کاخ سازی در دوره ساسانیان

اردشیر اول، نخستین فرمانروای ساسانی هنگامی که هنوز خراجگزار پادشاه اشکانی بود کاخ خود را در فیروزآباد ساخت. برخی از باستان شناسان این بنا را آتشکده می‌دانند. اردشیر با ادعای انتساب به دودمان کهن هخامنشی می‌خواست رابطه خود را با آن دولت تثبیت کند.
طول نمای کاخ یا آتشکده فیروزآباد حدود 60 متر و دهانه تاق ایوان بزرگ مرکزی آن 13 متر است. پشت ایوان مرکزی که در هر سمت آن دو ایوان مستطیل قرار دارد، سه اتاق چهار گوش گنبددار واقع است. این گنبدها، قدیمی‌ترین گنبدهای شناخته شده ایرانی هستند که بر روی دیوارهایی به قطر 4 متر قرار گرفته‌اند.
دیوارهای کاخ یا آتشکده فیروزآباد از سنگ‌های ناصاف و به کمک ملات ساخته و روی آن سفیدکاری شده‌است. جزییات تزیینات آن از کاخ‌های هخامنشی در تخت جمشید اقتباس گردیده‌است.

کاخ قلعه دختر

کاخ دیگری به نام قلعه دختر در فیروزآباد فارس دارای برج و بارو است و بر بلندی صخره‌ای به دستور اردشیر ساخته شده‌است. طرح و مصالح آن شبیه کاخ یا آتشکده فیروزآباد است. این کاخ دارای یک ایوان بزرگ تاقدار است که در پشت این ایوان چهارگوش گنبدداری قرار دارد. نوک گنبد سرگشاده و به طرف آسمان باز بوده که به آن هورنو می‌گویند.

طاق کسری

برجسته‌ترین یادگار دوره ساسانی تاق کسری یا ایوان مدائن در تیسفون (در عراق امروزی) واقع است. این ویرانه‌ی با وقار که احتمالاً در زمان شاپور اول ساخته شده، نمونه جالبی از ایوان ساسانی است. دو ویژگی معماری ایرانی در این بنا به خوبی آشکار است. یکی بهره‌گیری از تناسب طلایی ایرانی در ایوان بزرگ میانی آن که نقشه آن مستطیلی به اندازه 24 در 40 گز 2 است. سقف این ایوان تاق آهنگی با دهانه 25 متر و بلندایی به ارتفاع 30 متر، از بلندترین تاق‌های زمان خودش بود. ویژگی دوم استفاده‌ی غالب از مصالح خشت برای ساخت بنا می‌باشد. در این نما چند ردیف تاق نمای کم عمق با ستونچه‌هایی به وجود آمده است.

کاخ بیشاپور

کاخ بزرگ بیشاپور را شاپور اول پس از پیروزیش بر والرین امپراتور روم (241 میلادی) در نزدیکی کازرون بنا کرد. این بنا در مرکز مجموعه یک ارگ شاهی است که دارای اتاق بزرگی به وسعت 500 مترمربع است، که گنبدی به ارتفاع 22 متر داشته است. آرایش وسیع گچ‌بری این کاخ، بهترین نمونه موجود از تزیینات داخلی یک قصر ساسانی را نشان می‌دهد. هیچ کدام از نقوش آن همانند هم نیستند و آن را می‌توان مادر تمام گچ‌بری‌ها و نقش‌های ایران دانست. یکی از تالارها، به نام تالار موزاییک، فرش کفی از موزاییک داشته است که بر روی زمین، نگاره‌های گوناگونی را با موزاییک‌های بزرگی ساخته بودند.

کاخ سروستان

در کاخی که بهرام در سده پنجم بعد از میلاد در سروستان ساخته، پیشرفتی کامل‌تر و فنونی توسعه یافته‌تر در زمینه گنبدسازی دیده می‌شود. ایوان مرکزی نمای اصلی، در هر طرف، آراسته به ایوان کوچک‌تری است که دسترسی به اتاق گنبددار مرکزی را میسر می‌سازد. در پشت آن، حیاط چهارگوشی است که یگانه ایوان آن، در وسط دیوار روبه‌رویی نمای اصلی قرار دارد.
در هر ضلع طرفین بنای اصلی، ولی نه دقیقاً در نقطه مقابل یکدیگر، دو اتاق باریک تاقدار واقع است، از ویژگی‌های خاص این بنا کاربرد نیم گنبد در رواق‌های دو طرف اتاق پذیرایی برای اولین بار می‌باشد. گرچه این بنا یادآور نقشه کاخ فیروزآباد است، ولی در اینجا آزادی بیشتر و قرینه‌سازی کمتری به چشم می‌خورد.
زیبایی و شکوه بسیاری از آثار معماری کاخ‌های ساسانی را از نقاشی‌های روی ظروف فلزی، همچنین از قاب‌های گچ‌بری متعددی که باقی مانده و زمانی زینت بخش نمای ساختمان‌ها و داخل آن‌ها بوده است، می‌توان دریافت. تلاش‌هایی برای کشف ارتباط میان ساختمان و تزیینات آن صورت گرفته‌است.

کاخ‌های ایرانی در طول تاریخ

- کاخ سازی در دوره هخامنشی
- کاخ سازی در دوره اشکانیان
- کاخ سازی در دوره ساسانیان
- کاخ سازی در دوره اسلامی

دریافت مشاوره تخصصی رایگان