گونه سنقر سفید Pallid Harrier
نام فارسی: سنقر سفید
نام علمی: Circus macrourus
نام انگلیسی: Pallid Harrier
نام‌های محلی: ترکی: آغ سونقور، کردی: شمقاری سپی، گیلانی: سفید الوغ- الوغ (واشک) دم سفید
زیرگونه‌های سنقر سفید
سنقر سفید زیرگونه‌های متفاوتی ندارد.
ویژگی‌های ظاهری گونه سنقر سفید
طول بدن 40 تا 48 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 95 تا 120 سانتیمتر است. سنقری با بال‌های بلند، باریک و نوک‌تیز است و شباهت زیاد به سنقرخاکستری و سنقرگندمزار دارد. نر و ماده متفاوت (ماده اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرنده‌ی نر بالغ روتنه، روی بال‌ها و دم خاکستری کمرنگ است. شاهپرهای اولیه در انتهای بال‌ها سیاه رنگ و لکه‌ی مثلثی شکل باریکی تشکیل می‌دهند که از رو و زیر بال‌ها نمایان است. زیرتنه و زیر بال‌ها یکدست سفید است. به واسطه‌ی دمگاه خاکستری، لکه‌ی سیاه کوچکتر در انتهای بال‌ها و فقدان نوار تیره در حاشیه عقبی بال‌ها از سنقر خاکستری متمایز می‌شود. همچنین به واسطه‌ی فقدان نوارهای سیاه رو و زیر بال‌ها و زیرتنه‌ی سفید از سنقر گندمزار مشخص می‌شود. پرنده‌ی ماده‌ی بالغ، پر و بالی قهوه‌ای با روتنه‌ی تیره‌تر و طوقی سفید به دور گردن دارد. زیرتنه قهوه‌ای کمرنگ و دمگاه سفید است. شباهت زیادی به ماده‌ی سنقر خاکستری و سنقرگندمزار دارد ولی به واسطه‌ی بال‌های نازک‌تر و 4 شاهپر اولیه انگشتی در انتهای بال‌ها از گونه‌ی اول و به واسطه‌ی نوار گلویی سفید رنگ، فقدان نوارهای سیاه رو و زیر بال‌ها و نیز شاهپرهای ثانویه‌ی تیره‌تر از گونه‌ی دوم به سختی قابل تشخیص است. در پرنده‌ی نابالغ، زیرتنه و پوشپرهای زیر بال‌ها، بلوطی روشن است و راه‌راه طولی زیر بال‌ها وجود ندارد. پرنده نابالغ شباهت زیادی به سنقر گندمزار نابالغ دارد ولی نسبت به آن طوق گردنش مشخص‌تر است.
ویژگی‌های زیستی گونه سنقر سفید
زمین‌های باز مسطح و هموار و علفزارهای خشک را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند و از استپ‌ها و نواحی جنگلی دوری می‌کند. زمستان‌ها و در زمان مهاجرت در اراضی مزروعی نیز دیده می‌شود. رفتارش شبیه به سنقر گندمزار و پروازی شبیه به سایر سنقرها ولی سریع‌تر و سبک‌تر با بال‌زدن‌های آرام و قدرتمند دارد. نزدیک به سطح زمین پرواز می‌کند و در فاصله‌ی بال‌زدن‌ها درحالیکه بال‌ها را به شکل V بالاتر از سطح بدن نگاه داشته است، به جستجوی طعمه می‌پردازد. به طور عمده از پستانداران کوچک و پرندگان و به مقدار کمتر از خزندگان و حشرات تغذیه می‌کند. معمولاً روی زمین طعمه‌ی خود را تکه‌تکه می‌کند و می‌خورد. گاهی نیز طعمه‌های کوچک را در زمان پرواز می‌بلعد.
زیستگاه گونه سنقر سفید
این پرنده در مناطق دشت‌های باز، استپ‌های خشک، تپه ماهورهای کم درخت و نواحی تالابی به سر می‌برد. در ایران زمستان‌ها، به صورت مهاجر عبوری در اکثر نقاط دیده می‌شود. سنقر سفید در دشت‌های باز و بیابانی، زمین‌های کشاورزی وسیع و تپه ماهورهای کم درخت زیست می‌کند ولی در زمان مهاجرت در اطراف محیط‌های تالابی هم مشاهده می‌شود.
مکان‌های مهم زادآوری سنقر سفید در ایران
سنقر سفید در ایران زادآوری ندارد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه سنقر سفید
- پراکنش در جهان: سنقر سفید در روسیه از حاشیه دریای سیاه تا رودخانه‌ی ینی‌سئی و دریاچه‌ی بایکال زادآوری دارد (برخی منابع به احتمال زادآوری این گونه در ایران اشاره کرده‌اند). در زمان مهاجرت به کشورهای خاورمیانه از جمله ایران، ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس، هندوستان و قبرس مهاجرت می‌کند.
- پراکنش در ایران: به صورت معمول و گسترده در اغلب مناطق کشور زمستان‌گذرانی می‌کند و یا به صورت مهاجر عبوری دیده می‌شود.
- پراکنش در تهران: تا کنون از شهر تهران گزارش نشده است اما به صورت مهاجر عبوری در کشتزارهای جنوب تهران چند بار رکورد شده است.
مهاجرت سالیانه (کوچ) گونه سنقر سفید
مهاجرت این گونه بیشتر شرقی- غربی است تا شمالی به جنوب. بیشترین جمعیت زادآور سنقر سفید در اروپا است که زمستان‌ها به سمت خاورمیانه و حتی تا هندوستان مهاجرت می‌کنند. برخی منابع اشاره به احتمال زادآوری این گونه در شمال شرق ایران دارند اما در چند سال اخیر رکوردی به ثبت نرسیده است.
وضعیت حفاظتی گونه سنقر سفید
جزء پرندگان نزدیک به تهدید (NT) است. در ایران نیز در فهرست پرندگان حمایت شده قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است
روش‌های شناسایی گونه سنقر سفید
- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: نرها کوچکتر و لاغرتر هستند به طوری که مانند دو گونه‌ی متفاوت به نظر می‌رسند. نرها طوسی و سفید هستند و فقط در شاهپرهای اولیه (P6 تا P9) سیاهی دیده می‌شود.
در ماده‌ها پرهای پوششی روی دم سفید است. بال‌ها از سنقر گندمزار پهن‌تر است. سیلوئت جوان‌ها و ماده‌های این گونه با جوان‌ها و ماده‌های سنقر گندمزار به هم شبیه هستند و در طبیعت از فاصله‌ی دور شناسایی بسیار سخت است.
نرها خیلی سریع و چابک پرواز می‌کنند ماده‌ها در نوع پرواز و جثه بسیار شبیه جوان‌های سنقر خاکستری هستند. هنگام بال‌بازرَوی و اوج‌گیری مچ را کمی جلوتر از بدن نگه می‌دارند. دو سوم بال (در قسمت شاهپرهای ثانویه) تیره و دست‌ها روشن است. در روی بال شاهپرهای ثانویه تیره‌تر از پشت بدن است.
جوان‌ها نیز شبیه سنقر گندمزارند اما دست‌ها روشن‌تر هستند و نوک انگشت‌ها سیاه نیست. در قسمت مچ یک علامت بومرنگ مانند دیده می‌شود. طوق دور گردن کاملاً واضح است. روی سر و اطراف گردن تیره دیده می‌شود.
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: دست‌ها از بازو باریکتر است. 4 انگشت در انتهای بال دیده می‌شود. نرهای بالغ به سادگی قابل شناسایی هستند. نرها از نمای زیرین سفید هستند و فقط در شاهپرهای اولیه (P6 تا P9) سیاهی دیده می‌شود. در شاهپرهای دمی کناری 5 تا 6 خط کمرنگ دیده می‌شود. از نمای بالا بدن طوسی روشن و 4 عدد از شاهپرهای اولیه (P6 تا P9) سیاه هستند. رامپ سفید و دم طوسی است که در شاهپرهای کناری خط‌خط‌های کمرنگ دیده می‌شود.
ماده‌های بالغ شبیه ماده‌های سنقر گندمزار هستند اما طرح زیر بال متفاوت است. خط‌های داخل بال پیش از رسیدن به بدن محو می‌شوند (در سنقر گندمزار راه‌راه به بدن می‌رسند). طوق کامل نازک در گلو دیده می‌شود. پرهای پوششی قهوه‌ای روشن است با خال‌های ریز به رنگ قهوه‌ای پررنگ، جوان‌ها در گلو، سینه، شکم تا زیر دم و پرهای پوششی زیر بال قهوه‌ای- زرد بوده و شاهپرهای ثانویه تیره است. شاهپرهای اولیه روشن بوده و در انتهای آن‌ها (نوک بال) لکه‌ی تیره وجود ندارد.
- شناسایی در حالت نشسته: اغلب روی زمین به صورت افقی می‌نشیند. از روی شکل کلی و جثه بسیار شبیه سنقر خاکستری و سنقر گندمزار است.
روی بال نرها خاکستری یکدست است و هیچ لکه‌ی تیره‌ای دیده نمی‌شود. شاهپرهای اولیه سیاه هستند. سر و صورت طوسی کمرنگ است. زیر تنه سفید بوده و هیچ نوع خط و خالی مشاهده نمی‌شود.
ماده‌ها شبیه سنقر گندمزار ماده هستند اما طرح صورت و سینه متفاوت است. ماده‌های سنقر سفسد راه‌راه‌های ضخیم‌تری روی سینه دارند که به سمت سینه نازک می‌شوند (ماده‌ی سنقر گندمزار راه‌راه‌های موازی و یکنواخت دارد). ماده‌های سنقر سفسد شبیه سنقر خاکستری هستند اما در گوش‌پرها تیرگی نمایان، لور (از چشم تا منقار) سیاه و بالا و پایین چشم سفیدی بزرگ و مشخص دارد.
جوان‌ها از روی طرح صورت و یکنواختی رنگ در سینه قابل تمایز با جوان‌های سنقر خاکستری و گندمزار هستند.
بخش‌های بدون پر (لخت) گونه سنقر سفید
در نرهای جوان رنگ چشم خاکستری روشن است و قبل از یک سالگی زرد لیمویی می‌شود. در ماده‌های جوان، چشم‌ها قهوه‌ای تیره و در تابستان سال دوم عمر خود زرد می‌شود. بینی و پاها در تمام سنین زرد است.
فازهای رنگی متفاوت گونه سنقر سفید
این گونه فازهای رنگی متفاوت ندارد.
گونه‌های مشابه سنقر سفید
فرم بدن شبیه سایر سنقرهاست. نابالغ‌ها ممکن است با سنقر گندمزار و بالغ‌ها ممکن است با سنقر خاکستری اشتباه شوند.
- سنقر گندمزار: بال‌ها باریکتر و بلندتر است (درباره‌ی نابالغ‌ها ممکن است دقیق نباشد). پروازش با چپ و راست شدن و نوسان همراه است. نرهای بالغ در پشت بدن و سر و صورت نسبت به سنقر سفید، خاکستری‌تر هستند. روی شا‌پرهای ثانویه خط مشخص دارند که از زیر و روی بال قابل مشاهده است. دور چشم ماده‌ها نخودی رنگ و گوش‌پر تیره است و حلقه‌ی دور گردنگردن تا پشت سر وجود ندارد. لور (از چشم تا منقار) خیلی کمرنگ است. انتهای بیرونی شاهپرهای اولیه در نابالغ‌ها سیاه هستند و لبه‌ی بال نیز خط مشکی کشخص دارد. دور چشم حلقه‌ی سفید دارند.
- سنقر خاکستری: بال‌ها پشهن‌تر و سر و بال گردتر با 5 انگشت مشخص است. در هنگام پرواز، شاهپرهای اولیه سیاه ار اول بال شروع می‌شود (از P10). در جنس نر سر و صورت خاکستری‌تر است.
ماده‌های سنقر خاکستری با سنقر سفید کمی به هم شباهت دارند اما سنقر خاکستری ماده یک بند تیره در امتداد لبه‌ی داخلی بال دارد و خطوط شروع شده از روی شاهپرهای ثانیوه تا شاهپرهای اولبه امتداد می‌یابد.
جوان‌های سنقر خاکستری بسیار شبیه به سنقر سفید ناده بالغ هستند اما سیلوئت آن‌ها هنگام پرواز (مواردی مثل اینکه سنقر خکستری 5 انگشت و سنقر سفید 4 انگشت دارد) متفاوت و در نابالغ سنقر خاکستری یک بند تیره در لبه‌ی داخلی بال دیده می‌شود.
تشخیص جنسیت گونه سنقر سفید
به طور کلی ماده‌ها از نرها بزرگتر هستند. جوان‌های 1 ساله کاملاً به هم شبیه هستند. در سال دوم پرهای طوسی و سیاه در بال‌های نرهای جوان دیده می‌شود و ماده‌ها با راه‌راه‌هایی در سینه به رنگ قهوه‌ای اما در بالغ‌ها، نرها کاملاً رنگ روشن و پروازی چابک‌تر و فرزتر دارند. رنگ چشم در نرهای مسن خاکستری اما در ماده‌ها قهوه‌ای تیره است.
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
طبقه‌بندی گونه سنقر سفید
Circus macrourus
Morphological characteristics: 40-48 cm length and 95-120 cm wingspan. A harrier with long narrow pointed wings, greatly similar to Montagu’s C. pygargus and Hen Harrier C. cyaneus. Sexes dissimilar (female slightly larger) with no seasonal variation. Adult male with wholly white underwing and underparts and pale grey upperparts, upperwing, and tail. Each wing tip with narrow wedge-shaped black patch (not broad black tip as Montagu’s and Hen harriers). Distinguished from Hen Harrier by grey rump, lack of dark rear edge to secondaries, and smaller black patch on primaries, and from Montagu’s Harrier by uniform white underparts and lack of black bars on secondaries. Adult female greatly similar to females of Montagu’s and Hen, showing brown plumage, darker upperparts, brown streaked underparts and white rump, but white of supercilium extends into pale bar behind ear-coverts, accentuated by darker brown ear-coverts and darker bar at rear, forming contrasting pale collar visible at surprisingly distant range, which is absent in other two. Also distinguished from Hen Harrier by narrower wings and four wing tip primaries and hardly from Montagu’s Harrier by darker secondaries and lack of black stripes on and under wing. Juvenile similar to adult female, showing similar contrasting collar, but underparts and under wing-coverts cinnamon to pale buff, not streaked brown.
Biological characteristics: Prefers open steppe with short grass and arid rough meadows, avoiding wetlands and forests. Commonly hunts above farmland in winter or on migration. Behaviour similar to Montagu’s Harrier and flight like other harriers, but faster and lighter with slow powerful wing-beats. Hunts low above ground, alternating flapping flight with glides with wings held in V-form. Feeds mainly on small mammals, birds, lizards, and large insects like grasshoppers and crickets. Usually cuts up prey on ground but sometimes swallows small prey in flight.
Distribution and abundance: A fairly common and widespread passage migrant and winter visitor almost throughout the country.
Conservation status: Globally has been listed as Near Threatened (NT) in IUCN red list. Also concerned as protected species in Iran and is of conservation values.