ‌ها هنگام رشد کردن با یک پوسته مخملی سرشار از رگ‌های خونی پوشیده می‌شوند. هنگامی که شاخ‌ها کاملاً شکل گرفتند و استخوانی شدند، رگ‌های خونی جمع شده و از بین می‌روند. در نتیجه پوسته مخملی سست و ناپایدار شده و هنگامی که گوزن شاخ‌هایش را به تنه نازک و ارتجاعی درختان و بوته‌ها می‌ساید، این لایه به راحتی جدا می‌شود. این عمل باعث کنده شدن پوست درختان می‌شود و شاخ‌های جانبی نیز کنده می‌شوند. عمل ساییدن به راحتی و به سرعت انجام می‌شود و شاخ‌ها در طی چند ساعت تمیز می‌گردند.گوزن پوسته مخملی را می‌خورد، به همین دلیل به ندرت می‌توان بقایای آن را در نقاطی که سائیدن انجام می‌شود، پیدا کرد. هنگامی که پوسته مخملی کنده می‌شود شاخ‌ها به یکباره کاملاً سفید می‌شوند، اما به سرعت به رنگ قهوه‌ای در می‌آیند که ظاهراً به طور عمده به دلیل شیره درخت یا بوته‌ای است که گوزن برای ساییدن از آن استفاده می‌کند. مرال پوسته مخملی شاخ خود را در اواسط تابستان می‌ساید در حالی‌که شوکا این کار را در اواخر بهار و اوایل تابستان انجام می‌دهد.
در فصل مستی گوزن‌ها نوع دیگری از علامت‌گذاری را به وسیله شاخ زدن به طوری هیجان‌زده بر روی بوته‌ها و حتی درختان بزرگ انجام می‌دهند. بنابراین پوست درختان به صورت شیارهای عمیقی و پوسته پوسته در می‌آیند. این رفتار در گوزن‌ها برای اعلام حضور به رقیب صورت می‌گیرد. شاید به این طریق پرخاشگری بیش از حد خود را کاهش می‌دهند. این فعالیت‌ها اغلب بسیار خشونت‌آمیز بوده و شامل حمله کردن از هر طرف به درخت هستند. درحالی‌که ساییدن شاخ‌ها به درخت همیشه از یک سمت صورت می‌گیرد.
شوکای نر برخلاف دیگر گوزن‌ها ساییدن شاخ‌هایش را در طول تابستان ادامه می‌دهد، حتی با وجود آنکه پوسته مخملی بسیار زود از شاخ کنده می‌شود این کار ادامه پیدا می‌کند. این رفتار بخشی از علامت‌گذاری قلمروی شوکا است و سایش برای قلمرو طلبی نامیده می‌شود.
ارزش اقتصادی گوزن‌ها
علاوه بر ارزش‌های علمی، اکولوژیک و زیبایی‌شناسی، گوشت گوزن‌ها نیز مورد مصرف قرار می‌گیرد، از شاخ گوزن‌ها در صنایع دستی و همچین برای سنجش میزان رایواکتیویته موجود در یک منطقه استفاده می‌کننند. پوسته مخملی روی شاخ‌های مرال در بعضی از کشورها به عنوان اکسیر جوانی خریدار دارد. پرورش مرال، به منظور استفاده از گوشت و پوسته مخملی شاخ آن در بسیاری از کشورها متداول است. در ایران همه ساله عده‌ای شاخ‌های افتاده مرال را جمع‌آوری می‌کنند و آنها را به صنعتگران زنجان و سایر شهرستان‌ها برای استفاده در صنایع دستی مانند دسته چاقو و غیره می‌فروشند.
تا کنون 3 گونه از خانواده گوزن‌ها در ایران شناسایی شده است
خانواده گوزن‌ها
- گونه گوزن زرد ایرانی
- گونه مرال
- گونه شوکا
دریافت مشاوره تخصصی رایگان