انواع روش‌های حرکت در پستانداران

نوع الگوی حرکتی در پستانداران به ساختار اسکلتی و ماهیچه‌ای آنها بستگی دارد. تنوع ساختار ماهیچه‌ای و اسکلتی در پستانداران شیوه‌های زندگی متفاوت را در آنها سبب میشود. به طورکلی، الگوهای حرکتی در پستانداران به 6 گروه راه رفتن و دویدن، جهیدن و پریدن، شناکردن، سرخوردن درهوا و پروازکردن، بالارفتن و حفر کردن زمین تقسیم میشود.
اغلب پستانداران برای حرکت از الگوی دویدن و راه رفتن (Walking & Running) استفاده میکنند. دومین الگوی حرکت ترکیبی از پریدن (Jumping)، جهیدن (Hopping) و جست و خیزکردن (Leaping) است که در خرگوشها، دوپاها، آهوها و گوزنها دیده میشود. گروهی از پستانداران مانند نهنگها، دلفینها، فکها و شنگ برای تمام یا بخشی از فعالیت روزانه خود در محیط آبی شنا میکنند. گروهی دیگر مانند برخی کیسه‌داران و جوندگان از الگوی حرکتی سرخوردن (Gliding) در هوا استفاده می‌کنند اما پرواز واقعی فقط در خفاشها دیده میشود. گونه‌های درخت‌زی (Arboreal) نظیر سمورجنگلی، سنجابها، سنجابکها و خرسها برای بالارفتن از درخت سازگاری‌های ویژه‌ای یافته‌اند. بالارفتن (Climbing) یکی از الگوهای حرکتی اساسی در پستانداران درخت‌زی است. برخی جوندگان و حشره‌خواران نیز اساساً پستاندارانی حفار هستند.

اما به طور کلی در پستانداران خشکی‌زی 4 روش اصلی حرکت وجود دارد:

الف) راه رفتن، ب) یورتمه رفتن، ج) تاختن، د) پریدن یا جست و خیز کردن

الف) راه رفتن

این روش آهسته‌ترین حالت حرکت‌اند. به طور مثال اگر حرکتش را با پای راست شروع کند به ترتیب دست راست، پای چپ، دست چپ حرکت می‌کند و سپس پای راست و ... به همین ترتیب ادامه پیدا میکند. در اکثر حیوانات، غالباً پا نزدیکت‌کردن به شمار می‌رود، خصوصیت ظاهری راه رفتن به این صورت است که هر یک از چهار دست و پا در زمان‌های مختلف برداشته و گذاشته می‌شوند و هیچ کدام از آنها با هم حرکت نمیکنند. زمانی که یک اسب بر روی جادهای با سطح سخت حرکت می‌کند، به وضوح صداهای متمایزی از برخورد هر کدام از دست و پاها با زمین شنیده میشود و هر کدام از دست و پاهایش را با ترتیب زمانی خاصی حرکت می و یا روی اثر دست قرار می‌گیرد. به ویژه زمانی که برف عمیق بر روی زمین نشسته باشد برای حیوانات راحت‌تر است که پا را در فرو رفتگی که توسط دست ایجاد شده است، قرار دهند. زمانی که حیوان به حالت قدم‌زدن حرکت می‌کند، ردپاها دو ردیف موازی جدا از هم را ایجاد می‌کنند. یک روش حرکت که به آن یورغه رفتن گفته می‌شود به این صورت است که دست و پا در یک سمت به طور همزمان با هم حرکت می‌کنند. این روش حرکت کردن بیشتر در شتر و کفتار شناخته شده است، اما گاهی در اسبها، سگها و گربه‌ها نیز دیده می‌شود.

الگوی حرکتی هنگام راه رفتن به صورت زیر است:

1- حیوان شروع به حرکت میکند و پای راست را در محل اثر دست راست که از زمین بلند شده است، قرار میدهد. دست چپ روی زمین قرار دارد و حیوان به صورت قطری روی پای راست و دست چپ استراحت می‌کند.

2- دست راست روی زمین قرار دارد و حیوان به وسیله سه دست و پای دیگر نگه داشته میشود؛ پای راست، دست راست و دست چپ.

3- پای چپ به جلو آورده می‌شود و قبل از اینکه روی زمین در اثر دست چپ قرار گیرد، دست از زمین بلند می‌شود و حیوان روی دست و پای یک سمت قرار می‌گیرد.

4- پای چپ روی زمین قرار می‌گیرد. دست چپ به سمت جلو آورده می‌شود و حیوان دوباره به وسیله پای چپ، پای راست و دست راست نگه داشته می‌شود.

5- پای راست بلند شده و حیوان روی پای چپ و دست راست استراحت میکند (موقعیت شماره ۱ اما برعکس آن). سپس دست چپ روی زمین قرار می گیرد و بعد پای راست و به همین ترتیب.

ب) یورتمه رفتن

اصولاً حرکتی سریعتر از راه رفتن است. خصوصیت ظاهری آن به این صورت است که دست در یک سمت و پا در سمت دیگر به طور همزمان با هم حرکت می‌کنند. به عنوان مثال دسته راست در یک زمان با یک ریتم مناسب به همراه پای چپ حرکت میکند. زمانی که یک اسب بر روی یک سطح سخت یورتمه میرود یکسری صدای ضربه در فواصل زمانی معین شنیده میشود، اما عملاً هر ضربه شامل ضربه‌های همزمان دو سم است. به طور مثال هنگامی که گور یورتمه می‌رود به نظر می‌رسد که یک حرکت نرم و روان به سمت جلو دارد، به این شکل که قسمت مرکزی بدن تقریباً هم سطح میماند و بدون صرف انرژی برای خیز برداشتن بدن را حرکت می‌دهد. نسبت به تاخت رفتن که البته خیلی سریعتر است، یورتمه رفتن انرژی خیلی کمی را صرف می‌کند و یک روش حرکتی با کمترین صرف انرژی است. ردپاهای حاصل از یورتمه رفتن بسیار شبیه به ردپاهای حاصل از راه رفتن است، اما طول گام‌ها بیشتر و فاصله بین دو پای کنار هم کمتر است و چنانچه حیوان سریعتر یورتمه برود این ویژگی بیشتر مشخص می‌شود. در یورتمه رفتن سریع، ردپاهای سمت چپ و راست، تقریباً در یک خط قرار می‌گیرند. بر روی زمینی با سطح سخت، پا معمولاً در جلوی اثر دست به زمین برخورد میکند و هرچه سرعت بیشتر باشد فاصله بین آنها بیشتر می‌شود. در زمینه‌ای پوشیده از برف تقریباً همیشه پا در رد پیشین قرار می‌گیرد.

الگوی حرکتی هنگام یورتمه رفتن به صورت زیر است:

1- حیوان به صورت اریب با دست راست و پای چپ شروع به حرکت میکند. پای چپ در اثر دست قرار می‌گیرد. دست قبل از پا برداشته میشود.

2- هنگامی که حیوان از روی زمین بلند میشود، دست چپ و پای راست به سمت جلو آورده می‌شوند.

3- دست چپ و پای راست به طور همزمان با زمین برخورد می‌کنند. پای راست تقریباً در جای اثر دست راست قرار می‌گیرد و حیوان به دنبال آن یک چیز یک خیز دیگر بر میدارد.

4- حیوان دوباره از زمین بلند شده و در این حالت دست راست و پای چپ به سمت جلو آورده می‌شوند.

5- دست راست و پای چپ همزمان با زمین برخورد کرده و پای چپ به طور تقریبی در جای اثر دست چپ قرار میگیرد.

ج) تاختن

تاختن یا تازیدن و یا چهار نعل رفتن به مراتب سریع‌تر از یورتمه رفتن است و معمولاً زمانی که جانور در حال فرار کردن یا تعقیب کردن است از این شیوه حرکتی استفاده می‌کند. زمانی که جانوری مانند یوزپلنگ به روش تاختن حرکت می‌کند تنها اثر ناواضحی از ردپا بر جا میگذارد که جزئیات آن مشخص نیست. این روش گامبرداری در الگوی گامبرداری نیز تفاوت بسیاری با راه رفتن و یورتمه رفتن دارد. در طی تاختن همانند پریدن، مرحله‌ای وجود دارد که حیوان در هوا قرار می‌گیرد اما در مقایسه با پریدن، این حرکت به وسیله خیز برداشتن با دست‌ها آغاز می‌شود و بر روی پاها به زمین می‌آید و سپس یک دست و سپس دست دیگر فرود می‌آید. بنابراین هر چهار دست و پا بدون وقفه یکی پس از دیگری کار می‌کنند. الگوی ردپای حاصل از تاختن به وسیله این ویژگی که هر ردپا کاملاً گسترده و تقریباً در یک خط قرار دارد، مشخص میشود. اگر سرعت افزایش یابد نوع حرکت بیشتر شبیه به پریدن یا جست و خیز کردن می‌شود. تاختن پرشی، حرکتی است بین پریدن و تاختن و سریعترین روش حرکت برای حیوان است. در این حالت حرکت با در تاختن پاهای حیوانات آغاز شده که سبب حرکتی قدرتمند شده و در نتیجه حیوان از زمین بلند میشود. در تاختن پرشی، حیوان پس از اینکه دست و پا را از زمین بلند میکند، در هوا قرار می‌گیرد. در حقیقت این امکان وجود دارد که حرکت حیوان بین دو حالت تاختن و پریدن قرار گیرد و نمی‌توان به وضوح مرزی برای این دو شیوه حرکتی قائل شد.

