گونه دوپای کوچک Small five – toed jerboa
نام فارسی: دوپای کوچک
نام علمی: Allactaga elater
نام انگلیسی: Small five – toed jerboa
نام‌های محلی: (ترکی: اختا لا سی چان)
ویژگی‌های ظاهری گونه دوپای کوچک
طول سر و بدن 90 تا 128 میلی‌متر، طول دم 148 تا 185 میلی‌متر، طول کف پای عقب 46 تا 58 میلی‌متر، طول گوش 25 تا 38 میلی‌متر و وزن 32 تا 73 گرم است. کوچک‌ترین دوپای ایران است. پوزه کوتاه و پهن و گوش‌های بلندی دارد که در صورت خم شدن از پوزه بلندترند. رنگ موهای پشت بدن نخودی مخلوط با خاکستری تیره، پهلوهای بدن روشن‌تر و سطح شکمی بدن سفید رنگ است. نوار سفیدی روی ران پا وجود دارد که در زیر دم با سفیدی پایین بدن یکی می‌شود. دسته موهای انتهای دم کمی پهن و 3 رنگ است. ابتدا موهای کوتاه به رنگ سفید چرک، سپس در حدود 3 سانتی‌متر موهای سیاه و در نوک دم در حدود 2 سانتی‌متر موهای کاملا سفید وجود دارد. پا 5 انگشت دارد که فقط 3 انگشت وسطی رشد کرده و کف آن فاقد مو است. در فک بالا 1 جفت دندان پیش‌آسیای کوچک دارد، دندان‌های پیشین بالا فاقد شیار و امتداد آن رو به جلو است.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
ویژگی‌های زیستی گونه دوپای کوچک
گونه دوپای کوچک شبگرد است و معمولا به صورت انفرادی زندگی می‌کند. در زمین‌های سفت لانه می‌سازد. اتاقک کروی شکل لانه در عمق 25 تا 60 سانتی‌متری زمین ساخته می‌شود و با تونل‌هایی به طول 40 تا 120 سانتی‌متر به سطح زمین وصل می‌شود. درب ورودی اصلی لانه را در روز می‌بندد. به غیر از زمان زمستان‌خوابی هر لانه توسط 1 دوپا استفاده می‌شود. معمولا لانه دارای 2 دهانه است. خاک‌های کنده شده را طوری پخش می‌کند که به سختی می‌توان لانه را تشخیص داد. بر خلاف سایر گونه‌های جنس Allactaga درب لانه را مسدود نمی‌کند. علاوه برلانه اصلی، لانه موقتی دیگری نیز دارد. در فصل‌های سرد سال حدود 2 ماه به خواب زمستانی فرو می‌رود و ذخیره غذایی زمستانی جمع نمی‌کند. در حالت عادی آهسته راه می‌رود ولی زمانی که احساس خطر کند با جست‌هایی متجاوز از 1 متر به صورت زیگزاگ با سرعتی که گاهی به 45 کیلومتر در ساعت می‌رسد فرار می‌کند.
تغذیه: گیاه خوار است و از بذر، پیاز و ریشه گیاهان و همچنین حشرات تغذیه می‌کند.
تولید مثل: در طول سال 2 بار از بهار تا اوایل پاییز تولیدمثل می‌کند. دوره آبستنی حدود 40 روز است و در هر زایمان 2 تا 6 بچه می‌زاید.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی گونه دوپای کوچک
گونه دوپای پنج انگشتی کوچک در زیستگاه‌های استپی و نیمه بیابانی با پوشش گیاهی تنک زندگی می‌کند. خاک‌های شنی و رسی و مناطقی با پوشش گیاهی مخلوط، شامل بوته‌ها را ترجیح می‌دهد و از مناطق بدون پوشش یا متراکم دوری می‌کند. تاکنون از استان‌های آذربایجان غربی، اردبیل، کردستان، تهران، قزوین، مرکزی، سمنان، فارس، اصفهان، سیستان و بلوچستان، کرمان، خوزستان، گلستان، خراسان شمالی، رضوی و جنوبی گزارش شده است. یکی از فراوان‌ترین دوپاهای ایران است که در اکثر دشت‌های مرتفع دیده می‌شود.
پراکنش جهانی گونه دوپای کوچک
دوپای پنج انگشتی کوچک در شرق ترکیه، آسیای میانه، پاکستان، افغانستان، چین و مغولستان پراکندگی دارد.
وضعیت حفاظتی گونه دوپای کوچک
گونه دوپای پنج انگشتی کوچک به دلیل پراکندگی وسیع و عدم کاهش جمعیت در فهرست سرخ IUCN در طبقه کمترین نگرانی (LC) قرار دارد.
طبقهبندی گونه دوپای کوچک
سایر اعضای خانواده دوپاها را بشناسیم.
- گونه دوپای پنج انگشتی کوچک (دوپای کوچک)
- گونه دوپای ویلیامز
- گونه دوپای فرات
- گونه دوپای هاتسون (دوپای بلوچی)
- گونه دوپای توسی
- گونه دوپای کوتوله (خرگوشک)
- گونه دوپای سه انگشتی شمالی (دوپای خراسانی)
- گونه دوپای بلانفورد (پامسواکی بزرگ)
- گونه دوپای مصری کوچک (پامسواکی کوچک)
- گونه دوپای تالر
- گونه دوپای فیروز
External Features: HB 90-128 mm, T 148-185 mm, HF 46-58 mm, E 25- 38 mm and W 32-73 gr. This species is the smallest jerboa in Iran. Its muzzle is short and wide with long ears; when folded forward, the ears extend beyond the muzzle. The color of the pelage is dark grey on the back with buff tipped hairs. The flanks are lighter in color and the venter is white. There is a white bar on the thigh which unites with the white color on the venter. The tail tuft has three colors of hair; short off-white hairs, followed by 3 cm black hairs, and 2 cm long white hairs at the tip. The hind feet have 5 fingers with only the 3 middle ones being functional. The soles of the feet are naked. There is a pair of small premolars on the upper jaw and small incisors with no grooves.
Biological Features: The small five-toed jerboa is nocturnal and lives solitarily. Its food consists of plants, especially seeds, bulbs, roots but it also consumes insects. Its burrows usually have two exits and a spherical nest chamber built at a depth of 25-60 cm, with 40-120 cm tunnels connecting to the surface. The main entrance is closed during the day. Each burrow is used by one jerboa except during hibernation. It breeds twice a year between spring to fall. The gestation period is about 40 days after which 2 to 6 young are born. They hibernate two months in cold seasons but do not stock food for winter.
Habitat, Distribution and Abundance: The small five-toed jerboa inhabits steppe and semi desert habitats with sparse vegetation cover. It prefers sandy and loamy soils and areas with a mixture of vegetation and avoids open spaces and dense vegetation. The species has been reported from West Azarbaijan, Ardebil, Kordestan, Esfahan, Fars, Tehran, North Khorasan, Khorasan Razavi, South Khorasan, Kerman, Golestan, and Sistan and Baluchistan provinces. This is one of the most abundant jerboas in Iran.
Conservation Status: This species is categorized as “Least Concern” (LC) by the IUCN due to its wide distribution and no observed decline in populations.