انواع مسجد، مساجد ایوان دار
مسجد جامع اردستان
ساخت ایوان از دوران قبل از اسلام در بناها مرسوم بوده است که اولین نمونه‌های آن را در کاخ آشور دیدیم. در بعد از اسلام این الگوی ایرانی در ساخت مساجد تداوم پیدا کرد و مورد استفاده ایرانیان قرار گرفت. یکی از اولین نمونه‌های مسجدهای ایوان دار، مسجد جامع نیریز در استان فارس است که دارای یک ایوان است. اصل این ایوان نیز شاید نیایشگاه یا آتشکده بوده باشد.
نمونه‌های مسجد ایوان‌دار
مسجد فرَیوُمَد خراسان
مساجد زوزن و فرَیوُمَد در استان خراسان از نمونه‌های مساجد دو ایوانی هستند. بسیاری از مساجد نیز چهار ایوانی می‌باشند که نمونه‌های شاخص آن مسجد جامع اصفهان و جامع اردستان می‌باشند. این مساجد در ابتدا به شیوه شبستانی ساخته شده بودند، ولی از دوره سلجوقی تحولاتی در آن‌ها صورت پذیرفت که در نهایت به مسجد چهار ایوانی تبدیل شدند.
نشان دادن جهت قبله در مساجد
مسجد تاریخانه دامغان
به طور کلی مساجد ایوان‌دار به مساجد تک ایوانی، دو ایوانی و چهار ایوانی تقسیم می‌شوند الگوی شبستانی مسجد دارای سادگی و مردم واری خاصی بود. در کنار سادگی، این نقشه دارای معایبی نیز بود. از جمله آن رواق‌های متحّدالشکل و عدم تأکید مناسب به جهت قبله می‌باشد. زیرا یکی از ویژگی‌های مهم مساجد که تأثیر بسزایی در شکل‌گیری ساختار و اجزا و نیز کلیت آن دارد، نحوه قرار گیری مسجد نسبت به جهت قبله است.
از قرون اولیه اسلامی، در ایران نمونه‌های کمی برای مطالعه نحوه تأکید بر جهت قبله در مساجد وجود دارد. اما همین شواهد اندک نشان می‌دهد که معماران ایرانی در ساخت نخستین مساجد شبستانی با عریض نمودن رواق مرکزی متصل به شبستان اصلی و بالا بردن ارتفاع آن، سعی در تأکید بر جهت قبله داشتند. که نمونه آن مسجد تاریخانه دامغان می‌باشد.
معماران سلجوقی با حذف چند ردیف از ستون‌های شبستان و ایجاد چهارتاقی گنبدداری که جهت محراب را نیز نشان می‌داد، جهت قبله را مشخص کردند. بدین ترتیب این مرکز عبادی همراه با ایوان جلوی آن مجموعه کاملی را در مساجد ایجاد نمود که بعدها در سایر کاربری‌ها چون مدارس، کاروانسراها و ... نیز مورد استفاده قرار گرفت.
ایوان در معماری ایرانی
مسجد جامع اصفهان
طرح چهار ایوانی ویژگی‌های ارزنده‌ای را وارد معماری ایرانی کرد. نخست ایوان را به عنوان فضایی نیمه باز و حد واسط بین فضای بسته داخل و باز حیاط قرار داد که باعث شد اصل سلسله مراتب دسترسی از فضای باز به بسته رعایت شود، ضمناً مانع از تبادل شدید حرارتی به فضای باز و بسته گردید. دیگر آنکه ویژگی‌های اقلیمی مناطق مختلف کشور به گونه‌ای است که بسیاری از ماه‌های سال زندگی و کار در ایوان دلچسب‌تر از فضای باز یا بسته می‌باشد. قرارگیری ایوان در جوانب مختلف حیاط آن را برای اوقات مختلف روز و سال مناسب می‌کند. مثلاً زمستان‌ها ایوان شمالی و تابستان‌ها ایوان جنوبی بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. به همین دلیل این الگو با ویژگی‌های اقلیمی ایران همساز شد و سال‌ها نقشه بسیاری از طرح‌های معماری ابنیه در ایران قرار گرفت.
در ایران مساجد بر حسب نوع معماری و پلان به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- مساجد شبستانی
- مساجد چهار تاقی
- مساجد ایوان‌دار
دریافت مشاوره تخصصی رایگان