مهمترین رفتارهای زیستی دوزیستان
1) تغذیه
غالب دوزیستان درحالت نشستن و انتظار کشیدن به شکار می‌پردازند. این حالت را در برخی از قورباغه‌ها به راحتی می‌توان دید؛ به نحوی که حیوان در گوشه‌ای بی‌حرکت می‌نشیند و به محض اینکه طعمه‌ای به او نزدیک شد، با پرتاب زبان بلند و چسبناک خود (در گونه‌هایی که زبان چسبناک وسیله شکار آنها است) و یا با جهیدن به طرف طعمه و گرفتن آن با دهان شکار می‌کند.
دوزیستان در هنگامی که لارو هستند رژیم گیاه‌خواری دارند و با ورود به مرحله بلوغ به رژیم گوشتخواری روی می‌آورند. رفتار همنوع‌خواری نیز در برخی از گونه‌های دوزیستان دیده می‌شود.
در دوزیستان به هیچ وجه عملی تحت نام نوشیدن آب دیده نمی‌شود و دوزیستان، تمام نیاز بدن خود به آب را از طریق پوست و همچنین طعمه‌ای که مصرف می‌کنند، به دست می‌آورند.
2) تولیدمثل
هدف از صرف انرژی در تمام موجودات زنده حفظ نسل و تضمین بقای آنها است. هر موجودی از طریق زاد و ولد سعی می‌کند تا با به ارث گذاشتن ژن‌های خود برای نسل‌های بعد، ادامه نسل خود را تضمین کند. از این رو است که در بسیاری از گونه‌ها شاهد نزاع و رقابت بین نرها بر سر تصاحب ماده‌ها هستید. دوزیستان و خزندگان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و همگی سعی دارند تا با فعالیت‌های تولید مثلی خود، بقایشان را تضمین کنند. در بیشتر خزندگان و دوزیستان وجود حیوان نر و ماده برای زادآوری ضروری است، هر چند تعداد قابل توجهی از گونه‌ها هستند که تک جنسی زادآوری می‌کنند. فعالیت‌های تولید مثلی درون گونه‌ها معمولاً همزمان و با تحریکات هورمونی صورت می‌گیرد. عوامل درونی چون هورمون‌ها، کنترل کننده شروع زمان زادآوری هستند اما در نهایت شروع زادآوری به صورت مستقیم یا غیر مستقیم توسط عوامل محیطی چون درجه حرارت محیط، بارش و طول روز کلید می‌خورد.
به منظور شروع زادآوری در هر موجود زنده‌ای از جمله دوزیستان و خزندگان دو نکته حائز اهمیت است یکی سن موجود زنده و دیگری شرایط محیطی جهت شروع تولید مثل یا به عبارتی فصل مناسب.
شاید بارها و بارها در مناطقی از قبیل کنار دریاچه‌ها، برکه‌ها، آبگیرها و ... به سر برده باشید که صدای تعداد زیادی قورباغه یا وزغ به گوشتان برسد. جالب است بدانید که در این هنگام این صداها را تنها نرها تولید می‌کنند. در فصل جفتگیری، حیوانات نر با تولید این صدا که یک صدای حقیقی است، جفت خود را صدا می‌زنند.
قورباغه‌ها اولین حیواناتی بودند که توانستند صدای حقیقی تولید کنند. منظور از صدای حقیقی، صدایی است که با حنجره تولید می‌شود. نحوه تولید صدا در قورباغه‌ها و وزغ‌ها به این نحو است که آنها هوای داخل ریه را با فشار به داخل حنجره وارد می‌کنند، هوایی که با شدت وارد حنجره می‌شود باعث لرزش تارهای صوتی و در نهایت تولید صدا می‌گردد. یک لایه پوستی با نام کیسه صدا در زیر کف دهان یا طرفین دهان این جانوران وجود دارد که به داخل فضای دهان باز می‌شوند. در زمان تولید صدا، حیوان، سوراخ بینی و دهان خود را می‌بندد. در این هنگام با استفاده از کیسه صدا، هوا را در مسیر حنجره، بین ریه و کیسه به حرکت در آورده و باعث تشدید صدا می‌گردد.
شایان ذکر است که اگر چندین گونه در منطقه حضور داشته باشند، هر گونه قادر است صدای گونه مشابه خود را شناسایی کند و جفت خود را بیابد. نکته جالب توجه این است که ممکن است این صدا در برخی گونه‌ها تا بیش از 1 کیلومتر هم شنیده شود.
عناوین مرتبط با تولیدمثل، در قالب موارد زیر تقسیم‌بندی شده‌اند:
- بلوغ جنسی در دوزیستان
- فصل زادآوری در دوزیستان
- جفتیابی و جفتگیری در دوزیستان
- مراقبت والدینی در دوزیستان
- دگردیسی در دوزیستان
- تعیین جنسیت نوزاد در دوزیستان
3) رفتارهای دفاعی در دوزیستان
بعد از رفتار تولیدمثل، از مهمترین رفتارهای دوزیستان که می‌توانند تضمین کننده بقای گونه‌ها باشد، مجموعه رفتارهایی است که رفتارهای دفاعی دوزیستان نامیده می¬شوند. برای مقابله با دشمنان، مکانیسم‌های مختلفی در خزندگان به وجود آمده است و رفتارهای متفاوتی در آنها دیده می‌شود. ساده‌ترین روش دفاعی در آنها فرار کردن از دست دشمنان است. غالب مارهای غیرسمی، مارهای نیمه‌سمی و مارمولک‌ها در هنگام مواجهه با دشمنان به سرعت فرار می‌کنند. برخی گونه‌های دوزیستان و خزندگان قبل از این که فرار کنند، رفتارهایی انجام می‌دهند تا دشمنان را بترسانند. با این رفتارها حیوان قصد دارد به مهاجمان اخطار دهد؛ به این معنا که "از این جلوتر نیا".
رفتارهای دفاعی چندین کارکرد دارند؛ یکی از کارکردهای آن دفاع در برابر نرهایی است که قصد تصرف قلمروی یک گونه را دارند. از دیگر کارکردها مقابله با سایر نرها بر سر جفت، در فصل زادآوری است. یکی از اساسی‌ترین و مهمترین کارکردهای رفتارهای دفاعی که بیشتر تضمین کننده حیات حیوان است، دفاع در مقابل دشمنان و شکارچیان است؛ چرا که اگر جانوری زنده نماند و یا توسط شکارچی نابود گردد، هرگز قادر به ادامه نسل و انتقال ژن‌های خود به نسل‌های بعدی نخواهد بود. به طور کلی رفتارهای دفاعی در 7 گروه اصلی تقسیم می‌شوند که این 7 گروه عبارتند از:
- فرار از دیدرس دشمن
- گمراه کردن دشمنان
- جلوگیری از دسترسی دشمنان
- قانع کردن دشمنان برای فرار
- جلوگیری از خورده شدن تخم‌ها
- حمله کردن، Schooling و ابراز خشونت
4) مقابله با شرایط دمایی
خزندگان و دوزیستان جزو موجودات خونسرد هستند، از این رو دمای بدنشان با درجه حرارت محیط برابر است و بر خلاف موجودات خونگرم، دارای مکانیزمی جهت ثابت نگهداشتن دمای بدن خود نیستند. به این دلیل این موجودات برای زنده ماندن در شرایط دمایی سخت و گرما یا سرمای بیش از حد، قابلیت‌هایی پیدا کرده‌اند که با استفاده از آنها فعالیت‌های خود را کنترل می‌کنند. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ایجاد گرما با استفاده از لرزش
تمامی این موارد را میتوانید در صفحه‌ای با عنوان "مقابله با شرایط دمایی در خزندگان و دوزیستان" مطالعه بفرمایید.
5) پوست‌اندازی
تمام لایه خارجی پوست بدن دوزیستان به طور فصلی می‌افتد. به نظر می‌رسد که عمل پوست‌اندازی تحت تأثیر ترشحات هورمونی صورت می‌گیرد، زیرا در نمونه‌هایی که هیپوفیز آنها را برداشته‌اند، این عمل صورت نمی‌گیرد. لایه خارجی پوست دوزیستان بر خلاف بعضی از خزندگان، به صورت یکجا و یک تکه نمی‌افتد، بلکه به طور قطعه قطعه کنده می‌شود. با وجود این، پوست دست و پا معمولاً دست نخورده باقس می‌ماند و بعضاً به نحوی کنده می‌شود که هنگام جدا شدن قسمت درونی آن به طرف خارج قرار می‌گیرد. در انواع مختلف دوزیستان، تعداد دفعات پوست‌اندازی متفاوت است.
دوزیستان طی دوره‌های چند روزه تا چند هفته‌ای پوست اندازی می‌کنند. فرآیند پوست‌اندازی در لارو دوزیستان چندان شناخته شده نیست. در دوزیستان بدون دم، پوست از قسمت‌های پایینی پشت بدن شکاف می‌خورد و پس از جدا شدن به کمک دست‌ها و پاها به سمت سر هدایت و از بدن خارج می‌شود. این جانوران پوست کنده شده خود را می‌خورند. این عمل در دوزیستان دم‌دار، از ناحیه سر شروع می‌شود و با حرکات بدن، پوست به انتهای بدن هدایت شده و از انتهای دم از بدن خارج می‌شود.
راهنمایان طبیعت‌گردی و خزنده‌نگری توجه داشته باشند معمولاً توریست‌ها در طبیعت با مشاهده پوست به جا مانده از مراحل پوست‌اندازی خرندگان یا دوزیستان سؤالاتی در این زمینه مطرح می‌کنند لذا لیدرها باید توجه داشته باشند که دانستن اطلاعات گسترده‌تری در این باره می‌تواند برای آنها بسیار مفید واقع شود.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان