گونه دلیجه کوچک Lesser Kestrel 

نام فارسی: دلیجه کوچک
نام علمی: Falco naumanni
نام انگلیسی: Lesser Kestrel
نام‌های محلی: ترکی: آغ دیرناخ کرکینجک، کردی: هه‌لکه سه‌مای بچووک، گیلانی: واشک

زیرگونه‌های دلیجه کوچک

 دلیجه کوچک زیرگونه‌ ندارد.

ویژگی‌های ظاهری گونه دلیجه کوچک

طول بدن 29 تا 32 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 58 تا 72 سانتی‌متر است. شاهینی کوچک‌جثه و شبیه به دلیجه است ولی جثه‌ای به نسبت کوچک‌تر، روشن‌تر و ناخن‌های سفید دارد. نر و ماده متفاوت و فاقد تغییرات فصلی هستند. پرنده‌ی نر بالغ به واسطه‌ی روتنه‌ی بلوطی پررنگ و بدون خال، سر و دو لکه‌ی خاکستری مایل به آبی روی بال‌ها و شاهپرهای تیره مشخص می‌شود. گلو نخودی و فاقد خط شاربی است و زیر تنه نخودی مایل به نارنجی همراه با خال‌های گرد پراکنده دیده می‌شود. زیر بال‌ها سفید و نوک شاهپرهای اولیه تیره است. دم خاکستری مایل به آبی و نوار عرضی پهن و تیره رنگی نزدیک به انتها دارد. پرنده‌ی ماده‌ی بالغ مانند ماده دلیجه دارای روتنه و تارک سر قهوه‌ای مایل به بلوطی با راه‌راه عرضی و شاهپرهای پرواز تیره است. دم خرمایی کمرنگ و راه‌راه عرضی دارد. زیرتنه نخودی کرم و دارای نوارهای تیره بیشتری روی سینه و شکم است. پرنده‌ی نابالغ شباهت زیادی به پرنده‌ی ماده دارد و غیر قابل تفکیک است.

ویژگی‌های زیستی گونه دلیجه کوچک

دلیجه اغلب در مناطق پست، کوهپایه‌ها، دره‌های تنگ و گاهی در مجاورت مناطق مسکونی به سر می‌برد. پرنده‌ای اجتماعی است و در اغلب اوقات سال در دسته‌های کوچک دیده می‌شود و در زمان مهاجرت دسته‌های بزرگ‌تری تشکیل می‌دهد.
- پرواز: پروازی قدرتمند با بال‌زدن‌های سبک دارد و برخلاف سایر شاهین‌ها درجا بال‌زنی نمی‌کند.
- تغذیه: بیشتر از حشرات تغذیه می‌کند اما گاهی به شکار پستانداران و پرندگان کوچک، مارهای کوچک، مارمولک‌ها و قورباغه‌ها اقدام می‌کند.
- تولید مثل: جوجه‌آوری از اوایل تا اواسط اردیبهشت و با تشکیل کلنی در مناطق باز آغاز می‌شود. تک همسر است و آشیانه‌اش گودی کوچک و فاقد مواد گیاهی است که آن را در حفره‌های موجود در ساختمان‌ها، خرابه‌ها، صخره‌ها، دیواره‌های عمودی حاشیه پیکره‌های آبی و به ندرت در درختان و یا حفره‌های درون زمین بنا می‌کند. معمولاً 4 تا 5 و گاهی 3 تا 6 تخم بیضی کوتاه تا نیمه بیضی کوتاه، صاف، سفید تا نخودی رنگ پریده، با خال‌های قرمز مایل به زرد و گاهی لکه‌های قرمز یا قهوه‌ای مایل به قرمز و به ابعاد 28.8× 34.8 میلیمتر می‌گذارد تفریخ تخم‌ها 28 تا 29 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند، در 28 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند ولی همچنان تا چند هفته پس از آن در کنار والدین باقی می‌مانند.

زیستگاه گونه دلیجه کوچک

این پرنده شکاری در باغ‌های قدیمی و دره‌های سنگی به سر برده و به صورت گروهی در سوراخ‌های دیوارها و شکاف صخره‌ها، همراه با کبوترها و گنجشک‌ها آشیانه سازی و تولید مثل می‌کند.

مکان‌های مهم زادآوری دلیجه کوچک در ایران

دلیجه کوچک در نیمه‎ی شمالی کشور (به جز جنوب و غرب دریای مازندران تا شمال غرب ایران) و سراسر زاگرس زادآوری دارد. در بهار و اوایل تابستان در شهرهایی مانند بندر ترکمن، گرگان و مینودشت می‎توانید نعداد زیادی دلیجه کوچک مشاهده کنید.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان

پراکندگی گونه دلیجه کوچک

- پراکنش در جهان: دلیجه کوچک در آسیای میانه تا شمال چین، اطراف دریای مدیترانه، جنوب اروپا، خاورمیانه و آفریقا پراکندگی دارد.
- پراکنش در ایران: به صورت تابستان‌گذران معمولاً در شمال، مرکز و شمال شرق کشور و همچنین غرب زاگرس و جنوب تا استان فارس دیده می‌شود.

- پراکنش در تهران: در هنگام مهاجرت به صورت گروهی در شهر تهران (خصوصاً در حاشیه‌ی شهر) دیده می‌شود. بیشترین تعداد این گونه که در حاشیه‎ی پارک سرخه حصار رکورد شده 65 قطعه است. گزارش‌های دیگر مربوط به کاخ سعدآباد در فروردین 1387 (بیش از 35 قطعه) و پارک نیاوران در فروردین 1386 (بیش از 20 قطعه) است.

مهاجرت سالیانه گونه دلیجه کوچک (کوچ)

 بیشترین جمعیت زادآور دلیجه کوچک از جنوب اروپا تا کشورهای اطراف دریای سیاه و دریای مازندران و آسیای میانه است. در پاییز و زمستام در دسته‌های بزرگ به آفریقا مهاجرت می‌کند.

وضعیت حفاظتی گونه دلیجه کوچک

در ضمیمه‌ی II کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز در فهرست پرندگان حمایت شده قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.

صدای پرنده دلیجه کوچک

صدای این پرنده جیغ مانند و شبیه «چه ه- چه ه – چه ه» و متفاوت با دلیجه است.

روش‌های شناسایی گونه دلیجه کوچک

- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: سیلوئت بسیار شبیه دلیجه است اما دم کمی کوتاه‌تر و نوک بال‌ها کمی گردتر است. (بیشترین شباهت را به ترمتای پا سرخ دارد) در هنگام اوج‌گیری بال‌ها کوچک‌تر و در انتها گردتر دیده می‌شود که ممکن است با پیغو کمی شباهت پیدا کند. بدن دلیجه کوچک در هنگام اوج‌گیری یا درجا بلا‌زنی کمی تپل و در قسمت پرهای پوششی دمگاه برجستگی مشخص دیده می‌شود. از زاویه‌ی زیر بال، نرهای بالغ نسبت به دلیجه نر شاه‌پرهایی روشن داردن و انگشتانی که در انتها سیاه است. سینه حنایی بور با خال‌های سیاه است. دو دو رنگ خاکستری سیاه دارد که هنگام بسته بودن علامت H  مانند در انتهای دم دیده می‌شود. سفیدی گل در تضاد با رنگ صورت است. ماده‌ها و جان‌ها از فاصله‎ی دور قابل تمایز از دلیجه ماده و جوان آن نیستند مگر در نوع رفتار که دلیجه کوچک گروه تشکیل می‌دهد اما دلیجه گروهی دیده نمی‌شود.

- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: نرها به سادگی قابل شناسایی از دلیجه نر هستند. زیر بال‌ها روشن‌تر و نوک انگشتان سیاه‌تر است. سفیدی گلو کاملاً با رنگ حنایی بور سینه و رنگ خاکستری سر و صورت در تضاد است. در سینه رنگ حنایی بور دیده می‌شود که نقطه نقطه‌های کوچک در آن وجود دارد. در پشت بدن روی بال‌ها رنگ آجری دیده می‌شود با یک نوار پهن خاکستری همرنگ با سر و صورت که از مچ دست شروع و در رامپ به بدن پرنده متصل می‌شود. شاه‌پرها تیره و دم خاکستری روشن است و یک بند تیره در انتهای آن دارد. (این بند تیره در دلیجه کوچ پهن‌تر از دلیجه است.) در مقایسه با ماده و جوان دلیجه بزرگ، جوان‌ها و ماده‌های دلیجه کوچک گونه‌هایی روشن دارند. نوار چشمی وجود نداردو شاه‌پرهای بالی از زیر روشن‌تر و سیاهی انتهای انگشت‌ها بیشتر است و یک نوار کم‌رنگ در انتهای بال دیده می‌شود. در پرهای پوششی زیر بال (در میانی و بزرگ کاملاً مشخص است) نقطه نقطه‌هایی دیده می‌شود که در امتداد هم خط تشکیل می‌دهند و کاملاً با پایه‌ی روشن شاه‌پرها کنتراست دارد. (در دلیجه‌ی بزرگ طرح و رنگ زیر بال یک‌دست است.) طرح و رنگ دم مانند دلیجه است و راه‌راه‌های نازک و به هم فشرده و یک بند تیره‌ی پهن در انتهای آن است.

- شناسایی در حالت نشسته: طول شاه‌پرها تا نزدیکی انتهای دم امتداد دارد. ناخن‌ها سفید یا خاکستری‌ان ولی سیاه نیستند. بال نرها  آجری رنگ است اما خال ندارد. پرهای پوششی بزرگ خاکستری- آبی دیده می‌شوند و هم‌رنگ با سر و صورت است. سینه پرتغالی بور با نقطه مقطه‌های گرد و کوچک ایت. گلو کاملاً روشن و در تضاد با رنگ صورت و سینه است. ماده‌ها و جوان‌ها از طرح و رنگ صورت و پشت بدن قایب شناسایی‌اند. سر قهوه‎ای روشن، خط سبیلی خاکستری و گونه روشن است. خط خط‌های پشت پرنده عرضی و کمتر از دلیجه بزرگ است.

بخش‌های بدون پر گونه دلیجه کوچک (لخت)

چشم‌ها در تمام سنین قهوه‎ای تیره است. پاها، بینی، حلقه‎ی چشمی و پوست لخت جلوی چشم زرد رنگ و در بالغ‌ها زردی پررنگ‌تر است. رنگ ناخن‌ها سفید یا خاکستری است. (در دلیجه سیاه است)

فازهای رنگی متفاوت گونه دلیجه کوچک

دلیجه گوچک، فازهای رنگی متفاوتی ندارد.

گونه‌های مشابه دلیجه کوچک

به خاطر رنگ سرخ پشت بال‌ها به جز دلیجه گونه‌ی مشابه دیگری ندارد.
- دلیجه: هیچوقت به صورت گروهی دیده ‌نمی‌شود. وقتی در حالت نشسته باشد، نوک بال‌ها نسبت به دلیجه کوچک کمی کوتاه‎تر و دم درازتر است. یک خط چشمی تیره پشت چشم دارد. گونع‌ها رنگ روشن دارند. بدن در قسمت پشت خال‌های مشخصی دارد. نقطه نقطه‌های سینه و شکم پررننگ‌تر و درشت‌تر هستند.در شاه‌پرهای بالی راه‌راه‌های نازک دیده می‌شود. در شاه‌پرهای اولیه P10  و  P7 با هم برابرند. (در دلیجه کوچ P10 از P7 بلندتر است)

تشخیص جنسیت گونه دلیجه کوچک

در پرندگان جوان امکان تشخیص جنسیت وجود نداد. در بالغ‌ها تفاوت رنگ مشخصی در دو جنس نر و ماده دیده می‌شود. نرها به دلیل داشتن سر طوسی رنگ و همچنین لکه‎ی طوسی روی بال از پرندگان ماده متمایز می‌شوند.

سایر اعضای این خانواده را بشناسیم

راسته شاهین سانان

• خانواده شاهینیان

- گونه بالابان
- گونه لاچین
- گونه لیل
- گونه بحری
- گونه ترمتای
- گونه دلیجه
- گونه دلیجه کوچک
- گونه شاهین
- گونه شاهین آمور
- گونه شاهین بلوچی
- گونه شاهین پاسرخ
- گونه شاهین دودی
- گونه شاهین سرحنایی

طبقه بندی گونه دلیجه کوچک

Falco naumanni

Morphological characteristics: 29-32 cm length and 58-72 cm wingspan. A small falcon similar to Common Kestrel F. tinnunculus, but smaller and more slender, with more wedge-shaped tail-tip and white claws. Sexes dissimilar with no seasonal variation. Adult male distinguished by uniform blue-grey head, unmarked rich chestnut upper parts, and blue-grey longer upper wing-coverts contrasting with dark flight-feathers. Also, throat buff, moustachial stripe absent, underparts orange-buff marked with scattered round spots, and under wing largely white, sharply set off from dark primary tips. Tail bluish grey with broad dark sub-terminal band. Adult female similar to female Common Kestrel with chestnut brown upper parts and crown marked with black bars, black-barred rufous tail, dark flight-feathers, and buff-cream underparts with dark stripes on breast and belly. Juvenile greatly similar to female and inseparable.
Biological characteristics: Often prefers lowlands, foothills, narrow valleys, and occasionally residential areas. Gregarious, usually in small parties; on migration forms large flocks. Flight powerful with light wing-beats. Hovers as other falcons, but periods short and frequently alternated by gliding. Feeds mainly on insects and sometimes on mammals, small birds, small snakes, lizards, and frogs. Breeding starts late April to early May in open areas. Monogamous. Nest a small depression with no cover situated in fissures of buildings, ruins, crags, or walls surrounding water sources, and rarely in trees or burrows. Usual clutch 4-5, sometimes 3-6, short semi-oval to oval white to pale buff eggs mottled with yellowish red and sometimes red or reddish brown, 34.8×28.8 mm in size. Eggs hatch after 28-29 days. Chicks, semialtricial and nidicolous, fed bill-to-bill by both parents. Fledging period 28 days, but remain with parents for some more weeks.
Distribution and abundance: A common summer visitor to northern, central, and north-eastern Iran; also in western Zagros south to central Fars.
Conservation status: Listed in Appendix II Convention on International Trade in Endangered species (CITES). Also concerned as protected species in Iran and is of conservation values.