بناهای سنتی ایران، حمام
حمام‌ها در بین فضاهای شهری از اهمیت زیادی برخوردار بودند و بعد از مسجد و مدرسه و مجموعه بازار که پیش‌تر درباره‌اش توضیح دادیم، از مهم‌ترین بناهای شهری محسوب می‌شدند. حمام‌ها معمولاً در جایی در مسیر گذر آب روان ساخته می‌شدند و نیز لازم بود که خروجی فاضلاب آن‌ها در نظر گرفته شود.
در اغلب حمام‌ها مسیر دسترسی به بنای اصلی حمام با هنرمندی جالبی صورت می‌گرفت. رعایت این سلسله مراتب فضایی هم از بیرون به درون و هم در بین فضاهای درونی حمام باعث می‌شد که دما و رطوبت هر فضا نسبت به فضای مجاور تنظیم و کنترل شود و از ورود ناگهانی هوای سرد جلوگیری به عمل آید.
پیشخوان حمام
حمام‌ها معمولاً قبل از ورود، در جلوی خود فضای کوچکی به نام پیشخوان با سردر و تزیینات آجرکاری و کاشی کاری خاصی داشتند. سپس راهرویی باریک و پیچدار حلقه اتصال در ورودی با فضای بینه (سربینه) بود که مانع تبادل هوایی و اشراف به داخل می‌شد. پس از قسمت ورودی، مجموعه فضاهای حمام معمولاً در دو بخش بینه و گرمخانه، حول این دو کانون اصلی شکل می‌گرفت.
سربینه حمام
بینه یا سربینه فضایی وسیع با تزییناتی مفصل و دارای غرفه‌هایی بود. غرفه‌ها سطحی بلندتر از فضای میانی داشته و از درون نیز به هم مرتبط بوده و در زیر آن‌ها حفره‌هایی به عنوان کفش‌کن تعبیه شده بود. فضای بینه معمولاً هشت گوش یا چهار گوش و به ندرت دایره‌ای بود. در مرکز آن حوضی قرار داشت، که گنبدی با تزیینات آجری یا کاشی‌کاری زیبا در بالای آن قرار می‌گرفت و معمولاً روزنی با همان هندسه حوض با مشبک‌های رنگی، نور تلطیف شده‌ای را به این فضای میانی که کانون توجه غرفه‌ها بود، وارد می‌کرد.
فضای بینه محلی برای درآوردن لباس، گفت وگو، کارهای پیرایشی و مکان تجمع شهری بود و در روزهای خاص در آنجا مراسمی چون شاهنامه خوانی و نقالی انجام می‌گرفت.
شاه‌نشین حمام
معمولاً یک قسمت از غرفه‌های بینه عمیق‌تر و وسیع‌تر و پر تزیین‌تر از دیگر قسمت‌ها بود که اصطلاحاً به آن شاه‌نشین می‌گفتند. این محل مخصوص اعیان و بزرگان و دولت‌مردان بود.
گرمخانه حمام
حلقه اتصال بینه به گرمخانه یعنی گرم‌ترین بخش حمام، فضایی به نام میان در بود. معمولاً استحمام‌کنندگان پس از عبور از راهروها و ورود به گرمخانه به گرما، رطوبت و نور کمرنگی که از سقف می‌تابد و حالت مه گونه‌ای به فضا می‌بخشید، عادت می‌کردند. این فضا معمولاً تزیینات آهک‌بُری داشت و استحمام کنندگان می‌توانستند روی سکوهای سنگی بیآرامند و به استحمام و مشت و مال بپردازند.
در زیر این قسمت‌ها هوای گرم از طریق لوله‌های سفالی به نام گربه‌رو به کف منتقل می‌شد.
خزینه حمام
خزینه‌ها که معمولاً شامل سه خزینه آب گرم، ولرم و سرد بود در قسمت آخر حمام جهت آبکشی و شست‌وشوی نهایی قرار داشت. استحمام کنندگان در خاتمه به بینه برمی‌گشتند و برای آن‌ها چای و شربت آورده می‌شد.
حمام سنتی یا مدرن
در خاتمه، سؤالی ذهن را به خود مشغول می‌دارد، کاری که امروزه در فضایی کوچک و تاریک و بی اهمیت در کنجی از خانه و یا در فضایی کیوسک مانند صورت می‌گیرد، چه نیازی به چنین تفصیلی داشته است؟ این پرسش را می‌توان از جوانب مختلف پاسخ داد. از جمله اینکه در آن زمان تأسیسات آب‌رسانی و گرم‌سازی به شکل امروز عمومیت نیافته بود. اما پاسخ‌هایی از این دست برغم بهره‌ای که از حقیقت دارند، جامع نیستند. زیرا اگر چنین بود، ایجاد فضایی چنین با شکوه و پرابهت، جهت این مادی‌ترین عمل انسانی که همانا پاکیزگی جسم می‌باشد، نیازی نبود. و این همه هنرمندی را می‌توانستند در فضاهای مذهبی به کار گیرند.
این قدر معلوم است که در میان همه پاسخ‌ها، از این نکته نباید غفلت کرد که در آن زمان، به روان آدمی دست کم به قدر جسم او اعتنا می‌کردند و شست‌وشوی جسم را وسیله‌ای برای تذکر و تطهیر روح می‌دانستند.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان