گونه سارگپه پرپا Rough-legged Buzzard
نام فارسی: سارگپه پرپا
نام علمی: Buteo lagopus
نام انگلیسی: Rough-legged Buzzard
نام‌های محلی: لووتی آیاخ سار، کردی: باشووی لاق تووکن، گیلانی: الوغ
زیرگونه‌های سارگپه پرپا
سارگپه پرپا 4 زیرگونه دارد. زیرگونه lagopus در غرب پالئارتیک، زیرگونه menzbieri در شرق رودخانه ینی‌سئی تا شمال خاورمیانه، زیرگونه kamtschatkensis در کامچاتکا و جزیره کوریلو و زیرگونه sanctijohannis در آمریکای شمالی پراکنش دارد.
ویژگی‌های ظاهری گونه سارگپه پرپا
طول بدن 50 تا 60 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 120 تا 150 سانتیمتر است. اندکی بزرگتر از سارگپه معمولی است و نسبت به آن بال‌ها و دم بلندتری دارد. نر و ماده همشکل (ماده اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرنده بالغ روتنه قهوه‌ای تیره، سر رنگ پریده‌تر، دم سفید و دارای 2 تا 4 نوار تیره در انتها است که از فاصله دور به شکل یک نوار پهن انتهایی دیده می‌شود. زیرتنه سفید مات و شکم تیره همراه با خطوط طولی به رنگ قهوه‌ای تیره در سینه و شکم است. شاهپرهای اولیه و ثانویه نیز سفید و در انتها تیره رنگ هستند و نوار سیاهی را در لبه عقبی بال‌ها تشکیل می‌دهند. همچنین لکه تیره و مشخصی در ناحیه مچ بال‌ها دارد. بر خلاف سایر سارگپه‌ها، پاهایش تا قاعده پنجه‌ها پوشیده از پر است. پرنده نابالغ شبیه به بالغ‌ها ولی روتنه و زیرتنه رنگ پریده‌تر است. نوار انتهای دم نامشخص‌تر و حاشیه تیره بال‌ها نیز کمتر قابل تشخیص است.
ویژگی‌های زیستی گونه سارگپه پرپا
زمین‌های بایر، کشتزارها، درختزارهایی با درختان پراکنده، دشت‌های باز و پوشش گیاهی تنک و کوتاه را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند. در زمستان اغلب به تنهایی و یا جفت و در زمان مهاجرت در دسته‌های بزرگ دیده می‌شود. حضور این پرنده تا حد زیادی به فراوانی جوندگان در منطقه بستگی دارد.
- پرواز و استراحت: پروازی آرام و نرم با بال‌های خمیده دارد و در حالی که بخش میانی بال‌ها را به طرف بالا مایل کرده، بال‌بازرَوی و درجا بال‌زنی می‌کند. معمولاً تا غروب آفتاب را به پرواز و جستجوی طعمه می‌پردازد و نسبت به سایر سارگپه‌ها دیرتر به مکان استراحت شبانه مراجعت می‌کند. تیرک‌ها و نواحی مرتفع روی زمین را به عنوان محل استراحت نسبت به درختان و بوته‌ها ترجیح می‌دهد.
- تغذیه: اغلب از نشیمنگاه یا درحال درجابال‌زنی طعمه خود را جستجو می‌کند و با یک شیرجه سریع به آن حمله‌ور می‌شود. پستانداران کوچک به ویژه جوندگان را ترجیح می‌دهد و در زمستان از لاشه‌ها نیز تغذیه می‌کند.
زیستگاه گونه سارگپه پرپا
این پرنده در اراضی بایر و شن‌زار، کوهستان‌ها و گاهی نیز در مناطق باز توندرا و باتلاقی به سر می‌برد. این سارگپه در ایران، به تعداد اندک، در ترکمن صحرا و نواحی جنوب شرقی و جنوب دریای کاسپین دیده می‌شود. شارگپه پرپا در اطراف مراکز دفن زباله، بوته‌زارها با درختان بلند و در اطراف تالاب‌ها زیست می‌کند.
مکان‌های مهم زادآوری گونه سارگپه پرپا در ایران
این گونه در ایران زادآوری ندارد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه سارگپه پرپا
- پراکنش در جهان: سارگپه پرپا در مناطق قطبی از کوه‌های فنوس کاندیا در شمال روسیه تا اروپا و آمریکای شمالی (به جز ایسلند و گرینلند) زادآوری دارد. زادآوری آن بسیار مرتبط با شرایط محیطی است. در زمستان‌ها به مناطق جنوبی‌تر نظیر ایران، ترکیه و قبرس مهاجرت می‌کند.
- پراکنش در ایران: به صورت نامنظم در نواحی جنوبی دریای کاسپین به ویژه میانکاله و ترکمن صحرا زمستان‌گذرانی می‌کند. گاهی نیز در بخش‌های جنوبی البرز مشاهده شده است. پاییز و زمستان‌ها در نواحی شمالی ایران (استان‌های حاشیه دریای مازندران) حضور دارد.
- پراکنش در تهران: تا کنون در هشر تهران رکورد نشده است اما در اطراف تهران در روستای قلعه نو 1 رکورد وجود دارد.
مهاجرت سالیانه گونه سارگپه پرپا (کوچ)
سارگپه پرپا در نواحی حاشیه قطب شمال زادآوری می‌کند و در پاییز و زمستان به آسیای میانه، شمال خاورمیانه و شرق و مرکز اروپا مهاجرت می‌کند.
وضعیت حفاظتی گونه سارگپه پرپا
این گونه در فهرست پرندگان حمایت شده ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.
صدای پرنده سارگپه پرپا
صدای این پرنده بلندتر از سارگپه معمولی است. اما کمتر جیغ می‌زند.
روش‌های شناسایی گونه سارگپه پرپا
- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: پرها (به ویژه انگشت‌ها) شلخته‌تر از سارگپه معمولی است. بال زدن‌ها قوی‌تر، عمیق‌تر و آهسته‌تر از سارگپه معمولی است. از نمای روبه‌رو، انگشت‌ها در هنگام اوج‌گیری و بال‌بازرَوی در یک راستا نیستند و نامرتب به نظر می‌آیند. گاهی درجا بال‌زنی می‌کند که اگر شرایط باد مناسب باشد در مدت طولانی‌تر این کار را انجام می‌دهد. از نمای بالا انتهای دم یک نوار سیاه پهن دیده می‌شود. پرهای پوششی روی کمر تیره است. در پایه شاهپرهای اولیه لکه روشنی وجود دارد که در جوان‌ها پهن‌تر و روشن‌تر است. طرح و رنگ زیر بدن بسته به سن و سال و جنسیت پرنده کمی تفاوت دارد اما به طور کلی شاهپرهای پروازی روشن و در انتهای بال یک نوار سیاه و در قسمت مچ دست یک لکه گرد تیره مشخص وجود دارد. دم سفید و در انتها یک نوار پهن سیاه دیده می‌شود (در نرها قبل از نوار انتهایی دم یک تا سه خط باریک نیز دیده می‌شود).
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: طرح دم در پرندگان نر و ماده و جوان‌ها متفاوت است. از نمای بالا، در جوان‌ها یک بند خاکستری روشن در انتهای دم، در ماده‌ها لکه‌لکه‌های کوچک حنایی و یک بند سیاه در انتهای دم (رنگ حنایی و سیاه هر دو در انتهای دم هستند) و در نرها علاوه بر بند پهن سیاه اتنهای دم، دو تا سه خط نازک نیز نزدیک انتهای دم وجود دارد. در روی دم، پرهای پوششی و پایه‌ی دم سفید هستند اما خال‌های تیره مشخص در انتهای پرهای پوششی دیده می‌شود. روی بدن قهوه‌ای است. از نمای زیر، در انتهای بال یک نوار مشخص وجود دارد که در جوان‌ها خاکستری رنگ و در ماده‌ها و نرها سیاه است. در قسمت مچ دست یک لکه گرد تیره وجود دارد. راه‌راه‌های خیلی نازک فاصله‌دار در شاهپرهای ثانویه و تعدادی از شاهپرهای اولیه وجود دارد. پرهای پوششی زیر بال در ماده‌ها و جوان‌ها کمرنگ است اما در نرها نقطه‌نقطه‌های کوچک دارد و کمی تیره‌تر از شاهپرها دیده می‌شود.
- شناسایی در حالت نشسته: سر کمی روشن است (در جوان‌ها و ماده‌ها روشن‌تر). در جوان‌ها و ماده‌ها پشت بدن قهوه‌ای- خاکستری است که در حاشیه پرهای پوششی روی بال رنگ سفید و حنایی دیده می‌شود. در نرها پشت بدن خاکستری است و داخل پرهای پوششی روی بال خط‌خط سیاه است. زیر تنه جوان‌ها و ماده‌ها از قسمت بالای سینه روشن‌تر است و شکم کاملاً تیره است. در نرها گلو و بالای سینه تیره است و پهلو و شکم طرح کمتری دارد و نسبت به ماده‌ها روشن‌تر است. مچ پا تا نزدیک پنجه‌ها پر دارد. شاهپرها تا لبه دم امتداد دارند.
