عادات غذایی و طول عمر پستانداران
غذا مجموعهای از مواد مغذی است که پستانداران برای مراقبت از وضعیت عمومی بدن، رشد، فعالیت، تولیدمثل و در نهایت بقا (ماندگاری) به آن نیاز دارند. غذا برای پستانداران محدوده‌ای از انواع موجودات میکروسکوپی نظیر دیاتومه‌ها و سخت¬پوستان، گیاهان و قارچها و در نهایت سایر جانوران است.
عادت غذایی
پستانداران دارای عادات غذایی متفاوتی هستند. بعضی از گونه‌ها، رژیم غذایی خاصی دارند و فقط از یک منبع غذایی استفاده میکنند، مانند اکثر خفاش‌های ایران که فقط از حشرات تغذیه میکنند. گروهی دیگر نظیر خارپشتها و خرسها قادرند از منابع غذایی مختلف اعم از منابع گیاهی و جانوری استفاده کنند.
اکثر علفخواران در فصول بهار و تابستان از گیاهان تازه و آبداری که در دسترسشان قرار دارد، تغذیه میکنند، اما در فصل زمستان که منابع غذایی کاهش می‌یابد، رژیم غذایی خود را تغییر میدهند.
برای مثال در فصل زمستان خرگوش از پوست درختان، سنجاب ایرانی از دانه‌های بلوط، شوکا از برگ‌های سبز تمشک و بسیاری از جوندگان از دانه‌هایی که ذخیره کرده‌اند، استفاده میکنند. اکثر گوشتخواران نظیر روباه، گرگ و پلنگ ترجیح میدهند از منابع غذایی سهل الوصول و قابل دسترسی استفاده کنند.
برخی از پستانداران نظیر خارپشت، خفاش و سنجاب زمینی به مجرد سرد شدن هوا و کمیاب شدن مواد غذایی، برای مدتی که امکان دارد از چندین ماه تجاوز نماید به خواب زمستانی (Hibernation) فرو میروند. در حالت خواب زمستانی درجه حرارت بدن به شدت کاهش یافته و ضربان قلب نیز که در برخی از گونه‌ها حدود ۲۰۰ بار در دقیقه است، ممکن است به حدود پنج بار در دقیقه برسد. در طول خواب زمستانی حیوان اصلاً غذا نمیخورد و در حالتی شبیه بیهوشی کامل به سر میبرد و این حالت تا گرم شدن هوا ادامه دارد.
در مناطق گرم و بیابانی هم که آب و غذا در فصل تابستان نایاب است، برخی از پستانداران نظیر سنجاب ناخن دراز و یا بعضی از دوپاها در لانه زیرزمینی خود به خواب تابستانی (Aestivation) فرو میروند که با کاهش دمای بدن، تعداد ضربان قلب و حالتی شبیه بیهوشی حیوان همراه است.
کیفیت مواد غذایی
کیفیت مواد غذایی متفاوت است. مغذیترین مواد که توسط پستانداران مصرف میشوند، خون و گوشت سایر مهره‌داران است. این مواد بالاترین کیفیت را دارند و بیشترین انرژی را به پستانداران می‌رسانند. بعد از خون و گوشت، دانه‌ها و میوه‌های مغزدار نظیر انواع بلوط، گردو، فندق و انواع بادام بیشترین انرژی را منتقل میکنند. دسته سوم میوه‌های سته و گوشتی مانند گیلاس وحشی، شیرخشت، انگور وحشی، سیب، گلابی، توت، تمشک و ازگیل هستند. پهن برگان و علفها در بین مواد غذایی کمترین انرژی را دارند.
دسترسی به مواد غذایی
غذا برای پستانداران میتواند مانند شهد گلها بسیار ویژه و کمیاب یا میتواند مانند علفها رایج و در دسترس باشد. مزارع و باغهای میوه به سادگی غذا را در دسترس بعضی گونه‌ها قرار میدهند. به طورکلی، بعضی از مواد غذایی نظیر میوه‌های جنگلی به صورت فصلی در دسترس پستانداران قرار می‌گیرند. در بسیاری از نقاط کشور خرسها به صورت فصلی و اغلب در فصل پاییز به باغهای میوه روی می‌آورند. دست یافتن به برخی مواد غذایی به ویژه گوشت سایر جانوران بسیار دشوار است و گوشتخواران برای دستیابی به آنها باید انرژی فراوانی صرف کنند.
انواع الگوهای تغذیه
الگوهای تغذیه در پستانداران بسیار متنوع است. به طورکلی، حشره‌خواری، گوشتخواری، ماهی‌خواری، لاشه‌خواری و خون‌خواری الگوهایی وابسته به سایر جانوران هستند. در مقابل، علف¬خواری و سرشاخه¬خواری، میوه-خواری، برگ‌خواری، شهدخواری، صمغ‌خواری، دانه‌خواری و قارچ‌خواری، الگوهایی وابسته به گیاهان و قارچها هستند. اما بسیاری از گونه‌های پستاندار همه‌چیزخوار و فرصت طلب هستند. زیرا این الگوی تغذیه احتمال بقای آنها را بالا میبرد. در پستانداران ایران 8 الگوی ماهی‌خواری، حشره‌خواری، گوشتخواری، علفخواری و سرشاخه‌خواری، دانه‌خواری، لاشه‌خواری و همه‌چیزخواری دیده میشود.
گراز، خرسها، راکون، شغال و روباه‌ها پستاندارانی همه‌چیزخوار و فرصت‌طلب محسوب میشوند، علاوه بر این پستانداران، خارپشتها نیز همه‌چیزخوارند. گونه‌هایی مانند گوزنها، بز و پازن و قوچ و میش‌ها، آهوی ایرانی، جبیر و آهوی کوهی علفخوار و سرشاخه‌خوار هستند. نکته قابل توجه این است که در بعضی سرشاخه‌خواری و در برخی دیگر علفخواری رایج‌تر است. به نظر می‌رسد که تنها پستاندار صرفا میوه‌خوار ایران، خفاش میوه‌خوار باشد و حشره‌خواری نیز در سایر خفاشها، حشره‌خورها و بعضی گوشتخواران نظیر خرس قهوه‌ای و خرس سیاه دیده می-شود. فک خزر و دلفینها تنها پستانداران صرفاً ماهیخوار ایران هستند، اما شنگ علاوه بر ماهی‌ها، از خرچنگهای آب شیرین و برخی پرندگان آبزی مانند اردکها، کشیمها و جوجه‌های آنها و بعضی پرندگان دیگر نیز تغذیه میکند. اغلب جوندگان دانه‌خوار هستند ولی برخی گونه‌ها نظیر موش سیاه از سایر منابع گیاهی و برخی جانوران نیز تغذیه میکنند. سمورها، پلنگ، یوزپلنگ، گربه‌های کوچک و گرگ گوشتخوارند. در بعضی گوشتخواران، نظیر روباه‌ها، گرگ و پلنگ لاشه‌خواری دیده میشود و کفتار تنها پستاندار ایران است که غذای اصلی آن لاشه جانوران دیگر است.
انواع دندانها در تغذیه
ساختار دندانی یکی از مهمترین ویژگی‌های پستانداران است. تکامل دندانها ارتباط مستقیمی با نوع تغذیه و رژیم غذایی دارد. در واقع، دندانهای یک گونه منعکس کننده سطح تغذیه‌ای و سازگاریهای آن برای تغذیه است. دندانها میتوانند برنده (Cutting)، گیرنده (Seizing)، جونده (Gnawing)، پاره‌کننده (Tearing) و ساینده (Grinding) باشند. علاوه بر این، ساختار دندانی (Dentition) در پستانداران نیز بسیار متنوع است:
- ساختار دندانی یکنواخت (Homodont Dentition): در نهنگهای دندان‌دار دیده میشوند. دندانها در این ساختار هم‌اندازه، هم‌شکل، به تعداد زیاد، کوچک و ساده¬اند.
- ساختار دندانی غیریکنواخت (Heterodont Dentition): در گوشتخواران، جوندگان و علفخواران دیده میشود.
- ساختار دندانی بلند شونده (Hypsodont Dentition): به تاج دندانهای آسیا و پیش آسیا در فردسمان اشاره دارد که همیشه در حال رشد هستند. این رشد همیشگی در برابر سایش همیشگی در اثر مصرف گیاهانی با سیلیکات بالا تکامل یافته است.
- ساختار دندانی تاج‌کوتاه (Brachyodont Dentition): به دندانهایی با تاج کوتاه در پستانداران همه‌چیزخوار اشاره دارد.
- ساختار دندانی پیوسته (Lophodont Dentition): به دندانهایی با لبه‌های به هم‌پیوسته نظیر فیلها اشاره دارد.
- ساختار دندانی هلالی‌شکل (Selenodont Dentition): در این دندانها لبه‌های سطح جونده دندان هلالی‌شکل و یکنواخت هستند. در بزها، گوسفندان، گوزنها و گاوها دیده میشود.
طول عمر پستانداران
طول عمر پستانداران بستگی زیادی به اندازه جثه آنها دارد. معمولاً طول عمر در گونه‌هایی که جثه بزرگتری دارند، بیشتر است ولی این قانون در مورد کلیه پستانداران عمومیت ندارد. برای مثال طول عمر بعضی از خفاشها مانند خفاش سبیلدار که شش گرم وزن دارد، حدود ۲۰ سال است در صورتی که عمر کل و بز یا قوچ وحشی از ۱۵ سال تجاوز نمی‌کند.
تعیین طول عمر پستانداران در طبیعت مشکل است و به همین دلیل معمولاً طول عمر حیواناتی که در باغ وحش‌ها زندگی میکنند، ملاک تعیین طول عمر قرار میگیرد. باید توجه داشت که طول عمر اکثر حیواناتی که در باغ وحش‌ها در اسارت به سر می‌برند به دلیل مراقبت‌هایی که از آنها به عمل میآید بیشتر از آنهایی است که در طبیعت زندگی میکنند. همچنین حیواناتی که در اسارت به سر می‌برند زودتر از حیواناتی که در طبیعت زندگی میکنند به سن بلوغ میرسند.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان