گونه سنجابک جنگلی Fat Dormouse
نام فارسی: سنجابک جنگلی یا اشگول
نام علمی: Glis glis
نام انگلیسی: Fat Dormouse
نام‌های محلی: (سنجابک، موش شگول، اشنیک) (مازندرانی: اِشنیک، اشکول) (گیلکی: شکول، دارموش)
ویژگی‌های ظاهری گونه سنجابک جنگلی
طول سر و بدن 125 تا 190 میلی‌متر، طول دم 112 تا 170 میلی‌متر، طول کف پای عقب 26 تا 38 میلی‌متر و طول گوش 19 تا 22 میلی‌متر است. وزن حدود 70 تا 200 گرم بوده و پیش از خواب زمستانی به بیش از 300 گرم می‌رسد. جثه متوسط و موهای بدن و دم بلند، پرمو و شبیه سنجاب است. رنگ پشت و پهلوها خاکستری تیره با سایه‌ای از قهوه‌ای کمرنگ در پشت بدن است. دور چشم‌ها کمی تیره رنگ است ولی نوارهای تیره در 2 طرف صورت وجود ندارد. گوش‌ها کوچک و در سطح پشتی تیره‌تر از پشت بدن و سطح داخلی آنها از موهای ظریف کوتاه و قهوه‌ای رنگ پوشیده شده است. سطح پایینی بدن در زیر صورت سفید و به تدریج در عقب بدن به خاکستری ختم می‌شود. حدفاصل رنگ تیره پشت و زیر بدن مشخص است. دست‌ها 4 و پاها 5 انگشت دارند. کف دست و پا برهنه و دارای 4 پینه است که برای بالا رفتن از درخت مناسب است.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
ویژگی‌های زیستی گونه سنجابک جنگلی
گونه اشگول شبگرد است و پس از غروب آفتاب از لانه خارج می‌شود. در طول شب چند بار برای استراحت به لانه مراجعه می‌کند. اغلب به صورت اجتماعی روی درختان دیده می‌شوند. قادر است فاصله 8 تا 10 متر را از شاخه‌ای به شاخه دیگر بپرد.
لانه اشگول: لانه را معمولا در تنه درختان می‌سازد یا از لانه متروک پرندگان استفاده می‌کند. داخل آن را با خزه و الیاف گیاهی می‌پوشاند. گاهی در ساختمان‌های متروکه نیز ساکن می‌شود.
خواب زمستانی طولانی، از اواسط پاییز تا اوایل بهار دارد. در موقع خواب زمستانی کاملاً قوز می‌کند و در حالی که دست‌ها و پاها اطراف پوزه هستند به خواب فرو می‌رود. گاهی اوقات چند اشگول که تعداد آنها ممکن است به 8 عدد برسد در یک لانه مشترک به خواب زمستانی فرو می‌روند. در روزهای گرم زمستان ممکن است از خواب زمستانی بیدار شود. قبل از خواب زمستانی به خوبی تغذیه می‌کند، چنانچه گاهی وزنش 2 برابر می‌شود. در بعضی از کشورها برای شکار این حیوان و استفاده از گوشت و پوست آن، لانه‌های مصنوعی ایجاد می‌کنند، زمانی اشگول در داخل آن به خواب زمستانی فرو می‌رود آن را اسیر می‌کنند. برخلاف لانه زایمان که در قسمت بالایی درختان بلند قرار دارد، لانه خواب زمستانی در شکاف‌ها و سوراخ‌های قسمت پایین درخت است. گاهی اوقات سوراخ‌هایی به عمق 40 تا 100 سانتی‌متر در زمین حفر می‌کند و در داخل آن به خواب زمستانی فرو می‌رود. در موقع خواب کاملاً بی‌حس است. اغلب در همین فصل جانوران گوشتخواری نظیر سمور و راسو تعداد زیادی از آنها را از بین می‌برند.
مانند اکثر جانوران شبگرد حس شنوایی و بویایی قوی‌ای دارد و از فاصله زیاد بوی غذا را حس می‌کند. غالباً در موقع احساس خطر صدای بلندی تولید می‌کند که صدای آشنایی برای جنگل‌نشینان شمال ایران است. از آنجایی که این حیوان گاهی اوقات مکانی که مواد غذایی را در آنجا پنهان کرده است گم می‌کند، به همین دلیل معمولاً به افراد فراموشکار هم "اشگول" می‌گویند.
تغذیه اشگول: از میوه و دانه گیاهان مانند تمشک، سیب، گردو، بلوط، زیتون، انگور و همچنین از حشرات و تخم و جوجه پرندگان تغذیه می‌کند. این حیوان هر شب در جستجوی غذا از درختی به درخت دیگر می‌رود و زمانی که غذا کمیاب شود آن منطقه را ترک می‌کند.
تولید مثل اشگول: در اواخر بهار جفت‌گیری می‌کند. ماده‌ها در این فصل اغلب پر سر و صدا هستند. معمولا 1 و گاهی 2 بار در سال تولیدمثل می‌کند. مدت آبستنی 25 تا 30 روز است و 2 تا 10 بچه می‌زاید که در 18 تا 21 روزگی توانایی دیدن (بینایی) پیدا کرده و در 1.5 ماهگی لانه را ترک می‌کنند. بچه‌ها پس از نخستین خواب زمستانی قادر به تولید مثل هستند.
طول عمر اشگول: در طبیعت حدود 4 سال و در اسارت حدود 8 سال است. طعمه‌خوار طبیعی سنجابک جنگلی جغدها هستند.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی گونه سنجابک جنگلی در ایران
جنگل‌های ناحیه خزر و باغ‌های میوه زیستگاه سنجابک جنگلی (اشگول) است و در استان‌های گلستان، مازندران، گیلان و تهران پراکندگی دارد.
پراکنش جهانی گونه سنجابک جنگلی
پراکندگی اشگول در دنیا در قاره‌ی اروپا و آسیا مرکزی است.
وضعیت حفاظتی گونه سنجابک جنگلی
گونه اشگول دارای جمعیت مناسبی است و به همین دلیل در فهرست سرخ IUCN در طبقه کمترین نگرانی (LC) قرار دارد. از بین بردن زیستگاه در اثر تخریب جنگل‌ها و مرگ و میر جاده‌ای مهمترین عوامل تهدید کننده این گونه است.
طبقه‌بندی گونه سنجابک جنگلی
سایر اعضای خانواده سنجابک‌ها را بشناسید
- گونه سنجابک جنگلی (اشگول)
- گونه سنجابک درختی
- گونه سنجابک دم موشی کپه داغ
- گونه سنجابک دم موشی زاگرسی (ایرانی)
External Features: HB 125-190 mm, T 112-170 mm, HF 26-38 mm and E 19-22 mm and W 70-200 gr. Before it goes to hibernation reaches over 300 gr. Body size is medium, squirrel like, and hairs of the body and tail is tall and dense. Color of the fur is dark grey on the back and flanks with a shade of light brown on the back. Around the eyes are somewhat darker but there are no black strips on the face. Ears are small and have darker color on the back compared with the color of the upper parts of the body. Inner surface of the ears are covered with thin brown hairs. Under parts of the body is white at the fore front and gradually becomes gray at the rear. There is a clear boundary between darker upper and whiter lower parts. Fore and rear limbs have 4 and 5 toes, respectively. The sole of limbs are bare and equipped with 4 hard pads that are adaptations for climbing trees.
Biological Features: Fat dormouse is nocturnal and only leaves the nest after sunset. But, returns to the nest for rest several time during the night. Edible dormouse is usually observed in groups on tree branches. It can jump distances of 8 to 10 m between tree branches. Builds its nest in tree trunks or uses abandoned bird nests. It could also be observed sometimes in deserted buildings. This animal has a long hibernation that starts from mid-summer and continues to early spring. It feeds intensively before hibernation causing its weight to double. The species has acute senses of hearing and smelling enabling to sense food smell from long distances. Food consists of fruits, seeds, insects, bird eggs and chicks. It produces 1, occasionally 2 litters, per year. Gestation period is 25 to 30 days and 2 to 10 young are produced per litter. They begin to see clearly in 18-21 days. Young leave their nest in 1.5 months. Mature at one year. Longevity is about four years in wild and eight in captivity. Owls are the main predator of the fat dormice.
Habitat, Distribution and Abundance: Caspian forests and orchards are habitat for this species. It is distributed in Golestan, Mazandaran, Guilan and Tehran provinces.
Conservation Status: There are abundant populations; therefore, the species is categorized as “Least Concern” (LC) by the IUCN. Forest destruction and collision with cars on roads are considered as the most threatening factors.