تقسیم‌بندی ایلات و کوچ‌نشینان در ایران
ایل به اجتماعی ساختارمند از مردم اطلاق می‌شود که دارای همبستگی خونی، خویشاوندی دور نسبی یا سببی یا وابستگی اجتماعی-سیاسی بوده و در یک محدوده جغرافیایی متعلق به ایل زندگی می‌کنند و عموماً معیشتی بر پایه دامداری داشته و در پی یافتن چراگاه های مناسب تمام و یا گروهی از اعضای خانوارها به همراه گله‌های خود کوچی متناوب دارند.
ایلات و کوچ‌نشینان را می‌توان در 4 گروه تقسیم‌بندی نمود:
1. ایلات و عشایر کوچنده یا تمام کوچنده:
به جوامعی اطلاق می‌گردد که ملاک‌های اصلی در شناخت ایلات را دارا بوده، در هیچ‌کدام از قلمروهای ییلاقی و قشلاقی و یا مناطق شهری و روستایی سکونتگاه ثابت نداشته باشند و به همراه تمام اعضای خانواده و دام کوچ کرده و در کلیه فصول و ایام سال در انواع سکونتگاه‌های متحرک همانند انواع چادر و کپر زندگی می‌کنند.
2. ایلات و عشایر نیمه کوچنده:
به جوامعی اطلاق می‌گردد که ملاک‌های اصلی در شناخت جوامع ایلیاتی را دارا بوده و حداقل در یکی از قلمروهای ییلاقی، قشلاقی و یا خارج از آنها (مناطق شهری و روستایی) دارای سکونتگاه ثابت هستند و در هر دوره کوچ تعدادی از اعضای خانوار در این سکونتگاه‌ها ماندگار شده و با سایر اعضای خانوار کوچ نمی‌کنند.
3. ایلات و عشایر رمه‌گردان:
به جوامعی اطلاق می‌گردد که ملاک‌های اصلی در شناخت ایلات و کوچ‌نشینان را دارا بوده و اعضای خانواده در یکی از قلمروهای ییلاقی و قشلاقی و یا مناطق شهری و روستایی سکونت اختیار کرده و همه ساله در موعد کوچ، دام‌ها توسط چوپانان و یا اعضای ذکور خانواده کوچ می‌کنند. (مانند عشایر سنگسری‌ها)
4. ایلات و عشایر یکجانشین:
به جوامعی اطلاق می‌گردد که ملاک‌های اصلی در شناخت ایلات و عشایر را دارا بوده و در مناطق شهری و روستایی اسکان یافته و یکجانشین شده‌اند و ممکن است شغل و حرفه‌ای غیر از دامداری داشته باشند. اما با توجه به اینکه حق بهره‌برداری از مراتع و به تبع آن حق کوچ‌کردن را از دست نداده‌اند و می‌توانند در برخی از سال‌ها که بارندگی خوب باشد اقدام به کوچ نمایند، به آنها ایلات اسکان یافته ولی با حق کوچندگی اطلاق می‌نمایند.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
با مجموعه تحولات 100 ساله اخیر در ایران به ندرت می‌توان زندگی تمام کوچندگی را مشاهده نمود اما علیرغم آنکه نفس‌های زندگی کوچ‌نشینی در ایران به شماره افتاده است، هنوز سایر گروه‌های ذکر شده به حیات خود ادامه می‌دهند.
جمعیت کوچ‌نشینان در ایران
جمعیت کوچ‌نشینان در ایران دارای نوسانات بسیاری بوده است. مسائل مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی باعث تغییرات گسترده در جمعیت کوچ نشینان شده است و متاسفانه آمار دقیقی در ارتباط با نفوس کوچ‌نشین در ایران وجود ندارد.
عدم وجود تعریفی دقیق از جامعه کوچ‌نشین و همچنین جابه‌جایی‌های مداوم ایلات، پراکندگی گسترده آنان و عدم دسترسی از عوامل موثر در نوسان آمارهای ارائه شده است.
عدم آگاهی و مقاصد سیاسی از دیگر عواملی هستند که موجب گردیده تا آمارهای ارائه شده با واقعیت‌های موجود تطابق نداشته باشند. کوچ‌نشینان در برخی موارد با ارائه آماری کمتر از واقع سعی در جهت گریز از مالیات و یا اجتناب از خدمت سربازی داشته‌اند و در زمان‌هایی نیز جهت بالابردن اهمیت خود و به رخ کشیدن قدرت ایل، آمار بیش از واقع ارائه کرده‌اند. ارائه اطلاعات اشتباه از طرف افراد موجب گردیده تا آمار ارائه شده چندان قابل استناد نباشد.
سایر مباحث مرتبط با کوچ‌نشینان
- تاریخچه زندگی کوچ‌نشینی در ایران
- آشنایی با ایل
- ملاک‌های شناخت جوامع ایلیاتی و عشایر ایران
- تقسیم‌بندی ایلات و کوچ‌نشینان در ایران