الگوی حرکتی هنگام تاختن به صورت زیر است:

1- حیوان بر روی دستهای جلویی قرار دارد، در این حالت وزن خود را از دست چپ به دست راست منتقل میکند و دو پای حیوان در حال حرکت به جلو هستند.

2- برای شروع خیز برداشتن دست راست به تنهایی وزن حیوان را تحمل می‌کند.

3- حیوان برای لحظه‌ای از زمین جدا شده تا هنگامی که پاها به سمت جلو آورده شوند.

4- پای چپ روی زمین قرار میگیرد در حالی که پای راست و دست چپ به سمت جلو آورده می‌شوند.

5- اکنون پای راست و دست چپ وزن حیوان را تحمل می‌کنند. اما فوراً پس از اینکه دست راست بر روی زمین قرار گرفت، پاها دوباره از زمین جدا میشوند (موقعیت شماره یک).

د) پریدن یا جست‌وخیز کردن

همانند تاختن، پریدن به وسیله این ویژگی که حیوان برای لحظه‌ای در هوا قرار گرفته و کاملاً از زمین جدا می‌شود، مشخص می‌گردد. هنگام پریدن حیوان به وسیله هر دو پا به طور محکم و پرقدرت شروع به حرکت می‌کند و به سمت جلو رانده میشود. در این حالت بدن حالت آرک یا کمانی پیدا میکند و دستها معمولاً یکی بعد از دیگری به زمین میرسند. سپس دست‌ها کمی از راه را برای آغاز کردن حرکت پرقدرت بعدی به وسیله پاها طی می‌کنند. پس پریدن حرکتی است که شامل یک خیز مهم به وسیله پاها و فرود روی دست‌ها است. رد پاهای مخصوص حرکت پریدن را میتوان به طور خاص و مجزا در گروه‌های چهارتایی دید. اگر الگوی ردپای حاصل از پریدن را در جهت حرکت حیوان مشاهده کنید، متوجه میشوید که دو اثر دست درست یکی در جلوی دیگری قرار دارند و دو اثر پا بیشتر در کنار هم قرار دارند. در حیوانات متعلق به خانواده سمور، گروه‌های ردپایی همیشه در کنار یکدیگر قرار دارند. یک یا دو پا اغلب اثر دست را میپوشاند و تولید و ردپاهایی سهتایی یا جفت می‌کند. برای حیوانات بزرگ و سنگین، پریدن شکلی از حرکت است که انرژی زیادی را مصرف می‌کند. بنابراین تنها زمانی که حیوان در برف عمیق قرار دارد و یا از موانعی مانند گودال‌ها، نهرهای کوچک، حصارها و ... باید عبور کند، از این شیوه حرکتی استفاده می‌کند. به عبارت دیگر، پریدن شیوه حرکتی معمول در حیوانات بسیار کوچک با بدن کشیده و قابل ارتجاع و پاهای زاویه‌دار قوی و نیرومند است. به عنوان مثال خانواده راسوها و جوندگان کوچک برای حرکت کردن سریع بیشتر از این روش استفاده می‌کنند.

الگوی حرکتی هنگام پریدن به صورت زیر است:

1- به وسیله پا شروع به حرکت می‌کند.

2- با چهار دست و پایی که در زیرش جمع شده میپرد و دست‌ها قبل از رسیدن به زمین به سمت جلو کشیده میشوند.

3- دست راست لحظهای قبل از دست چپ به زمین میرسد و حیوان به سمت جلو حرکت میکند.

4- با چهار دست و پا که در زیرش جمع شده میپرد.

5- پاها به زمین برخورد کرده و فوراً برای پرش دیگر حرکت را آغاز می‌کند.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان