گونه عقاب دو برادر Bonelli`s Eagle
نام فارسی: عقاب دو برادر
نام علمی: Hieraaetus fasciatus
نام انگلیسی: Bonelli`s Eagle
نام‌های محلی: ترکی: دوشان جیل قارتال، کردی: هه‌لوی دووبرا
زیرگونه‌های عقاب دو برادر
عقاب دو برادر 2 زیر گونه دارد. زیرگونه fasciatus در پالئارکتیک و زیرگونه renschi در اندونزی پراکنش دارد.
ویژگی‌های ظاهری گونه عقاب دو برادر
طول بدن 65 تا 72 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 150 تا 180 سانتیمتر است. عقابی متوسط‌جثه با بال‌های به نسبت بلند و پهن و دم بلند است. نر و ماده همشکل (ماده اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرنده بالغ تارک سر، پس‌گردن و گونه‌ها تیره است که تا زیر چشم‌ها امتداد می‌یابد. روتنه، قهوه‌ای تیره همراه با یک لکه سفید مشخص دیده می‌شود. شاهپرهای پرواز تیره و پوشپرهای روی بال‌ها قهوه‌ای تیره است. دم خاکستری و یک نوار پهن تیره در انتها دارد. زیرتنه سفید براق همراه با رگه‌رگه طولی کوتاه تیره است و در پرواز تضاد رنگی شدید بین سفیدی شکم، سیاهی پوشپرهای زیر بال‌ها و رنگ خاکستری شاهپرها سبب تشخیص آن می‌شود. در پرنده نابالغ در ابتدا زیرتنه و پوشپرهای زیر بال‌ها به رنگ زرد خرمایی و دم فاقد نوار پهن انتهایی است. با افزایش سن پرنده، اندک‌اندک رنگ زیرتنه به قهوه‌ای تیره می‌گراید و رگه‌رگه طولی کوتاه و سفید رنگی در زیرتنه و نوار پهنی در انتهای دم ظاهر می‌شود. همچنین پوشپرهای زیر بال‌ها تیره‌تر شده و تضاد رنگی بین آن‌ها و شاهپرهای پرواز بیشتر نمایان می‌شود.
ویژگی‌های زیستی گونه عقاب دو برادر
کوهستان‌ها و تپه‌های خشک و ناهموار به ویژه دره‌های صخره‌ای عمیق با بوته‌ها و درختان پراکنده را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند و در استپ‌های خشک و نیمه‌خشک، بوته‌زارهایی با درختان پراکنده و حاشیه مزارع به شکار می‌پردازد. اغلب در گستره خانه یا قلمرو جوجه‌آوری تا شعاع حداکثر 50 کیلومتر همراه با جفت خود پرواز می‌کند. پروازی سریع و قدرتمند شبیه به یک شاهین بزرگ و بال‌بازرَوی‌‌هایی سریعتر از سایر عقاب‌ها دارد.
- شکار و تغذیه: در شکار، پرنده‌ای جسور و چابک است و با سرعت زیاد به طعمه‌های خود شامل پستانداران متوسط‌جثه مانند خرگوش، پرندگان (به ویژه کبک) و به ندرت خزندگان حمله می‌کند. اغلب طعمه‌های خود را روی زمین صید می‌کند اما قادر است پرندگان در حال پرواز (به ویژه زمانی که از سطح زمین به پرواز در می‌آیند) را نیز صید کند.
- تولید مثل: جوجه‌آوری از اواسط بهمن تا اواسط فروردین آغاز می‌شود. تک همسر است و آشیانه‌اش توده‌ای از ساقه‌ها و شاخه‌های کلفت درختان است که آن را در لبه بیرون‌زدگی‌های صخره‌ای و پرتگاه‌ها و یا روی درختان بنا می‌کند و درونش را با شاخه‌های برگ‌دار می‌پوشاند. اغلب آشیانه سال‌های قبل را بازسازی و ترمیم می‌کند و هر سال مواد جدیدی به آن‌ها می‌افزاید. معمولاً 2، گاهی 1 و به ندرت 3 تخم نیمه‌بیضی کوتاه، به رنگ سفید، با اندک لکه‌ها و خال‌های قهوه‌ای و بنفش کمرنگ و به ابعاد 54 × 69 میلیمتر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 37 تا 40 روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند، در حدود 60 تا 65 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند ولی تا حدود 56 روز پس از آن همچنان در نزدیکی آشیانه باقی می‌مانند.
زیستگاه گونه عقاب دو برادر
این پرنده در مناطق کوهستانی تا تپه‌های جنگلی و مرتعی و بیابان‌ها به سر برده و روی صخره‌های با شیب تند و گاهی نیز روی درختان، آشیانه می‌سازد. در زمستان‌ها در مناطق باز و خشک‌تر دیده می‌شود. در ایران بومی و اندک است.
مکان‌های مهم زادآوری در ایران
عقاب دو برادر در استان‌های کرمانشاه، خوزستان، بوشهر، هرمزگان و شمال شرق ایران زادآوری دارد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه عقاب دو برادر
- پراکنش در جهان: عقاب دو برادر در اروپا، آسیا (خاورمیانه تا هند، چین و اندونزی) و شمال آفریقا پراکنش دارد.
- پراکنش در ایران: به صورت جوجه‌آور کمیاب در سراسر نواحی کوهستانی و تپه‌های صخره‌ای لخت خشک و نیمه‌خشک جنوب کشور از دامنه‌های غرب زاگرس در استان لرستان تا جنوب زاگرس، ارتفاعات استان کرمان و نواحی تپه‌ای شمال شرق از شرق البرز تا مرز افغانستان حضور دارد. همچنین گزارش‌هایی از مشاهده این پرنده در فصل زمستان در نواحی مرکزی و جنوب کشور وجود دارد. در نیمه غربی، جنوبی و جنوب غرب ایران پراکنش دارد.
- پراکنش در تهران: عقاب دو برادر داخل شهر تهران وارد نمی‌شود اما در اطراف شهر مانند جاده تلو (در شمال شرق تهران) و جنوب شرق تهران چند بار رکورد شده است.
مهاجرت سالیانه (کوچ) گونه عقاب دو برادر
بیشترین جمعیت زادآوری این گونه در مناطق جنوبی اروپا تا ترکیه و ایران پراکنش دارد. عقاب دو برادر معمولاً مهاجرت طولانی نمی‌کند اما ممکن است جوان‌ها و نابالغ‌ها از زیستگاه زادآوری خیلی شوند.
وضعیت حفاظتی گونه عقاب دو برادر
در فهرست پرندگان حمایت شده ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.
صدای پرنده گونه عقاب دو برادر
صدای این پرنده، فریاد مانند شبیه «جوی ی – جوی ی –جی ی» شنیده می‌شود.
روش‌های شناسایی گونه عقاب دو برادر
- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: سیلوئت در حالت پرواز کمی شبیه سارگپه جنگلی pernis apivorus است. بال‌ها پهن و در انتها گرد است. هنگام اوج‌گیری وسط بال از دست‌ها و محل اتصال بال یه بدن پهن‌تر است و دم دراز دیده می‌شود. البته زمان بال‌بازرَوی بال‌ها از ناحیه مچ کمی به سمت جلو خمیده و انتهای بال صاف دیده می‌شود. نحوه‌ی پرواز هنگام شکار کمی شبیه طرلان Accipiter gentilis است انا در هنگام نزدیک شدن به طعمه سر بال‌ها کمی رو به پایین خم شده و انحنا دارد. در پرواز بال‌زدن‌ها کمی عمیق و آرام است. اوج‌گیری با بال‌های کشیده و تقریباً هم‌سطح بدن انجام می‌شود (کمی خمیدگی در بال‌ها وجود دارد ولی انگشت‌ها به سمت بالا متمایل می‌شوند). جوان‌ها در سیلوئت کمی متفاوت با بالغ‌ها هستند. بال‌ها کمی باریکتر و درازتر دیده می‌شوند. لبه بال کمی S شکل است. زیرا دست‌ها نسبت به پهنای بال باریک است. دم کوتاه‌تر است و در هنگام اوج‌گیری به دفعات بیشتر از بالغ‌ها دم خود را باز می‌کند. بالغ‌ها از بالا تیره هستند و یک لکه سفید در جبه دارند. دم خاکستری است و یک نوار پهن تیره در انتها دارد. در زیر بدن، گلو، سینه، شکم، پرهای پوششی کوچک و بخشی از پرهای پوششی میانی جوان‌ها در روی تنه تیره دیده می‌شود اما در زیر بدن روشن است با انگشتان سیاه. البته شاهپرهای ثانویه و دم کمی تیره‌تر از شکم و پرهای پوششی هستند. در لبه بال نوار تیره ندارند.
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: رنگ زیر بال‌ها قهوه‌ای- خاکستری و یک خط مورب مشکی داخل پرهای پوششی است که از مچ دست شروع می‌شود و تا ران پا ادامه دارد. پایه شاهپرهای روشن (بیشتر در دست‌ها روشنی دیده می‌شود) و نوک انگشت‌ها سیاه است. در انتهای بال‌ها یک نوار تیره دیده می‌شود. روی سر قهوه‌ای اما گلو، سینه تا شکن سفید رنگ است و خط‌خط‌های نازک و طولی دارد. دم دو رنگ است، خاکستری و راه‌راه‌های نازک و محو و در انتها یک نوار تیره پهن دارد. پرهای پوشش پاها تیره‌تر از شکم هستند. پرهای پوششی زیر دم نیز راه‌راه‌های ضخیم مشکی دارند. از زاویه بالا، روی بال‌ها قهوه‌ای خاکستری است و در جبه لکه سفید دیده می‌شود. جوان‌ها بال‌هایی نازک‌تر و دمی کوتاه‌تر دارندو زیر بدن شامل گلو، سینه، شکم تا زیر دم و پرهای پوششی، قوه‌ای- نخودی است و در ناحیه مچ دست یک هلال مشکی دیده می‌شود. شاهپرهای بالی و دم خاکستری با راه‌راه‌های نازک، منظم و فشرده هستندو انگشتان تیره‌اند انا از نگاه نزدیک، راه‌راه در آن‌ها دیده می‌شود. در صورت داشتن دید خوب، در گلو راه‌راه‌های نازک عمودی قابل مشاهده است.
- شناسایی در حالت نشسته: اغلب به صورت عمودی و مانند سارگپهها روی بلندی می‌نشیند اما چهره‌اش از سارگپهها بداخلاق‌تر دیده می‌شود و منقاری بلندتر دارد. شاهپرها از دم کوتاه‌تر هستند. در هنگام ترس و استرس افقی می‌نشیند. پاها قوی و تا پشت انگشا‌ها کرک سفید رنگ وجود دارد. دم خاکستری است و راه‌راه نازک و یک بند تیره پهن در انتها دارد. سینه تقریباً سفید با خط‌خط‌های نازک و مشکی است. پرهای روی ران‌ها کمی تیره هستند. در پشت گردن و شانه‌ها یک لکه سفید دیده می‌شود. لبه دهان مانند جوان‌ها زرد است. جوان‌ها در پشت بدن قهوه‌ای رنگ با شاهپرهای سیاه هستند. زیر تنه حنایی بور یکدست با خط‌خط‌های نازک در گلو و بالای سینه است. دم خاکستری است و راه‌راه‌های منظم و زیاد (بیش از 7 عدد) دارد. کرک‌پرهای روی مچ پا نخودی هستند.
بخش‌های بدون پر (لخت) گونه عقاب دو برادر
منقار خاکستری کمرنگ و پاها و بینی زرد است، رنگ چشم در جوان‌ها متفاوت است و ممکن است قهوه‌ای، قهوه‌ای- زرد یا کاملاً تیره باشد اما در بالغ‌ها زرد- نارنجی است.
فازهای رنگی متفاوت گونه عقاب دو برادر
عقاب دو برادر یک فاز رنگی روشن نیز دارد. در این فاز رنگ چشم تا پرهای پوششی زیر دم و پرهای چوششی زیر بال کاملاً روشن است و مانند فاز معمولی، سیاهی پرهای پوششی پشت شاهپرهای اولیه را ندارد.
گونه‌های مشابه عقاب دو برادر
عقاب دو برادر به خاطر راه‌راه‌های طولی سینه، لکه سفید پشت بدن و طرح زیر بال‌ها مشخص است و کمتر ممکن است با سایرین اشتباه شود، تنها گونه مشابه سارگپه پابلند است.
- سارگپه پابلند: یک نوار تیره مشخص در انتهای بال‌ها و در تضاد با رنگ زیر بال لکه مشخص سیاهی در قسمت مچ دست داردو البته طرح دم کمی شبیه است اما در شاهپرهای بالی رنگ سفید با راه‌راه‌های باریک دیده می‌شود. نوع پرواز و نوع بال‌بازرَوی نیز متفاوت است. تعداد انگشت‌ها 5 عدد اما در عقاب دو برادر 6 عدد است.
تشخیص جنسیت گونه عقاب دو برادر
ماده‌ها جثه درشت‌تری دارند، اگر هر دو جنس نر و ماده کنار هم نباشند، تشخیص امکان‌پذیر نیست. در ضمن در اغلب نرها زیر تنه سفید‌تر و راه‌راه‌های زیر بدن ظریف‌تر و بیشتر است.
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
طبقه‌بندی گونه عقاب دو برادر
Hieraaetus fasciatus
Morphological characteristics: 65-72 cm length and 150-180 cm wingspan. A medium-sized eagle with rather long, broad, and pointed wing, and long neck and tail. Sexes similar (female slightly larger) with no seasonal variation. Adult bird with dark grey-brown upperparts and upper wing-coverts, a whitish triangular patch on mantle, and dark flight-feathers with indistinct paler barring. Tail grey with wide dark terminal band. Dark well-streaked cap extends down to below eyes. Underparts white with pronounced dark streaking and heavily barred thighs; in flight, distinguished by the contrast between white belly, dark under wing-coverts, and grey flight-feathers and remiges. Juvenile much paler, well-streaked buff and grey-brown on upperparts and on sides of head and neck, and cinnamon with faint dark streaking on underparts and under wingcoverts, tail light brown-grey with close and narrow dark bars, flight-feathers also closely barred, ground-colour almost white on inner primaries and bases of outer primaries, grey on tips of primaries and on secondaries; dark greater under wing-coverts often form dark bar across underwing. Sub-adults like adult but underparts buff with pronounced dark streaking and tail- and flight-feathers with finer and closer barring. First with rufous-buff underparts and under wingcoverts and no broad terminal band on tail. Gradually, underparts turn dark brown and short white longitudinal streaks as well as wide tail band appear. Also under wing-coverts darken, making contrast with flight-feathers more noticeable.
Biological characteristics: Prefers highlands and rough arid hills especially deep rocky valleys with shrub and scattered trees, but individuals or pairs may search for prey up to 50 km away from breeding site, venturing into arid and semi-arid steppe, open parkland, and cultivated terrain. Flight swift and powerful, resembling large falcon, soaring faster than other eagles. Bold and agile during hunt, seizing medium-sized mammals and birds up to size of rabbits and partridges, and more rarely reptiles. Most preys taken on ground but able to catch flying birds (especially when these start flying). Breeding starts early February to early April. Monogamous. Nest an untidy cup of large branches, lined with leafy twigs, built on rock ledges, in fissures of crags, or in trees. May reuse old nests by adding new material. Usual clutch 2, sometimes 1 and rarely 3, short semi-oval white eggs with brown patterns or light purple spots, 69 × 54 mm in size. Eggs atch after 37-40 days. Chicks semi-altricial and nidicolous. Fledging period 60- 65 days, remaining in nest vicinity for another 56 days.
Distribution and abundance: A scarce breeding bird throughout the arid and semi-arid hills of southern and eastern Iran, from foothills of western Zagros in Kermanshah and Lorestan through southern Zagros and Kerman highlands to the hill ranges of north-east of Iran from eastern Alborz to Afghanistan border. Also some records available of this species in central and southern Iran in winter.
Conservation status: Listed in protected species of Iran and is of conservation values.