انواع مسجد؛ مساجد شبستانی

مساجد شبستانی اولین مساجد ساخته شده توسط معماران ایرانی بودند که ظاهری ساده و بی‌آلایش شبیه خیمه‌گاه داشتند. این نوع از مساجد شامل فضای مسقف وسیع با کانونی منفرد، یعنی دیوار قبله بودند که محراب به صورت تاق نمایی در میان آن قرار می‌گرفت. چندین ستون با فواصل مشخص ایستایی شبستان را تأمین می‌کردند. این فضا از یک طرف با حیاط مسجد ارتباط داشت.

مسجد فهرج یزد

مسجد فهرج یزد یکی از اولین مساجد شبستانی است و از بخش سرپوشیده در جانب قبله و حیاط مرکزی و ایوان جلوی آن و صفه‌هایی در اطراف تشکیل شده‌است. به عقیده اکثر پژوهشگران و با توجه به بررسی‌های به عمل آمده، مسجد فهرج در نزدیکی شهر یزد جزو اولین مساجد قرون اولیه هجری است.
یکی از ویژگی‌های جالب این مسجد نقش درهای ساسانی است که با گچ، بر روی دیوار شرقی، ترسیم شده‌است و گمان می‌رود، معمار مسجد می‌خواسته یادگاری از درهای زیبای کهن، برای آیندگان به جای گذارد چون ساخت درهای آراسته و مجلل در صدر اسلام معمول نبود. بطورکلی معماری این مسجد از نظر نحوه ساخت‌وساز، همان معماری ساسانی می‌باشد. و این خود گواهی از تداوم معماری ایرانی قبل و بعد از اسلام است. مناره این مسجد از الحاقات قرن 4 هجری قمری می‌باشد.

مسجد تاریخانه دامغان 

دومین مسجد شبستانی متعلق به قرن 2 هجری قمری را تاریخانه دامغان می‌دانند که نقشه‌ای مستطیل شکل با حیاط مرکزی و شبستانی در جهت قبله و رواق‌هایی در اطراف دارد. با توجه به بررسی‌هایی که در اطراف این مسجد به عمل آمد و با پیدا شدن بقایای کاخی از دوره ساسانی، بعضی معتقدند که این مسجد بر روی آثار ساسانی بنا شده‌است.
ستون‌های کشف شده از کاخ‌های ساسانی با قطر ستون‌های تاریخانه دامغان یکسان است. به همین دلیل گروهی از پژوهشگران معتقدند که اصولاً این مسجد بنایی ساسانی است و این خود گواهی دیگر بر تداوم و پیوستگی معماری قبل و بعد از اسلام در ایران دارد. مناره مسجد از الحاقات بعدی و مربوط به قرن 5 هجری قمری است.

مسجد جامع نایین 

سومین مسجد از این تقسیم‌بندی را مسجد اولیه جامع نایین می‌دانند و آن را به قرن 4 هجری نسبت می‌دهند. این مسجد حالت عمودی و بلند رایج در معماری کهن ایرانی را به یاد می‌آورد. فراوانی گچ‌بری‌ها در این مسجد نیز ویژگی این بنا و در تداوم بناهای ساسانی می‌باشد.

 مسجد جامع اصفهان

یکی دیگر از مساجد نوع شبستانی مسجد اولیه جامع اصفهان می‌باشد که مربوط به قرون اولیهٔ اسلام بوده است. از بررسی‌های به عمل آمده مشخص شده که اصل مسجد شبستانی بوده و در ادوار بعد به صورت چهار ایوانی تبدیل شده‌است. به دلیل داشتن آثاری از ادوار مختلف معماری ایران، این مسجد را دایرة‌المعارف معماری ایرانی خوانده‌اند.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان