انواع حرکت مارها

نوع حرکتی که مار در شرایط خاص از آن استفاده می‌کند، بستگی به عوامل متعددی دارد. مهم‌ترین این عوامل عبارتند از نوع سطحی که مار روی آن می‌خیزد و سرعت حرکت مار. در واقع یک مار می‌تواند از بیشتر یا تمامی 5 نوع حرکت استفاده کند و یا حتی می‌تواند از 2 نوع حرکت مختلف در دو قسمت مختلف بدن برای جابجایی بهره بگیرد. در ادامه روش‌های مختلف حرکت مارها بیان شده است. شایان ذکر است که نحوه حرکت خزندگان بدون دست و پا نوعی از جابجایی است به نام Simple undulation. این نوع حرکت با جمع کردن بدن به طرفین و انتشار آن از ناحیه سر به سمت انتهای بدن صورت می‌گیرد نواحی خم شده به بدن از پهلو به اجسام روی سطح فشار وارد می‌کنند، ولی هرگز به صورت موضعی دور آنها تغییر شکلی به بدن نمی‌دهند و معمولاً بدون تماس سریع، سُر می‌خورند.

حرکت مارپیچ جانبی (Lateral undulation)

این نوع حرکت مشابه Simple undulation است که در بیشتر گونه‌های خزندگان فاقد دست و پا دیده می‌شود. با این تفاوت که نواحی خم شده بدن به اجسام روی زمین (اجسامی چون چوب‌ها، سنگ‌ها و ...) فشار وارد کرده و حتی شکل بدن به صورت موضعی در آن نقطه دچار تغییر می‌شود. اصطکاک لغزشی مهمترین عامل فیزیکی در این نوع حرکت خزنده به حساب می‌آید. در این نوع حرکت مار‌های طبیعی و باریک چون خانواده Colubridae موفق‌تر هستند.

حرکت شلاقی (Slide pushing)

این نوع حرکت مارها شامل حرکات موجی شدید بدن است که باعث سر خوردن بدن روی زمین می‌شود. زمانی که مار بر حسب اتفاق بر روی سطح صافی قرار می‌گیرد، به علت اصطکاک کم بین بدن و سطح، از این نوع حرکت جهت فرار کردن بهره می‌جوید. در این نوع حرکت مار ناحیه سر خود را بدون حرکت نگه داشته و در مابقی بدن امواجی را به صورت عمودی و با شدت بر نقاط مختلف سطح زمین وارد می‌کند. اصطکاک لغزشی و ساکن به ترتیب مهمترین عوامل فیزیکی در انجام این نوع حرکت هستند. در این روش مار به صورت زیگزاگ جابجا میشود.

حرکت آکاردئونی (Concertina)

در این نوع حرکت مار به طور متناوب بدن خود را جمع و سپس باز می‌کند. به بیان دیگر، مار ناحیه جلویی بدن خود را جمع کرده، در حالی که قسمت عقب آن در حال استراحت است، سپس قسمت عقب بدن جمع شده و ناحیه جلویی وارد فاز استراحت می‌شود. مارها از این روش جهت حرکت داخل مجاری باریک و تونل‌ها و عبور از محورهای طولی باریک بهره می‌جویند. اصطکاک ساکن عامل فیزیکی مهم در ایجاد این نوع حرکت است.

حرکت مستقیم (Rectilinear undulation)

این نوع حرکت در مارهای درشت جثه و کلفت، چون بوآها و افعی‌های بزرگ و کلفت دیده می‌شود. حرکت خطی با بهره‌گیری از فلس‌های عرضی شکمی است که هر یک در ارتباط با یک عضله اریب و دنده هستند. هر یک از فلس‌های چهارگوش عرضی در قسمت عقبی، لبه آزاد دارند که بر اثر انقباض عضلات اریب و متعاقباً حرکت دنده‌ها، بالا و پایین رفته و با فشار بر سطح زمین مار به جلو حرکت می‌کند. در صورت حرکت مار بر روی بستری نرم چون ماسه سفت یا گل فشرده، رد فلس‌های شکمی بر روی زمین بر جای می‌ماند. همچنین برای بالا رفتن از تنه درختان نیز از این روش استفاده می‌شود.

حرکت از پهلو (Sidewinding)

حرکت از پهلو از لحاظ نحوه ایجاد مارپیچ روی بدن شبیه به حرکت Lateral undulation است. اما از چند جنبه با آن تفاوت دارد. اول اینکه هر بخشی از بدن به ترتیب به جای اصطکاک لغزشی به حالت اصطکاک استاتیک روی زمین قرار می‌گیرد. دوم اینکه سایر نقاط بدن، بالا و بدون تماس با زمین قرار می‌گیرند. این روش جابجایی نوعی خاص از حرکت است که تنها به گروه‌های به خصوصی از مارها از قبیل مار شاخدار، افعی شاخدار، کک مار و ... تعلق دارد. معمولاً مارهایی از این نوع حرکت استفاده می‌کنند که بستر زیستگاه‌شان ماسه‌ای است. در این نوع حرکت، مار، دو نقطه از بدن خود را در هر مرحله در تماس با زمین قرار داده و بدن خود را در قالب یک لوپ به کنار پرتاب می‌کند. با ادامه این حرکت خطوط موازی در راستای مسیر جابجایی مار برجای می‌ماند.

همچنین برخی از مارها چون مارهای بوآ، مارهای کرمی شکل و مارهای خاکی، بیشتر اوقات زندگی خود را درون زمین سپری می‌کنند. معمولاً این گونه مارها بدنی یک تکه داشته و گردن در آنها مشخص نیست. در ضمن این نوع مارها بیشتر به منظور کاهش اصطکاک با خاک، دارای بدنی با فلس‌های صاف و صیقلی هستند.
بیشتر مارها مانند مارهای دریایی قادر هستند با تکیه بر حرکت Simple undulation، درون آب شنا کنند. در این نوع مارها که شنا کردن کاملاً تخصصی شده است، بدن نیز دارای سطح مقطعی بیضوی و از پهلو فشرده شده است، به طوری که حتی آن‌ها نیز پارو شکل و پهن هستند.
گروه دیگری از مارها مانند برخی مارهای زنگی هستند که با جمع کردن انتهای بدن و وارد کردن نیرو توسط دم خود بر روی زمین، تا فاصله‌ای حدود 1 متر می‌جهند. ضمناً ماری به نام مار درختی طلایی (Chrysopela ornata) قادر است با پهن کردن بدن خود از درختی به درخت دیگر پرواز کند.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان