گونه سارگپه چشم سفید White-eyed Buzzard
نام فارسی: سارگپه چشم سفید
نام علمی: Butastur teesa
نام انگلیسی: White-eyed Buzzard (White-eyed Buzzard-Eagle)
نام‌های محلی: ترکی: چینی گوز سار، کردی: باشووی چاوسپی
زیرگونه‌های سارگپه چشم سفید
سارگپه چشم سفید زیرگونه‌های متفاوتی ندارد.
ویژگی‌های ظاهری گونه سارگپه چشم سفید
طول بدن 43 تا 45 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 100 سانتیمتر است. سارگپه‌ای کوچک‌جثه با بال‌های باریک با انتهای گرد و دم دراز است. جنس‌های نر و ماده همشکل و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرنده بالغ جلو پیشانی و پس گردن مایل به سفید است و لکه‌ای به همین رنگ در چانه و گلو با یک نوار تیره پهن در میان آن دیده می‌شود. سر و روتنه قهوه‌ای مایل به خاکستری و دم خرمایی دارد. عنبیه چشم‌ها سفید و حلقه دور چشم‌ها نارنجی مایل به زرد است. همچنین منقاری زرد با نوک تیره دارد. زیرتنه نیز قهوه‌ای مایل به سفید است. پرنده نابالغ با تارک سر و پس‌گردن قهوه‌ای، جلوی پیشانی و نوار ابرویی نخودی مایل به سفید پهن و زیرتنه سفیدتر قابل تشخیص است.
ویژگی‌های زیستی گونه سارگپه چشم سفید
جنگل‌های پهن‌برگ تنک، بوته‌زارها و اراضی مزروعی با درختان پراکنده را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند و از جنگل‌های مرطوب دوری می‌کند. اغلب به تنهایی و به ندرت در دسته‌های 2 تا 3تایی دیده می‌شود. چندان فعال نیست و بیشتر روی درختان یا تیرهای برق می‌نشیند و اطراف را برای یافتن طعمه زیر نظر می‌گیرد.
- پرواز: پروازی مستقیم شبیه به پیغوی کوچک با بال‌زدن‌های سریع دارد که در ارتفاع کم با بال‌بازرَوی‌های کوتاه همراه می‌شود. در دوره جوجه‌آوری بسیار پر سروصدا است و جفت‌ها معمولاً در دایره‌هایی در ارتفاع بالا و به مدت طولانی بال‌بازرَوی می‌کنند.
- تغذیه: از موش‌ها، مارهای کوچک، مارمولک‌ها، قورباغه‌ها، خرچنگ‌ها، همچنین از ملخ‌ها و دیگر حشرات درشت‌جثه تغذیه می‌کند. گاهی اوقات هم پرندگان مریض و ناتوان را شکار می‌کند.
- تولید مثل: جوجه‌آوری از اواسط بهمن تا اواسط اردیبهشت آغاز می‌شود. آشیانه‌اش مانند کلاغ‌ها دارای ساختاری سست، متشکل از شاخه‌های کوچک است که آن را روی درختان بنا می‌کند. معمولاً 3 تخم بیضی، سفید مایل به سبز، به ندرت با خال‌های قرمز کمرنگ و به ابعاد 38 × 46 میلیمتر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 19 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. اطلاعاتی از دوره رشد و پرورش جوجه‌ها موجود نیست.
زیستگاه گونه سارگپه چشم سفید
این پرنده در جنگل‌های تنک و زمین‌های کشاورزی با درختان پراکنده، به سر می‌برد روی درختان آشیانه می‌سازد. در ایران، به صورت بومی و به تعداد نسبتاً اندک، دیده می‌شود. سارگپه چشم سفید در مناطق خشک و بوته‌زارهای مناطق بیابانی با درختان کم و تپه ماهورها زیست می‌کند.
مکان‌های مهم زادآوری در ایران
به تعداد کم در ایران زادآوری دارد (رکورد زادآوری در نزدیکی میناب می‌باشد).
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه سارگپه چشم سفید
- پراکنش در جهان: سارگپه چشم سفید در جنوب شرق آسیا، هندوستان، پاکستان و ایران پراکنش دارد.
- پراکنش در ایران: به صورت اندک مقیم سواحل پست شرق استان هرمزگان (بندرعباس) و جنوب استان سیستان و بلوچستان تا مرز پاکستان است. به صورت بومی فقط در مناطق جنوب شرقی ایران پراکنش دارد.
- پراکنش در تهران: تا کنون در شهر تهران رکورد نشده است.
مهاجرت سالیانه (کوچ) گونه سارگپه چشم سفید
محدوده پراکنش سارگپه چشم سفید در جنوب شرق آسیا است و به صورت بومی زیست می‌کند. در ایران نیز تنها در جنوب شرق ایران به صورت بومی پراکنش دارد و مهاجرت طولانی نمی‌کند.
وضعیت حفاظتی گونه سارگپه چشم سفید
در فهرست پرندگان حمایت شده ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.
صدای پرنده سارگپه چشم سفید
صدای این پرنده، ساده است و به صورت «پیت- وی ی ر» شنیده می‌شود.
روشهای شناسایی گونه سارگپه چشم سفید
- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: بال‌ها باریک و دراز دیده می‌شوند. دم نیز دراز و کشیده است. فرم کلی بدن کمی شبیه سنقرهاست اما هنگام بال‌بازرَوی بال‌ها را تقریباً هم سطح بدن نگه می‌دار. پروازش شبیه قوش‌ها (Accipiter spp.) از نمای زیر یک بند تیره در انتهای بال‌ها وجود دارد که در برخی ممکن است فقط در انتهای شاه‌پرهای اولیه پررنگ و در شاه‌پرهای ثانویه نازک و محو باشد. روی بدن قهوه‌ای تیره است و در پایه‌ی شاه‌پرهای اولیه رنگ روشن دیده می‌شود. پرهای پوششی روی بال روشن‌تر از شاه‌پرها هستند در انتهای دم یک بند تیره وجود دارد. پرهای پوششی زیر بال (اولیه، میانی و برگ)، سر و صورت و سینه قهوه‌ای روشن و شاه‌پرها، دم و پرهای پوششی زیر دم روشن هستند. در گلو تا بالای سینه یک لکه‌ی مستطیل شکل سفید دارد که داخل آن یک خط گلویی قهوه‌ای وجود دارد.
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: پرهای پوششی زیر بال، شکم، پهلوها، سر و صورت قهوه‌ای روشن است. رنگ قهوه‌ای اطراف گردن و شانه‌ها هر چه به سمت پایین شکم می‌رود با سفید مخلوط شده و کمرنگ‌تر دیده می‌شود. شاه‌پرها رنگ روشن دارند که نوک انگشتان سیاه و معمولاً نوار تیرهای در لبه‌ی بال وجود دارد (ممکن است در شاه‌پرهای ثانویه این رنگ محو باشد). دم قهوه‌ای روشن و دارای راه‌راه‌های نازک و فاصله‌دار و نازک منظم در شاه‌پرهای بالی وجود دارد. در گلو تا بالای سینه یک لکه‌ی مستطیل شکل سفید دارد که داخل آن یک خط گلویی قهوه‌ای وجود دارد. در پشت گردن یک لکه‌ی روشن دیده می‌شود.
- شناسایی در حالت نشسته: پاها نسبتاً بلند و مچ پا زرد رنگ و کاملاً نمایان است. شاه‌پرهای بالی تا انتهای دم نمی‌رسند. سر، گونه‌ها، سینه و قسمتی از شکم قهوه‌ای تیره هستند. چشم‌ها سفید است. بالای بینی یک لکه‌ی سفید دارد. گلو کاملاً سفید است و داخل آن خط گلویی قهوه‌ای وجود دارد. روی بال‌ها روشن‌تر از پشت گردن و کمر است. پوشپرهای زیر دم سفید و پایه‌ی دم حنایی است. نوار ابرویی محو در بالا و پشت جشم وجود دارد. در پشت گردن یک لکه‌ی روشن دیده می‌شود.
نابالغ‌ها بسیار روشن‌تر هستند و روی سینه در زمینه‌ی کرم رنگ، لکه‌لکه‌های قهوه‌ای دارد. در نابالغ‌ها یک نوار ابرویی نخودی رنگ وجود دارد و چشم‌ها نخودی است. در جوان‌های تازه از لانه بیرون آمده رنگ سر و صورت کاملاٍ نخودی و روشن و چشم‌ها قهوه‌ای رنگ است.
بخش‌های بدون پر (لخت) گونه سارگپه چشم سفید
در بالغ‌ها چشم کاملاً سفید است. منقار در پایه زرد ولی قسمت بیشتر آن سیاه است. بینی و پاها زرد هستند. در جوان‌ها زردی پایه‌ی منقار بیشتر و لبه‌ی دهان مانند بینی زرد است.
فازهای رنگی متفاوت گونه سارگپه چشم سفید
سارگپه چشم سفید علاوه بر فاز رنگی معمولی، یک فاز رنگی تیره هم دارد.
گونه‌های مشابه سارگپه چشم سفید
شکل ظاهری این گونه بیشتر شبیه عقاب‌هاست تا سارگپه‌ها، اما به خاطر طرح زیر بال‌ها و گلو از عقاب‌ها متمایز می‌شود.
- سارگپه استپی: طرح و رنگ زیر بال‌ها، رنگ بدن و دم کاملاً متمایز است. این گونه حنایی رنگ است و در انتهای بال هنگام پرواز نوار تیره دیده می‌شود. رنگ چشم‌ها و گلو تیره است و خط گلویی ندارد.
- عقاب مارخور: دم در این گونه راه‌راه‌های پهن دارد. در بالغ‌ها گلو رنگ تیره دارد و چشم‌ها زرد متمایل به نارنجی است (گاهی در نابالغ‌ها ممکن است گلو کاملاً روشن باشد اما خط گلویی مشاهده نمی‌شود). راه‌راه‌های زیر بال عقاب مارخور نیز بیشتر و پهن‌تر است. تعداد انگشت در عقاب مارخور 6 عدد اما در سارگپه چشم سفید 5 عدد است.
- عقاب خالدار کوچک: این گونه ممکن است در حالت نشسته به سارگپه چشم سفید شبیه باشد. رنگ کلی بدن قهوه‌ای تیره است و ناحیه‌ی گلو (مانند سارگپه چشم سفید) سفیدی وجود ندارد. رنگ چشم‌ها تیره است. در پرواز نیز زیر بال تیره است و طرح راه‌راه وجود ندارد. بال‌ها پهن‌تر و انگشتان بزرگتر هستند. دم یکرنگ و یکنواخت است. 6 انگشت مشخص دارد (سارگپه چشم سفید 5 انگشت). زیر بدن رنگ سفید دیده نمی‌شود.
تشخیص جنسیت گونه سارگپه چشم سفید
دو جنس نر و ماده در تمام فرم‌ها به هم شبیه هستند. تشخیص جنسیت در طبیعت از روی شکل ظاهری امکان‌پذیر نیست.
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
طبقه‌بندی گونه سارگپه چشم سفید
Butastur teesa
Morphological characteristics: 43-45 cm length and 100 cm wing-span. A small slim buzzard with round-tipped narrow wings and long tail. Sexes similar with no seasonal variation. Adult with greyish brown head and upperparts, rufous tail, white forehead and nape, white patch on chin and throat with black stripe over centre, brown underparts with pale bars on belly and white vent and under tail-coverts, white iris, and yellow-orange eye-ring. Also with darktipped yellow bill. Juvenile distinguished by brown crown and nape, broad pale supercilium, and whiter underparts.
Biological characteristics: Prefers parklands and cultivated country with scattered trees or patches of forest (especially acacias) and scrub. Often solitary and rarely in parties of 2-3 birds. Rather passive, usually perching on trees or streetlights to search for prey. Flight direct, similar to Shikra Accipiter badius, with quick wing-beats alternated by short gliding at low altitude. Noisy during breeding season. Pairs usually soar in circles at high altitudes for long time. Feeds on mice, small snakes, lizards, frogs, crabs, grasshoppers, and other large insects, and occasionally also on weakened birds. Breeding starts early February to mid- May. Nest similar to that of crows, consisting of a loosely built cup of twigs on trees. Usual clutch 3 greenish white eggs, rarely with a cover of pale red spots, 46×38 mm in size. Eggs hatch after 19 days. Chicks semi-altricial and nidicolous. No data available on fledging period.
Distribution and abundance: A scarce and local resident of coastal lowlands of eastern Hormozgan (Bandar Abbas) and southern Baluchestan east to the Pakistan border.
Conservation status: Listed in protected species of Iran and is of conservation values.