راهنمای خرید و نحوه‌ی استفاده از باتوم کوهنوردی

باتوم (باتون- عصای کوهنوردی- Trekking Poles) یکی از ابتدایی‌ترین و در عین حال اساسی‌ترین وسایل و تجهیزات کوهپیمایی است. امروزه بسیاری از کوهنوردان از باتوم (باتون) در پیمایش‌های طولانی و صعودهای زمستانه خود استفاده می‌کنند و روز به روز به تعداد استفاده‌کنندگان اضافه می‌شود. بسیار مهم است که باتوم ها بصورت یک جفت (2 عدد) و صحیح به‌کار رود تا صدمه ای به کوهنورد وارد نشود.

بطور کلی در 2 دسته از برنامه‌ها، استفاده از باتوم سودمند و ضروری است:
کوهپیمایی طولانی:
در این دسته از برنامه‌ها، عواملی همچون مسافت بلند، زمان طولانی و بار سنگین، استفاده از باتوم را ایجاب می‌کنند. کاربرد باتوم در این گونه کوهپیمایی‌ها (عبور از خط‌الراس‌ها، صعودهای زنجیره‌ای و...)، می‌تواند بخشی از نیروی وزن کوهنورد را به دست‌ها و بالاتنه انتقال داده و خطر آسیب‌های زانو را کاهش دهد.
صعودهای زمستانه:
در این گونه صعودها کاربرد باتوم ضروری است و همراه نداشتن آن می‌تواند مشکلات جدی پدید آورد. بررسی عمق برف، افزایش تعادل و کاهش فشار روی زانو و جلوگیری از لیز خوردن و.... (داشتن کلنگ یا تبریخ در مسیرهای پرشیب و یخی الزامی است و باتوم نمی‌تواند جایگزین آن گردد)

توجه: در صورتی که کوله سنگین حمل می‌کنید، برای حفظ تعادل حتما از باتوم به صورت جفت استفاده کنید.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان

فواید استفاده درست از باتوم:

باتوم‌های کوهنوردی در ازای هر ساعت فعالیت کوهنوردی چندین تن وزن را از روی اندام تحتانی به دست‌ها منتقل می‌کنند و در ازای یک روز فعالیت سنگین کوهنوردی حدود 30 تن وزن و فشار را از روی زانوهای شما منتقل می‌کند.
کاهش فشار ناشی از وزن بدن بر روی پاها و زانوها و کاهش خستگی ـ انتقال قسمتی از وزن بدن روی دست‌ها که عموما در کوهپیمایی در استراحت به سر می‌برند.
افزایش حس تعادل، جلوگیری از سرخوردن یا زمین خوردن بویژه در خستگی‌های مفرط در برنامه‌های کوهنوردی طولانی مدت
در هنگام حمل کوله پشتی‌های سنگین در برنامه های طولانی مدت یا زمستانی
کمک به کمتر خسته شدن افراد دارای وزن بالا (کوهنورد سنگین وزن)
بهبود ناراحتی قلبی ،مفاصل و ستون فقرات
در هنگام کوهنوردی بر روی برف و مکان‌های خیس،سبزه زار نرم، هنگام عبور از رودخانه، کوهنوردی در شرایط مه یا دید کم (در شرایط فوق حفظ تعادل نقش حیاتی برای سلامتی فرد دارد)

کاربردهای ابتکاری از باتوم کوه

ساخت برانکارد در مواقع ضروری – دفع خطر حیوانات – ثابت نگهداشتن عضو مجروح یا شکسته شده (آتل) و...
استفاده از باتوم از افزایش بی‌رویه ضربان قلب در ابتدای فعالیت و شروع کوهنوردی کمک کننده است (ولی بعد از مدتی این کاهش ضربان بدلیل فعالیت ماهیچه‌های دست و پا ادامه پیدا نمی‌کند)

معایب استفاده از باتوم در کوهنوردی:

۱- استفاده نادرست از باتوم: اگر فاصله بین بدن و باتوم زیاد باشد نه تنها کشیدگی در اندام‌ها زیاد می‌شود بلکه هنگام چرخش درد زیادی نیز احساس خواهد شد.
۲- استفاده از باتوم‌ها احساس تعادل را کاهش می‌دهد: استفاده مداوم از باتوم توانایی هماهنگی کوهنورد را کاهش می‌دهد.در مورد استفاده مکرر از باتوم، کوهنورد احساس امنیت بیشتری می‌کند. این اثر مخرب بوده و باعث می‌شود در مناطقی که صعب‌العبور است،خصوصا جایی که فرد نمی‌تواند از باتوم استفاده کند فرد دچار مشکل شود،مانند: تیغه های باریک کوه ومسیرهای پرتگاهی)(متداول‌ترین حادثه کوهنوردی:سقوط بدلیل لغزش در هنگام فرود است.)
۳- مکانیزم‌های محافظتی فیزیولوژیکی را کاهش می‌دهد: استفاده مداوم از باتوم تحریک کشیدگی فیزیولوژیکی را که برای تغذیه غضروف مفصلی و ورزیده کردن و حفظ حالت کشسانی مفصل لازم است کاهش می‌دهد.
۴- افزایش ضربان قلب: به دلیل فعالیت ماهیچه‌های بزرگ‌تر در اندام فوقانی و دست‌ها
۵- راحت نبودن هنگام عکاسی یا فیلمبرداری در برنامه های کوهنوردی: دلیل پزشکی نیست ولی می‌تواند خطراتی برای کوهنورد داشته باشد

انواع باتوم که مورد استفاده کوهنوردان قرار می گیرد:

الف: ثابت(چوب اسکی): امروزه برای کوهنوردی کاربرد ندارد.
ب: قابل تنظیم (تلسکوپی): باتوم‌های تلسکوپی از نظر کارایی در کوهنوردی بهتر و ایمن‌تر می‌باشند. زیرا قابلیت مهم تنظیم ارتفاع باتوم وجود دارد. در پیمایش الزاما از باتون‌های قابل تنظیم (تلسکوپی) استفاده می‌کنیم تا برای شرایط مختلف و حمل آن را تنظیم کنیم، ضرورت دارد در کوهپیمایی از یک جفت باتوم (2 عدد باتوم) استفاده شود.
- باتوم عادی: این نوع باتوم‌ها بدلیل ساختشان دیرتر آسیب می‌بیند و البته ضربه‌ها را متوالی از زمین به دستتان منتقل می‌کنند و باعث کمی خستگی می شود، اگر توانایی بدنی شما اجازه می‌دهد، بهتر است از این نوع باتوم‌ها استفاده کنید. مخصوصا در کوهنوردهای بسیار سنگین و آلپی (سبک بار) زیرا امکان خرابی باتوم به حداقل می‌رسد.
- باتوم ضربه‌گیر(آنتی شُوک): بدلیل وجود فنر به کار رفته در این باتوم‌ها، از نظر کاهش ضربه و فشار روی دست‌ها و ایجاد خستگی در ضربه‌های متوالی به دست‌ها کارایی بیشتری دارند.

اجزای باتون:

همانطور که در اشکل زیر هم نشان داده شده اجزای باتون عبارتند از:

- دسته باتون: جهت استفاده باتون آن را در دست می‌گیرند و از جنس عایق پلاستیک و لاستیک تهیه شده است.
- بند حمایت: در قسمت بالای دسته باتون تسمه‌ای قابل تنظیم وجود دارد، دست از داخل بند حمایت باید عبور کند و دسته را بگیرد، تا نیروی وزن را روی مچ دست تقسیم کند. نحوه گرفتن دسته باتوم به شکل زیر است.
- بدنه اصلی: بدنه اغلب باتون‌ها از 3 قسمت تشکیل شده است و از جنس آلیاژهای فولاد (سنگین و بسیار مقاوم) یا آلیاژ آلومینیوم (سبک و با مقاومت کم) یا تیتانیوم (سبک و بسیار مقاوم) و به تازگی الیاف کربن (بسیار سبک و بسیارمقاوم) تهیه می‌شود. 2 یا 3 قسمتی که به صورت کشویی و دو بدو داخل هم فرو می‌روند و حالت تلسکوپی را بوجود می‌آورند.
- سیستم قفل: این قسمت از باتوم وظیفه تنظیم اندازه باتوم را دارد. با چرخانیدن به طرف چپ باز و به طرف راست بسته می شود.
- گل باتون: قطعه‌ای پلاستیکی برای جلوگیری از فرو رفتن باتون در برف، گل یا شن است.
- سخمه: نوک سخمه از یک الماسه یا تنگستن تشکیل شده است که باعث فرو رفتن در برف و یا زمین می‌شود و از لغزش باتوم جلوگیری می‌کند.
- محافظ سخمه: زمانی‌که از باتون استفاده نمی‌کنید آن‌را جمع کنید و محافظ سخمه را نصب کنید تا به کسی یا جایی آسیب نرساند.

تنظیم اندازه (ارتفاع) باتوم:

ارتفاع باتوم بر اساس "قد فرد" و "شیب مسیر" باید تنظیم شود، وقتی شما باتوم را بدست گرفته‌اید و سخمه آن روی زمین است، زاویه باز و و ساعد دست شما (آرنج) 90 درجه باشد. با این حساب با توجه به شیب مسیر، روشن است که هنگام صعود اندازه باتون کمتر از اندازه آن در هنگام فرود بیشتر است.
در شروع حرکت وقتی می‌خواهیم از باتون استفاده کنید، نگاهی به شیب کلی مسیر بکنید و ارتفاع باتون را بر اساس آن تنظیم کنید. در مسیرهای برفی، شنی یا گلی، ارتفاع باتون از محل گل‌ باتون تا دسته محاسبه می‌شود. زیرا سخمه در برف فرو می‌رود و از ارتفاع باتون کاسته می‌شود.
در استفاه از باتوم دقت شود تا حد امکان نزدیک به خط عمود بدن باشد. هنگام راه رفتن بدون حمل بار وکوله پشتی تفاوتی نمی‌کند که از 1 یا 2 باتوم استفاده شود. اما در حمل بارهای سنگین برای حفظ تعادل حتما باید از 2 باتوم استفاده شود.
ارتفاع هر 2 باتون باید یکی باشد مگر در شرایط خاص. (مثلا هنگامی که مسیری را به صورت تراورس پیمایش می‌کنید باتونی که سمت پای کوه است کوتاه‌تر از باتونی است که سمت پای دره است.
ترفند ویژه در تنظیم اندازه باتوم:
در تنظیم ارتفاع باتون، ابتدا، قسمت سوم بدنه (قسمت نازک‌تر) را تا انتهای، حد مجاز بیرون بیاورید و برای تنظیم نهایی ارتفاع باتون از قسمت دوم کمک بگیرید. فایده این امر این است که در دفعات بعد برای تغییر ارتفاع باتون، می‌توان فقط قسمت دوم را تغییر داد و این قضیه کار را راحت‌تر می‌کند. البته این اقدام برای باتون‌های مرغوب که از آلیاژهای قوی و سبک استفاده کرده‌اند توصیه می‌شود. جنس بدنه باتون ها از 4 نوع آلومینیوم، فولاد، تیتانیوم و کربن ساخته می‌شود که به ترتیب به سمت سبکی و مقاومت بیشتر پیش می‌روند.

طریقه استفاده باتوم:

از باتون به 2 طریق استفاده می‌کنند:
حرکت باتون، باتون، پا، پا
حرکت باتون، پای مخالف باتون، حرکت باتون، پای مخالف باتون
کوهنورد باید فاصله بین باتوم و بدن خود تا حد امکان کم کند و قدم برداشتن هنگام فرود باید کوتاه، کشش‌دار، و تا حد امکان آرام باشد(نه آنقدر آرام که موجب خستگی عضلات چهارسر ران و عضلات جلو ران گردد) تا جایی که می‌تواند جلوی کشیدگی اندام‌ها را بگیرد.

چند نکته در استفاده از باتوم:
هیچگاه در درازمدت از باتون به صورت تکی استفاده نکنید زیرا باعث ایجاد عارضه در بدن شما می‌شود.
استفاده از باتوم در کوهنوردی نباید عادتی و همیشگی باشد و نباید از آن در تمامی مسیرها استفاده کرد بخصوص استفاده دائمی از باتوم در کودکان و نوجوانان جایز نیست.
استفاده از باتون در مسیرهای با شیب کم لطفی ندارد. همچنین در مسیرهای فنی یا با شیب زیاد، بخصوص در مسیرهای برفی پرشیب،باید از کلنگ یا تبریخ استفاده شود.
ضمنا از دویدن در سراشیبی‌ها و برداشتن قدم‌های بلند بپرهیزید و در راه‌های باریک و خطرناک از طناب به عنوان کمک و حمایت استفاده کنید.
باتوم را طوری حمل و استفاده نمایید که در صورت نیاز به دستانتان و عدم نیاز به باتوم بتوانید آن را براحتی در کوله‌پشتی خود قرار داده و قسمت تیز باتوم بسمت پایین باشد تا خطر یا مزاحمتی برای کوهنورد پشتی شما نداشته باشد.
برنامه‌های کوهنوردی را متناسب با توانایی بدنی خود انتخاب کنید.

با رعایت موارد فوق می‌توان ده‌ها سال به ورزش کوهنوردی بدون بروز عوارض ارتوپدی و مفصلی پرداخت.

معرفی برندهای باتوم معتبر و خرید باتوم

• Black Diamond

بی‌شک بهترین باتوم‌ها توسط شرکت Black Diamond تولید می‌شود، این باتوم‌ها از جنس کربن بسیار سبک (مدل‌های گران‌قمیت) یا آلیاژ فولاد (ارزان) هستند، همچنین سیستم قفل آنها بسیار راحت است زیرا با بالا یا پایین بردن یک شاسی لوله تلسکوپی قفل یا باز می‌شود و با خیال راحت در برنامه‌های خود بدون احتمال خرابی می‌توانید استفاده کنید، این شرکت اکثر باتوم‌هایش را به صورت جفت (2 عدد) به فروش می‌رساند و ارزان‌ترین مدل این برند 50 دلار و گران‌ترین آن 170 دلار قیمت دارد.

• مارک‌های REI, Exped, Leki نیز بسیار معتبر هستند.

• هفت گوهر

شرکت هفت گوهر برای عموم کوهنوردان ایرانی در بخش باتوم‌ها نامی معتبر است، دارای قیمتی مناسب است، گرچه باتوم‌های این شرکت کمی سنگین هستند ولی بی‌شک بسیار بادوام و قابل اطمینان می‌باشند، با ارائه طرح‌های جدید، قیمت یک جفت باتوم هفت گوهر عادی 60 هزار تومان و یک جفت ضربه گیر(آنتی شوک‌دار) آن حدود 70 هزار تومان است و از بیشتر فروشگاههای منیریه می‌توانید تهیه کنید.

• Arakan

ارزان‌ترین باتوم موجود در بازار ایران و صد البته چینی است! قیمت یک جفت arakan از 4 دلار تا 25 دلار است (احتمالا در ایران همان 4 دلاری وارد می‌شود). بدیهی است، پس از چند برنامه، سیستم قفل باتوم خراب شده و باید باتوم دیگری بخرید، فقط مناسب افرادی است که سالی یکی، دو بار کوه میروند!

مراقبت و نگهداری باتوم‌ها:

زمانی‌که کار با باتوم به اتمام رسید ابتدا با یک پارچه بدنه، سخمه و دیگر قطعات باتون را کاملا تمیز کنید و آنگاه آن را جمع کنید و در زمان حمل توسط کوله‌پشتی سر باتون به طرف بالا قرار گیرد و لاستیک‌های محافظ را روی سخمه قرار دهید.
هیچ‌گاه مفاصل باتون را روغن‌کاری نکنید. در صورت چرب شدن مفاصل باتون محکم نمی‌شوند.
مارک‌های معتبر Black Diamond و Leki قطعات یدکی همچون سخمه، گل برف، مفاصل باتوم‌ها و... را به صورت جدا به فروش می‌رسانند، به احتمال زیاد شرکت هفت گوهر نیز قطعات یدکی باتوم‌هایش را ارائه می‌کند. از فروشگاهی که میخرید بپرسید!

تحقیقی جدید در زمینه فایده استفاده از باتون

مطالعه‌ای که توسط اساتید دانشگاه نورث اومبریا انجام شد برای اولین بار نشان داده است که باتوم‌ها به حفظ عملکرد ماهیچه کوهپیماها کمک می‌کند و در عین حال بطور قابل توجهی درد روزهای بعدی کوهپیمایی را می‌کاهند.
در این مطالعه، 37 مرد و زن ورزشکار به 2 گروه با تناسب اندام برابر تقسیم شدند و از آنان خواسته شد به کوه اسنودون، مرتفع‌ترین کوه انگلستان و ولز صعود کنند و فرود آیند. در میان یک گروه باتون توزیع شد و نحوه استفاده از آن به آنان آموزش داده شد، در حالی‌که گروه دیگر بدون باتون کوهپیمایی کردند. هر 2 گروه در شب قبل غذایی مشابه خوردند، صبحانه‌ای مشابه صرف کردند، بار هم‌وزنی را حمل کردند و در طی صعود و فرود استراحت‌های برنامه‌ریزی شده مشابهی داشتند.

ضربان قلب شرکت کنندگان و perceived exertion rating هر فرد در طی کوهپیمایی ثبت شد. سپس در پایان کوهپیمایی و در فواصل 24، 48 و 72 ساعت پس از آن آسیب و عملکرد ماهیچه از طریق تست‌های مختلف ارزیابی شدند.
نتایج نشان دادند گروه استفاده کننده از باتون، درد ماهیچه بسیار کمتری داشتند. این گروه توان از دست رفته کمتر و بهبودی سریع‌تر بلافاصله پس از کوهپیمایی در مقایسه با گروه کنترل داشتند. دردی که توسط خود افراد ارزیابی شد در 24 ساعت در هر گروه بالا رفت اما در گروه باتون‌دار هم در این زمان و هم در 48 ساعت بطور قابل توجهی پایین بود. به علاوه، سطوح آنزیم کراتین کیناز (که نشان دهنده آسیب عضله است) در زمان 24 ساعت در گروه بدون باتون بسیار بیشتر بود، در حالی‌که سطوح آنزیم گروه باتون‌دار نزدیک به سطوح قبل از راهپیمایی بود. این امر نشان می‌دهد که آسیب ماهیچه‌ای که داشتند قابل اغماض بود.
تولیدکنندگان باتون اظهار داشته‌اند که باتون‌ها می‌توانند نیروهای وارد بر مفاصل پایین بدن را تا 25 درصد کاهش دهند. اما، تحقیق موجود محدود به آزمایشگاه یا مکان‌های بیرون غیر کوهستانی، نظیر پیست های دومیدانی بوده است، و تنها بر بررسی‌های بیومکانیکی در زمینه فشار بر مچ پا، زانو و مفصل ران متمرکز بوده است. این اولین مطالعه مستند در مورد تاثیر باتون‌ها در محیط هایی است که این وسیله برای آن طراحی شده‌اند.
دکتر گلین هواتسن، مسئول انجام مطالعه می‌گوید:" نتایج، مدرک قوی را ارائه می‌کنند که باتون‌ها دامنه آسیب ماهیچه را، در طی کوهپیمایی یک روزه، تقریبا تا نقطه محو کامل کاهش می‌دهند.
جلوگیری از آسیب وارد بر عضله احتمالا انگیزه (فرد) را بهبود می‌بخشد و بدین خاطر باعث می‌شود افراد به مدت طولانی‌تری از فواید ورزش بهره نبرند. احتمالا مزیت مهم‌تر آن است که فواید توام استفاده از باتون در کاهش فشار به قسمت‌های پایین بدن، افزایش ثبات و کاهش آسیب ماهیچه می‌تواند به اجتناب از آسیب در روزهای بعد از راهپیمایی هم کمک کند.
اغلب افت زمان واکنش و حس وضعیت، همراه با عضله‌های آسیب دیده است که سبب افتادن و لغزیدن می‌شود که می‌تواند منجر به آسیب بیشتر در زمین کوهستانی یا ناهموار شود. این یافته‌ها به طور خاص کاربرد قوی برای ورزشکارانی دارد که می‌خواهند فعالیت چند روزه در زمین های کوهستانی انجام دهند."