آشنایی با سنگ‌های آذرین

در این قسمت مطالبی برای تفسیر و تشخیص سنگ‌های‌آذرین ارائه می‌شود. از آن جا که این سنگ‌ها از یک ماده داغ مذاب به نام ماگما تشکیل می‌شوند، مشاهده مستقیم آن‌ها محدود به بررسی مواد و سنگ‌های آذرین خروجی یعنی آن‌هایی است که به همراه فعالیت‌های آتشفشانی تشکیل می‌شوند. امروزه اطلاعات و دانسته‌های زیادی در مورد محیط و شرایطی که تحت آن ماگما تشکیل و همچنین منجمد می‌شود، به دست آمده است. این اطلاعات عمدتاً با مطالعه ترکیب و بافت سنگ‌های آذرین کسب شده‌اند.

دوره راهنمایان طبیعت‌گردی و بومگردشگری شامل ساعات تئوری درباره ژئوتوریسم و آشنایی با عوارض زمین‌شناسی است که برای علاقمندان بسیار جالب خواهد بود. پدیده‌های زمین‌شناسی همه جا، در جاده‌ها و شهرها حضور دارند و در دسترس هستند، با شناختن آن‌ها می‌توانیم رفتاری آگاهانه‌تر نسبت به زمین داشته باشیم.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان

ماگما به عنوان ماده اولیه تشکیل سنگ‌های آذرین در محیطی تشکیل می‌شود که دما و حرارت بسیار بالا است، لذا مشاهده مستقیم آن امکان‌پذیر نیست. مهم‌ترین محل‌های تشکیل ماگما در زمین عبارتند از مناطقی که صفحات زمین از یکدیگر دور میشوند و یا به زیر یکدیگر می‌روند. ماگمای تشکیل شده دارای تنوع ترکیبی است ولی عمدتاً از هشت عنصر شاخص تشکیل شده‌اند. دمای تشکیل ماگما نیز دارای دامنه تنوع بسیاری است که از حدود 1,200 تا 600 درجه سانتی‌گراد تغییر می‌کند. ابعاد کانی‌های موجود در سنگ‌های آذرین تابع شرایط متفاوتی است که یکی از این عوامل دما است. اگر سنگ به مرور سرد شود، بلورها فرصت رشد پیدا می‌کنند و ابعاد آنها بزرگ می‌شود. در مقابل اگر سنگ سریع سرد شود، بلورها کوچک و یا گاه سنگ بدون بلور است. نقشه پراکندگی سنگ‌های آذرین در ایران در شکل زیر ارائه شده است.

برای تشخیص سنگ‌های آذرین، سه ملاک عمده کانی شناسی زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

* وجود یا عدم وجود کوارتز: کوارتز در سنگ‌های آذرین روشن – سنگ‌هایی که میزان کوارتز آن‌ها زیاد باشد جز سنگهای اسیدی محسوب می‌شوند - یکی از کانی‌های اصلی سازنده سنگ است، ولی در سنگ‌های آذرین تیره، یا وجود ندارد یا جزء کانی‌های اصلی محسوب نمی‌شود.
*نوع فلدسپات از نظر ترکیب: فلدسپات‌های پتاسیم‌دار و پلاژیوکلازها (سدیم و کلسیم‌دار) جزء کانی‌های اصلی سنگ‌های اسیدی هستند، ولی در سنگ‌های آذرین حد واسط و قلیایی یا وجود ندارند یا به مقادیر جزیی یافت می‌شوند. در عوض پلاژیوکلاز مشخصه سنگ‌های آذرین قلیایی است.
*نسبت و نوع کانی‌های آهن و منیزم: به عنوان یک قانون کلی می‌توان گفت که سنگ‌های آذرین قلیایی (سنگ‌های تیره رنگ)، غنی از کانی‌های آهن و منیزم‌دار هستند، در حالی که انواع اسیدی (سنگ‌های روشن) عمدتاً مقادیر زیادی کوآرتز دارند.

علاقه‌مندان به زمین‌شناسی و راهنمایان طبیعت گردی، می‌توانند برای اطلاعات بیشتر در این زمینه، مباحث زیر را نیز دنبال کنند.

1) آشنایی با ماگما و منشا آن

2) شناخت ترکیب ماگما، عناصر تشکیل دهنده و دمای تشکیل آن

3) بررسی و شناسایی بافت در سنگ‌ های آذرین

4) معرفی سنگ های شاخص در سنگهای آذرین و محل مشاهده آن‌ها در ایران

5) معرفی آتشفشان‌های ایران