فعالیت‌های اقتصادی کوچنشینان ایران
در اقتصاد کوچنشینان، خانواده کوچک‌ترین واحد تولیدی محسوب می‌شود. اقتصاد خانوارهای کوچ‌نشین، اقتصادی تک پایه و متکی بر دامداری است. دام‌های گروه‌های کوچ‌نشین شامل بز، میش، گاو، گاومیش، شتر، الاغ، قاطر و اسب است. با توجه به زیست‌بوم هر یک از اقوام و شرایط آب و علوفه مراتع ییلاقی و قشلاقی آنها، تعداد و ترکیب دام‌ها در گله و حیوانات باربر مورد استفاده، متفاوت است.
شرایط اقلیمی قلمروهای ییلاقی و قشلاقی و همچنین ایل‌راه‌های کوچنشینان، در ترکیب دام‌های آنها نقش بسیار مهمی دارد. به عنوان مثال استفاده از شتر در بین عشایری که در مناطق دشتی، خشک، بیابانی و نیمه بیابانی زندگی می‌کنند، عمومیت بیشتری دارد. اما شتر در بین گله گروه‌هایی که در مناطق کوهستانی تردد دارند، دیده نمی‌شود.
به عنوان نمونه در گله کوچنشینان قشقایی و شاهسون از شتر استفاده می‌شود اما در گله بختیاری‌ها که در مسیر کوچ باید از گردنه‌های زردکوه بختیاری عبور کنند، از شتر خبری نیست و یا در گله عشیره‌های عرب خوزستان، گاومیش به وفور مشاهده می‌شود.
تأمین معاش از گذشته تا امروز و تأثیر جوامع شهری و رستایی
خانوارهای ایلیاتی با پرورش دام، نیازهای ضروری زندگی خود را تأمین می‌نمایند و با فروش مازاد تولید، سایر مایحتاجی را که امکان تولید آن در ایل وجود ندارد، تهیه می‌کنند.
این روش تأمین معاش از گذشته تا به امروز بر اقتصاد کوچنشینان حاکم بوده و هست با این تفاوت که در گذشته کوچنشینان اکثر نیازهای روزانه را خود تأمین کرده و کمترین وابستگی را به جوامع شهری و روستایی داشتند اما در دهه‌های اخیر با بیشتر شدن راه‌های ارتباطی عملاً وابستگی کوچنشینان به محصولات صنعتی بیشتر شده و استفاده از تولیدات صنعتی در بین عشایر فزونی یافته است. نمونه بسیار بارز این موضوع سیاه‌چادرهای عشایر است. با ورود منسوجات صنعتی به جوامع کوچ‌نشین به تدریج استفاده وسیع از چادرهای برزنتی رواج یافته است. تهیه آسان و سریع، وزن کم، سهولت در جمع آوری و افراشتن باعث کمرنگ شدن استفاده از سیاه‌چادرهای بافته شده از موی بز و جایگزینی آنها با چادرهای برزنتی شده است.
البته در مقابل نیز با رشد سریع جوامع شهری و روستایی، نیاز به گوشت و سایر محصولات لبنی و پروتئینی افزایش یافته و میزان ارائه محصولات کوچنشینان به جوامع یکجانشین بیشتر شده است. مبادله بین کوچنشینان و شهرها و روستاها یا در مسیر کوچ با جوامع واقع در مسیر انجام می‌شود و یا پس از استقرار ایل در ییلاقات و قشلاقات.
در طی کوچ، محصولات عشایر بسیار محدود است، زیرا زمان کافی برای تهیه محصولات دامی در اختیار ندارند و دام‌ها نیز به علت طی مسیر زیاد و علوفه نسبتاً کم، در این مدت شیر کمتری دارند. بیشتر عرضه به صورت فروش دام و شیر است. اما با استقرار در قلمروهای ییلاقی و قشلاقی، تنوع محصولات دامی بیشتر می‌شود. به خصوص در ییلاق، در خرداد و تیرماه، که بره‌ها و بزغاله‌ها قابل عرضه به بازار می‌شوند، ارائه فرآورده‌های گوشتی توسط کوچنشینان بخش عمده محصولات را تشکیل می‌دهد. فروش دام عشایر اکثراً به صورت فروش حیوانات نر صورت می‌گیرد و حیوانات ماده را نمی‌فروشند. در گذشته کولی‌ها به صورت پیله‌ور، حلقه واسطه اقتصاد ایلیاتی با اقتصاد شهری و روستایی بودند. آنها محصولات دامی و صنایع‌دستی عشایری را به شهرها برده و توتون، قند، شکر، ابزارآلات، پارچه، لباس، کفش و سایر محصولات صنعتی را به عشایر عرضه می‌کردند.
اقوام ترکمن
در میان اقوام کوچ‌نشین ایران ترکمن‌ها تقریباً به طور کامل یکجانشین شده‌اند. آنها ضمن حفظ نظام طایفه‌ای خود به کشاورزی پرداخته و بخش اصلی معاش آنها را کشاورزی تشکیل می‌دهد. هرچند هنوز هم دامداری در بین ترکمن‌ها وجود داشته، ولی بیشتر در قالب رمه‌گردانی رواج دارد.
در ارتباط با ایلات و عشایر به موضوعات زیر می‌پردازیم:
1. ایل و ایلیاتی در ایران
2. سیستم‌های خویشاوندی و ساختار اجتماعی ایلات
3. کوچ عشایر
4. سرزمین و قلمرو کوچنشینان
5. مسکن عشایر
6. اقتصاد کوچنشینان
7. تغییر سبک زندگی ایلیاتی در ایران
8. پراکندگی ایلات ایران
دریافت مشاوره تخصصی رایگان