مقابله با شرایط دمایی در خزندگان و دوزیستان

تعلیق حیات

این نوع رفتار بسته به گونه‌های خزندگان به سه حالت مختلف اتفاق می‌افتد:

• نوع اول خواب زمستانی یا hibernation است. در این نوع رفتار که در هنگام وجود سرمای غیرقابل تحمل برای خزندگان، زمستان و برف و یخبندان اتفاق می‌افتد، زمانی که هوا سرد می‌شود، بسیاری از گونه‌های دوزیستان و خزندگان برای خود پناهی پیدا کرده و به خواب زمستانی فرو می‌روند. در هنگام خواب زمستانی خزندگان تمام اعمال حیاتی حیوان از قبیل ضربان قلب، تنفس و متابولیسم کاهش می‌یابد به طوری که تنفس از طریق مخاط دهان، گلو و یا پوست برای او کفایت می‌کند. در هنگام خواب زمستانی حیوان از ذخایر چربی خود مانند ذخایر دم بهره می‌جوید.

دوزیستان خونسرد هستند و با تنزل دمای محیط، فعالیت‌شان نیز کاهش می‌یابد و هنگامی که دما از حد خاصی پایین‌تر برود، فعالیت‌شان متوقف می‌شود. وزغ‌ها و قورباغه‌ها با بروز چنین وضعی، در گل و لای کف تالاب‌ها و برکه‌ها (گاهی تا عمق نزدیک به یک متر) نقب می‌زنند و بعضی انواع آن‌ها به سوراخ‌ها و حفره‌های مختلف وارد می‌شوند و خواب زمستانی را آغاز می‌کنند. مقاومت جسمی سمندرها بیشتر است و با اینکه در مکان‌های کوهستانی زندگی می‌کنند، ظاهرا فقط هنگام یخبندان ممتد به خواب زمستانی پناه می‌برند.
یک گونه وزغ در ایران وجود دارد با نام وزغ معمولی (Bufo bufo) که در هنگام ورود به خواب زمستانی متابولیسم بدنش به شدت کاهش می‌یابد طوری که به نظر می‌رسد حیوان مرده است. در اصطلاح به این نوع خواب زمستانی که بسیار عمیق است، خواب مرگ گفته می‌شود.

• رفتار دوم تحت عنوان aestivation بوده که به آن اصطلاحاً خواب تابستانی خزنده یا استراحت تابستانی نیز می‌گویند. این رفتار تنها به هنگام بروز خشکی و کاهش رطوبت در آن دسته از دوزیستان و خزندگانی اتفاق می‌افتد که به آب و رطوبت وابسته‌اند و بیشتر در زیستگاه‌هایی زندگی می‌کنند که در قسمتی از طول سال هوا گرم شده و منابع آب و رطوبت رو به کاهش می‌گذارد. در این رفتار، برخلاف خواب زمستانی، اعمال حیاتی افت چندانی نمی‌کنند.

رفتار سوم که بیشتر جنبه فیزیولوژیکی دارد تحمل یخ‌زدگی مایعات بدن است. در تعدادی از گونه‌های دوزیستان در هنگام سرمای شدید حدود 30 تا 40 % آب بدن یخ می‌زند، به طوری که می‌توان کریستال‌های یخ را در زیر پوست آن‌ها دید. در این حالت موادی درون بدن حیوان ترشح می‌شوند که تحمل او را در برابر یخ زدگی سیتوپلاسمی بالا می‌برد. در این هنگام زندگی حیوان به حالت تعلیق درآمده و حتی ضربان قلب، جریان خون و تنفس متوقف می‌گردد.

فرار به درون خاک

یکی از دلایل فرو رفتن دوزیستان و به ویژه خزندگان به درون خاک و ماسه، فرار از گرما است؛ زیرا درون خاک معمولاً خنک‌تر از روی سطح خاک است.

شنا کردن در آب

از آنجایی که آب دیرتر از خاک گرم می‌شود، بعضی گونه‌ها که در نزدیکی آب زندگی می‌کنند، ممکن است به منظور فرار از گرما و خنک کردن بدن خود به درون آب بروند.

آفتاب گرفتن

به دلیل خونسرد بودن خزندگان و دوزیستان، آنها برای شروع کردن فعالیت‌های روزمره خود (گونه‌های روزگرد) بایستی با گرم کردن بدن خود دمای بدنشان را تا حد بهینه و لازم برای شروع فعالیت خود بالا ببرند. از این رو در بسیاری از گونه‌ها در محلی بلند و زیر نور خورشید می‌نشینند و از گرمای خورشید و بستر خود جهت بالا بردن دمای بدنشان استفاده می‌کنند.

ایجاد گرما با لرزاندن عضلات بدن

این نوع رفتار تنها در مارهای پیتون دیده می‌شود. مارهای پیتون با استفاده از لرزش بدن و افزایش متابولیسم باعث ایجاد گرما شده و تخم‌های خود را گرم میکنند.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان