کاخ سازی در دوره اسلامی
با ظهور اسلام در ایران، ضمن حفظ تداوم و پیوستگی معماری، تغییراتی نیز در شکل کاخ‌سازی ایرانی حاصل شد. به دلیل نزدیکی دوره صفویه به ما، استمرار این دوران و تغییراتی که در نگرش پادشاهان از این زمان به بعد حاصل شد، تعداد زیادی کاخ در گوشه و کنار ایران از آن دوران باقی ماندهاست. اکثر این کاخ‌ها در شهر اصفهان که در زمان شاه عباس اول به عنوان پایتخت انتخاب شد، واقع می‌باشند.
در قزوین، پایتخت اولیه صفویان طرح یک کاخ در داخل محدوده فعلی شهر به نام عالی قاپو قرار دارد، که فقط سردر آن همراه با یک کوشک باغی که در زمان قاجاریه تغییراتی در آن داده شد، مشاهده می‌شود.
کاخ عالی قاپو
کاخ دیگری از صفوی، بنای عالی قاپو (درب عالی) است، که در میدان نقش جهان اصفهان واقع است و ورودی کاخهای دیگر سلطنتی می‌باشد. تاریخ نویسان مجموعه پشت عالی قاپو را دولت‌خانه نقش جهان نامیده‌اند.
این کاخ مهم و ایوان بزرگ و مسقف آن، محل استقرار پادشاه و درباریان برای تماشای جشن‌ها و بازی‌های ورزشی اجرا شده در میدان (به ویژه بازی چوگان)، بوده است. بنای عالی قاپوی اصفهان را شاه طهماسب به صورت کوشکی 3 طبقه آغاز کرد اما در سال‌های بعد، شاه عباس پس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، عالی قاپو را به شکل امروزی خود گسترش داد. در طبقه همکف عالی قاپو دفاتر امور اداری قرار داشت و به این ترتیب می‌توان این بنا را مقر حکومتی دولت صفویه دانست.
بالاتر از آن، طبقات دیگری با چند اتاق با تزیینات باشکوه و یک اتاق موسیقی قرار گرفته‌است. شکل تزیینات و ماده گچی به کار رفته، مجموعه نیم‌طاق‌های کوچک تودرتو و مجموعه تزیینات به کار رفته در پوشش این اتاق می‌تواند عملکرد صوتی هم داشته باشد و این نشان از علم و دانش معماران ایرانی در آن زمان دارد.
کاخ چهل ستون
یکی دیگر از کاخهای صفوی در اصفهان، کاخ چهل ستون است. این کاخ از یک تالار اصلی با تزیینات نقاشی روی گچ، یک تالار مسقف باز در جلوی آن و یک استخر بزرگ آب تشکیل شده‌است. سقف این تالار بر 20 ستون استوار شده که بازتاب تصویر این ستون‌ها درآب استخر، مجموعه‌ای از چهل ستون را نشان می‌دهد که کاخ را به همین دلیل چهل ستون نامیده اند. نقشه بنای چهل ستون و ایوان ستون دار آن، نشان می‌دهد که شباهت زیادی میان این بنا و ایوان ستون دار کاخ عالی قاپو، وجود دارد.
کاخ هشت بهشت
یک طرح متفاوت با کاخهای مذکور را در کاخ هشت بهشت مربوط به اواخر عهد صفویه می‌بینیم. این کاخ دارای فضای میانی زیبایی با حوضی در پایین و نورگیری در بالا و سقفی گنبدی و مزین می‌باشد. در اطراف این حوض‌خانه و در چهار سمت فضای میانی رو به چهار سمت باغ، 4 ایوان و روی 4 کنج آن اطاق‌هایی ساخته شده‌است. طرح هشت بهشت، شبیه کاخ سلطنتی قزوین است و فقط فاقد راهروی ستون‌دار اطراف بناست. هشت بهشت، نمایان‌گر هماهنگ‌ترین معماری دوران صفویه، هم در نمای خارجی و هم در نقاشی های داخلی آن می باشد.
کاخهای خارج از اصفهان
خارج از منطقه اصفهان نیز تعداد زیادی کاخ و یا ویرانه‌های کاخ، از زمان صفویه باقی ماندهاست.
کاخ صفی آباد در بهشهر که در بلندای تپه‌ای مشرف به شهر بهشهر (اشرف البلاد) قرار گرفته، طرحی شبیه سایر کاخهای صفوی دارد.
تنها بنای کامل باقی مانده از نادرشاه کاخ او در کلات نادری است که به قصر خورشید معروف است.
در زمانی که شیراز مرکز و پایتخت ایران و مقر حکومت کریمخان زند بود، وی کاخی بنا کرد که اطراف آن را برج و بارو احاطه کرده‌است و به همین جهت به ارگ کریمخانی شهرت دارد.
کاخهای تهران و اطراف آن
در قرن 12 (ه.ش) که تهران پایتخت ایران شد، پادشاهان قاجار در بخش شمالی هسته مرکزی آن زمان شهر، شروع به ساختن تعدادی بنا کردند. این محل بعدها ارگ نامگذاری شد. مرحله اول ساخت این مجموعه در زمان کریمخان زند صورت گرفته‌است و در زمان پادشاهان قاجار دستخوش تغییراتی شده‌است. تخریب‌های دهه‌های اول قرن حاضر آثار اندکی از آن مجموعه را برجای گذارده‌است. هم اکنون به مجموعه کاخ موزه گلستان مشهور است. مهمترین بنای این مجموعه کاخ گلستان است.
این مجموعه، در اطراف حیاطی بزرگ ایجاد شده اند و در میان آنها عمارت تخت مرمر واقع است و تا اندازه‌ای به تالار اشرف در اصفهان شباهت دارد. قاجاریه تعدادی کاخ ییلاقی هم در اطراف تهران بنا کردند که مهمترین آنها عبارتند از: کاخ صاحبقرانیه در نیاوران، کاخ شهرستانک و کاخ فرح آباد.
- کاخ سازی در دوره هخامنشی
- کاخ سازی در دوره اشکانیان
- کاخ سازی در دوره ساسانیان
- کاخ سازی در دوره اسلامی
دریافت مشاوره تخصصی رایگان