آشنایی با معماری شهرها
معماری شهر و خانه
شهر، خانه و معماری ایران از روزگارانی دور، مکانی بود که در عین داشتن واقعیت ظاهری، از حقیقت ذهنی و معنوی در ورای چهره بیرونی، برخوردار بود. شهر ایرانی شهری بود مملو از زندگی و پر از خاطره. این شهر بدان سبب ساخته می‌شد، که کالبدی زیبا و کارا داشته و خدمات فراهم شده در آن برآورنده‌ی نیازهای مادی و معنوی ساکنان آن باشند.
در بین کاربری‌ها و عملکردهای موجود شهر، خانه جایگاه خاصی داشته است. انسآن‌ها خانه را به عنوان لباس دوم خود به عنوان مکانی امن برای زندگی و وسیله‌ای برای تعالی برمی‌گزیدند. معماری خانه همانند سایر کاربری‌های مختلف معماری، در هر منطقه، تحت تأثیر اقلیم و شرایط آب‌وهوایی نقاط مختلف کشور، ویژگی‌های خاصی را پیدا کرده است. بوم و سنت‌های زیست و کاربرد مصالح محلی نیز در بعضی از مناطق کشور، شکل‌های معماری خاصی را ایجاد نموده است.
خانه گاهی که به پادشاه یا یکی از بزرگان جامعه تعلق می‌گرفت، مفصل‌تر و باشکوه‌تر و معمولاً در باغی باصفا ساخته می‌شد.
معماری شهر
بشر از روزگاران نخستین زندگی بر کره زمین، نیاز به سرپناهی برای محافظت خویش از گزند جانوران، سرما، گرما و دشمنان انسانی داشته است. وی ابتدا غار را برای زندگی برگزید. کشف دو غار لاسکو و آلتامیرا اطلاعاتی از زندگی آغازین انسان را روشن کرده‌است.
هر یک از این دو غار با آثار منقوش بر دیوارهایشان و مفاهیم و ارتباط عناصر این نقاشی‌ها چیزی جز یک سکونتگاه نیستند، که بسیاری از ویژگی‌های زندگی ساکنین آن‌ها را روشن می‌کنند. از جمله اینکه وجود این نقاشی‌ها در دل غارها نشان می‌دهد که از آتش برای روشنایی استفاده می‌کردند.
بدین ترتیب غار به عنوان یک سکونتگاه، قسمت‌هایی از زندگی پیش از تاریخ را در خود ثبت کرده است. از این رو می‌توان گفت که یکی از مهم‌ترین منابع مطالعه زندگی انسان محل سکونت اوست، که زمانی به صورت غار، در مرحله‌ای به شکل روستا و در دوره‌ای به نام شهر نمایان شده‌است.
بررسی‌های متون و آثار به جای مانده نشان می‌دهد که ترکیب کالبدی شهر چیزی جز انعکاس سنت‌های زیست، شیوه‌های معیشت و تولید و رفتار و فعالیت‌های انسانی متأثر از آن‌ها، در فضایی خاص نمی‌باشد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
این عوامل به گونه‌ای به یکدیگر وابسته‌اند و از زمانی که بشر، یکجانشین شد، دولت را سامان داد و شهر را بنا نهاد، تا به امروز نقشی تعیین‌کننده در تعریف شهر داشته‌اند.
این عوامل به اختصار به سه گروه عمده‌ی زیر تقسیم می‌شوند:
الف) مسایل جهان‌بینی: چگونگی نحوه نگرش به جهان که شامل دین، مذهب، مسلک، گروه‌های مختلف اجتماعی و… می‌باشد.
ب) عوامل اقتصادی: که عمدتاً بر چگونگی تولید و توزیع ثروت، نحوه تولید، توزیع و مصرف محصولات متکی می‌باشد.
ج) عوامل اقلیمی و جغرافیایی: این عوامل شامل آب‌وهوا، همواری و ناهمواری و به طور کلی عناصر محیط زیست طبیعی می‌شود. اهمیت شرایط جغرافیایی و اقلیمی آنچنان زیاد است که پژوهشگران بسیاری در جهان، شکل‌گیری تمدن‌های نخستین را وابسته به وجود این شرایط دانسته‌اند. تا آنجا که شکل‌گیری روستاها و شهرهای نخستین غالباً در کنار رودها بوده‌است.
به طور کلی روند شهرنشینی ایران را می‌توان در سه دوره‌ی عمده، مورد بررسی قرار داد. این سه دوره عبارتند از:
1- شکل‌گیری شهر در قبل از ظهور اسلام
2- شهر در دوران اسلامی
3- شهر در دوران معاصر
معماری خانه
زیستگاه‌ها و محل‌های استقرار جوامع را خانه‌های مسکونی شکل می‌دهند. سپس بناهای دیگر برای پاسخ‌گویی به نیازهای دیگر جامعه، ساخته می‌شوند.
درگذشته‌ی معماری کشورمان، خانه همواره بیانگر الگوی زندگی، فرهنگ، اقتصاد و متکی بر اعتقادات و نیازها بوده است. یکی از مسائل و نیازهای مهم که در این طراحی مورد توجه قرار می‌گرفت، توجه به شرایط جغرافیایی و اقلیمی بوده است. جهت بیان نحوه‌ی هماهنگی بین خانه، اقلیم و فرهنگ به بررسی مختصری از چگونگی طراحی خانه در چهار اقلیم اصلی ایران می‌پردازیم. واضح است که این شرایط و ملاحظات در طراحی سایر کاربری‌های معماری نیز مورد توجه قرار می‌گرفته است.
- خانه در اقلیم گرم و خشک (فلات مرکزی)
- خانه در اقلیم سرد (کوهستان‌های غربی)
- خانه در اقلیم معتدل و مرطوب (کرانه جنوبی دریای مازندران)
- خانه در اقلیم گرم و مرطوب جنوبی