بخش‌های بدون پر (لخت) گونه سارگپه پرپا
پنجه‌ها در تمام سنین زرد است. لبه دهان و بینی زرد و منقار سیاه است. رنگ چشم در جوان‌ها خاکستری کمرنگ یا قهوه‌ای- خاکستری با مردمک سیاه مشخص است که در بالغ‌ها قهوه‌ای تیره است (تقریباً تیره دیده می‌شود). در زمستان سال دوم زندگی، چشم‌ها دو رنگ و سیاهی مردمک از نزدیک نمایان است.
فازهای رنگی متفاوت سارگپه پرپا
این گونه در ایران فازهای رنگی متفاوت ندارد (سارگپه پرپا 1 فاز رنگی تیره دارد که در امریکای شمالی پراکنش دارد).
گونه‌های مشابه سارگپه پرپا
سارگپه پرپا در فرم نابالغ می‌تواند شبیه سایر سارگپه‌ها به ویژه سارگپه پابلند باشد اما به خاطر طرح و رنگ دم و زیر بدن و داشتن لکه سیاه مشخص در مچ دست‌ها د تضاد مشخص با زمینه روشن زیر بال‌ها، همچنین داشتن پر و کرک در مچ پا قابل تمایز است.
- سارگپه پابلند: رنگ عمومی بدن در اکثر فرم‌ها خرمایی روشن (بور) است و در دم خط تیره مشخص نداد. پاها بلند و زرد رنگ و فاقد پوشش کرک و پر است.
- سارگپه استپی: طرح و رنگ دم متفاوت است. دم در این گونه اغلب دارچینی رنگ است و راه‌راه‌های نازک زیادی دارد و در انتها نوار سیاه پهن (بین سفیدی قبل و بعد از آن) دیده نمی‌شود. سیاهی مچ دست نیز کوچک و گاهی بسیار کمرنگ است. پرهای پوششی روی دم متمایل به حنایی و قهوه‌ای است اما در سارگپه پرپا سفید است.
- سارگپه جنگلی: بال‌های این گونه مشخصاً پهن‌تر و از زیر بر اساس طرح راه‌راه ضخیم داخل شاهپرها قابل تمایز است. شکل سر و منقار این گونه شبیه کبوتر است. رامپ و پرهای پوششی روی دم نیز در سارگپه جنگلی تیره اما در سارگپه پرپا روشن است.
تشخیص جنسیت گونه سارگپه پرپا
هنگامی که این پرنده شکاری در طبیعت به تنهایی دیده شود، امکان تشخیص جنسیت وجود ندارد اما اگر به صورت جفت و در کنار هم باشند، جثه ماده کمی بزرگتر است. در رنگ نیز (به جز جوان‌های 1 ساله) با هم متفاوت هستند. در ماده‌ها شکم و لکه مچ دست تیره‌تر است. دم نیز سفیدی زیادی دارد و در انتها فقط 1 بند مشاهده می‌شود. (در نرها ممکن است تا 3 بند نازک قبل از نوار انتهایی وجود داشته باشد.)
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
طبقه‌بندی گونه سارگپه پرپا
Buteo lagopus
Morphological characteristics: 50-60 cm length and 120-150 cm wingspan. A little larger than Common Buzzard B. buteo, with longer wings and tail and fully feathered tarsus. Sexes similar (female slightly larger) with no seasonal variation. Adult with brown-and-white upperparts, pale head with contrasting black throat, cream underparts with large irregularly blotched black patch on breast and belly, partly broken by paler stripe on mid-belly, white tail with broad black terminal bar and several narrower sub-terminal bars; underwing white with distinct dark patch on carpal joints, wing tips black, and a broad black trailing edge to wing. Eye brown to yellow-brown. Juvenile has paler upperparts and underparts, white tail gradually darkening to dark brown on tip, and dark rear edge of underwing indistinct.
Biological characteristics: Prefers arid open country, cultivated fields, dunes, and marshes, tolerating sparse cover of scrub or some isolated trees. Largely solitary or in pairs in winter, forms large flocks on migration. Present in areas with plenty of rodents. Actively searches for prey until sunset, returning to roost later than other buzzards. Usually prefers hummocks, ridges, or sheltered slopes for roosting rather than bushes or trees. Flight slow, with deep wing-beats and much gliding. Often searches for prey while hovering or from low hummock on ground, catching prey with a quick swoop. Feeds on small mammals, especially rodents, but also shrews, moles, rabbits, birds, and carrion taken.
Distribution and abundance: A scarce and irregular winter visitor to the south Caspian region, especially Miankaleh (Mazandaran) and Turkaman Steppes (Golestan), occasionally reaching southern Alborz.
Conservation status: Listed in protected species of Iran and is of conservation values.