آشنایی با ماگما و منشا آن
بدیهی است که مشاهدات مستقیم در مورد چگونگی تشکیل ماگما صورت نپذیرفته است. از این رو کلیه دانسته‌ها در این مورد حاصل مطالعات غیر مستقیم روی این مساله است. از جمله بررسی خواص شیمیایی و فیزیکی سنگهای مذاب، ماگماهای مصنوعی که در آزمایشگاه تهیه میشود و مطالعه خواص ژئوفیزیکی زمین مانند چگالی، رفتار زمین در مقابل عبور امواج لرزه‌ای و بررسی ساخت‌های ناحیه‌ای آن. با آن که هنوز مسائل زیادی در این مورد مطرح است، ولی اطلاعات مهمی در مورد مرزها و حدودی که ماگما در آن جا تشکیل میشود به دست آمده است. همچنین جنبه‌هایی از مکانیزم‌هایی که از طریق آن‌ها به پوسته زمین راه می‌یابد، شناخته شده‌اند.
بر اساس اطلاعات حاصل از امواج لرزه‌ای، مشخص شده است که زمین تا اعماق 2900 کیلومتری جامد است و تنها هسته بیرونی آن حالت مایع دارد. وزن مخصوص مایعی که هسته بیرونی زمین از آن تشکیل شده، حدود تا 10 گرم بر سانتی متر مکعب است که بسیار بیشتر از وزن مخصوص هر نوع ماگما یا سنگ آذرین در پوسته زمین است. بنابراین، برخلاف عقیده عموم، بسیار بعید است که ماگما از هسته بیرونی و حتی از قسمت‌های تحتانی یا میانی گوشته منشا بگیرد. ماگما می‌بایستی از ذوب سنگ جامد در جبه فوقانی و پوسته تحتانی در اعماق حدود 30 تا 160 کیلومتری زیر زمین منشا بگیرد.
یک نکته مهم در بررسی منشا و ترکیب ماگما این است که هر کانی دارای نقطه ذوب خاصی است، بنابراین هنگامی که یک سنگ گرم میشود، کانیهای مختلف به تدریج ذوب میشوند و یک توالی مشخص برای ذوب شدن آن‌ها وجود خواهد داشت. در نتیجه، ذوب سنگ می‌تواند منجر به تشکیل ماگما با ترکیب2های مختلفی نسبت به سنگ اصلی شود.
برای تولید ماگما دو ناحیه از همه مهم‌ترند:
رشته کوه‌های میان اقیانوسی: در این قسمت از پوسته زمین، صفحات از هم جدا میشوند و حالتی دور شونده (واگرا) دارند. در محدوه رشته کوه‌های میان اقیانوسی بر اثر جریان همرفتی حاصل از بالا آمدن مواد مذاب و سرد شدن آن‌ها در زمان رسیدن به کف اقیانوس، دو صفحه از یکدیگر باز و دور شده و در محل خروج مواد مذاب هم یک رشته کوه طویل در کف اقیانوس ایجاد میشود.
مناطق فرورانش: در این مناطق صفحات حالتی نزدیک شونده (همگرا) دارند و یکی از صفحات به داخل جبه فرو می‌رود. در منطقه فرورانش، پوسته اقیانوسی و رسوبات همراه آن به داخل جبه حرکت می‌کنند و به علت اصطکاک ناشی از حرکات صفحات و همچنین حرارت جبه، گرم میشوند. در این مرحله صفحه در حال فرورفتن ذوب میشود و ماگمای حاصل به بالا می‌آید و اگر مسیر برای خروج آن هموار باشد به صورت آتشفشان از داخل زمین خارج میشود و در غیر این صورت سنگهای آذرین درونی را ایجاد میکند.
در هر دوی این مناطق، به علت حرکات صفحات و جریان‌های همرفتی در جبه، تغییرات دمایی وجود دارد و ذوب بخشی از سنگ‌ها انجام میشود.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان