خانواده سنجاب‌ها FAMILY SCIURDIAE

اعضاء خانواده سنجاب‌ها جثه‌ای نسبتاً بزرگ، دمی کلفت و پرمو، چشم‌های درشت و پوزه‌ای کوتاه و بدون مو دارند. کف‌رو هستند. تعداد انگشتان دست‌ها 4 و پاها 5 است. سنجاب‌ها در فک بالا 1 تا 2 و در فک پایین 1 دندان پیش آسیا دارند. سنجاب‌ها روز فعال هستند. بعضی از سنجاب‌ها در فصول سرد و تابستان گرم به خواب فرو می‌روند. غذای اصلی آنها را مواد گیاهی تشکیل می‌دهد، گاهی اوقات از مواد حیوانی مانند حشرات و تخم پرندگان نیز تغذیه می‌کنند، مواد غذایی اضافه را معمولاً در محل‌های امنی ذخیره می‌کنند.

آثار و نمایه‌ها سنجاب‌ها

ردپای سنجاب: دست‌ها 4 انگشت باریک و بلند با چنگال دارند که در ردپا به صورت عریض و جدا از هم مشخص هستند. در دست‌ها شست نسبتاً کوچک است و اثری باقی نمی‌گذارد. طول اثر دست، 4 سانتی‌متر و عرض آن 2 سانتی‌متر است. پاها دارای 5 انگشت که 3 انگشت میانی بلند و باریک و نسبتاً هم اندازه و در ردپا بسیار واضح و نزدیک به یکدیگر قابل مشاهده هستنند. انگشتان خارجی و داخلی (شماره 1و5) بسیار کوتاه هستند و اثر واضح و مشخصی از آن‌ها در ردپا دیده نمی‌شود. این انگشتان تا حدودی به سمت خارج متمایل هستند. تمامی انگشتان، چنگال‌های تیزی دارند که تقریباً همیشه در ردپاها قابل مشاهده هستند. اثر پا تقریباً 5 سانتی‌متر طول دارد و عرض آن بسته به اینکه چه مقدار انگشتان را از هم باز و گسترده کند بین 2.5 تا 3.5 سانتی‌متر است.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان

سرگین سنجاب: سرگین‌های سنجاب، کوتاه و تقریباً کروی است. اغلب در یک انتها اندکی مسطح و در سمت دیگر نوک کوچکی دارد. سرگین آنها در تابستان قهوه‌ای رنگ و به طول 5 تا 8 میلی‌متر و ضخامت 5 تا 6 میلی‌متر است. در زمستان به رنگ قهوه‌ای تیره یا سیاه و تا حدودی کوچک‌تر هستند. سرگین آنها شامل مواد گیاهی بسیار ریز شده‌ای است که در سطح آنها قابل تشخیص است. گاهی تکه‌های حشرات نیز در سرگین آنها یافت می‌شوند. پیدا کردن سرگین سنجاب‌ها در تابستان بسیار مشکل است، اما در زمستان سرگین آنها را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در میان سوراخ‌های کوچکی که هنگام انداختن آنها در برف ایجاد می‌شود می‌توان مشاهده کرد. اگر سرگین آنها برای مدتی روی برف قرار گیرد به رنگ زرد مایل به قهوه‌ای در می‌آید.

ارزش اقتصادی: سنجاب‌ها با جمع‌آوری و زیر خاک نمودن دانه‌ها نقش مهمی در تولیدمثل برخی از گیاهان را به عهده دارند. دانه‌های بلوطی که توسط سنجاب ایرانی جمع‌آوری و در زیر خاک پنهان می‌شوند، یکی از عوامل مهم تجدید حیات جنگل‌های بلوط غرب کشور به شمار می‌رود. در منطقه راسک بلوچستان، مردم بر این باورند که سنجاب بلوچی با خوردن حشرات مضر و انتقال گرده‌ها باعث باروری بیشتر نخلستان‌ها می‌شود. در هندوستان این سنجاب مورد احترام مردم است، زیرا برخی بر این باورند که نوارهای روی پشت این حیوان، آثار انگشتان خدایان است که او را نوازش کرده‌اند.

وضعیت فعلی: دشمنان طبیعی سنجاب‌ها، پرندگان شکاری و پستانداران گوشت‌خوار نظیر گربه‌های وحشی، روباه و سمور هستند. در حال حاضر سنجاب‌های زمینی از وضعیت مناسبی برخوردارند و حتی در برخی از مناطق به صورت آفت محصولات کشاورزی درآمده‌اند. سنجاب بلوچی نیز در زیستگاه خود دارای جمعیت نسبتاً خوبی است، ولی جمعیت سنجاب ایرانی به علت قطع بی‌رویه درختان و جمع‌آوری میوه‌های بلوط توسط مردم، در حال کاهش است. همه ساله تعداد زیادی سنجاب ایرانی توسط متخلفین زنده‌گیری شده و به عنوان حیوانات خانگی در بسیاری از پرنده‌فروشی‌های کشور به فروش می‌رسند. اغلب این سنجاب‌ها به علت ابتلا به انگل‌ها تلف می‌شوند و یا از قفس فرار می‌کنند. این سنجاب‌ها در صورت سازش با محیط جدید می‌توانند به صورت آفت درآیند (اخیراً تعدادی سنجاب ایرانی در محوطه کاخ نیاوران مشاهده گردید)، پوست سنجاب زمینی دارای ارزش تجاری شده است.

از خانواده سنجاب‌ها در ایران تاکنون 5 گونه شناسایی شده است. 2 گونه آن درخت‌‌زی و 3 گونه دیگری زمینی هستند:

راسته جوندگان

• خانواده سنجاب‌ها

- گونه سنجاب ایرانی
- گونه سنجاب زمینی ناخن‌دراز
- گونه سنجاب زمینی زرد
- گونه سنجاب زمینی پیراحمد (سنجاب آسیای صغیر)
- گونه سنجاب بلوچی (سنجاب نخلی)