کاخ سازی در دوره هخامنشی

در میان صفحات پرافتخار تاریخ معماری ایران در دوران هخامنشی، کوروش با دوراندیشی و اقتدار در پاسارگاد در بین راه شیراز و اصفهان یک باغ همراه با چند کاخ ساخت. که مهم‌ترین آن‌ها به نام‌های کاخ اختصاصی و تالار بارعام بود.
این کاخ‌ها دارای یک تالار بزرگ ستون‌دار و ایوان‌های طولانی و فضایی باز بودند. نمای دلباز و باصفای این بناها از ویژگی‌های بیشتر کوشک‌های دوره‌های بعدی در ایران بوده است.
از زمان فرمانروایی کوروش، نظامی پایه‌گذاری شد که از اهداف سیاست آن فرمانروایی بر جهان بوده و نه تنها بر ایران. هخامنشیان به دنبال این بودند که مردم اقوام مختلف، فرمانروایی آنان را بر خود بپذیرند. به همین دلیل به دین، آداب و رسوم آن‌ها چنان احترام می‌گذاشتند که گویی پادشاهان هخامنشی، خود یکی از آن‌ها بودند.

آپادانا و تخت جمشید

هدف کوروش فرمانروایی بر جهان و جهان‌داری با مدارا بود. در تداوم اهداف کوروش، سایر پادشاهان هخامنشی برای اینکه همه‌ی اقوام تحت سیطره‌ی آنان احساس تعلق خاطری به حکومت داشته باشند، تخت جمشید را دایرة‌المعارفی از هنر همه‌ی آن‌ها با ترکیب هنرمندانه‌ی ایرانی قرار دادند. به همین دلیل و با توجه به توانمندی و سیطره‌ای که بر جهان آن روز داشتند، توانستند بهترین مصالح را از سراسر جهان برای ساخت این بناها فراهم کنند.
داریوش اول در حدود 521 ق.م جانشین کمبوجیه پسر کوروش شد و شوش را به عنوان پایتخت سیاسی و اداری امپراتوری هخامنشیان برگزید. وی در آنجا برای خود کاخی ساخت. این کاخ بر روی تپه‌ای قرار گرفته و ساختمان‌هایی از تمام اعصار و قرون در این قسمت پیدا شده‌است. مجموعه‌ی کاخ داریوش دارای چند حیاط (میانسرا) و یک تالار به نام آپادانا یا آپادانه می‌باشد، که بنای کاخ آپادانا در تخت جمشید، نقشه‌ای شبیه به این کاخ دارد.
در ادامه وقتی قدرت و ثروت امپراتوری هخامنشی به سرعت رو به فزونی یافت، داریوش کار ایجاد یک شهر آیینی ویژه را در تخت جمشید آغاز کرد. داریوش با پیروی از اهداف کوروش در حوالی سال های 518 تا 516 ق.م ساخت بناهای عظیم تخت جمشید را آغاز کرد. هنگامی که اسکندر در سال 330 ق.م آن را ویران ساخت، هنوز کاملاً به اتمام نرسیده بود.

اجزای تخت جمشید

تخت جمشید در دامنه کوه رحمت مشرف به جلگه مرودشت واقع شده و با تراشیدن قسمتی از کوه به وجود آمده‌است. این مجموعه مشتمل بر چند کاخ، دروازه ملل، بناهای خدماتی و دفاعی می‌باشد. عظمت و جلال و شکوه بی‌سابقه این مجموعه در نگاه هر بیننده‌ای حیرت انگیز است.
پلکان شیب‌دار ورودی این مجموعه به جای این که از قطعه سنگ‌های جداگانه ترکیب شده باشد، از تخته سنگ‌های عظیمی تراشیده شده‌است که گاه بخشی از دیواره را هم تشکیل می‌داده‌اند. بر روی صفّه 1 و در ابتدا با دروازه ملل شامل ایوانی با نمای گاوهای بالدار با سر آدمی مواجه می‌شویم. به نظر می‌رسد در نگاه هخامنشیان این موجودات، از مجموعه پاسداری می‌کردند.
در این ایوان، کتیبه‌ای از خشایارشاه دیده می‌شود، در این کتیبه نوشته شده‌است که این درگاه همه ملت‌هاست.
شاهان هخامنشی به ندرت در آنجا اقامت می‌کردند. در حقیقت تخت جمشید یک مجموعه آیینی و ملی بود، جایی برای جشن‌های نوروزی و بیان کننده عظمت، قدرت، ثروت و مکانی مقدس در حکومت هخامنشی بود.

کاخ‌های تخت جمشید

در عرض حیاط ورودی، کاخ معروف به صد ستون قرار دارد. این مکان احتمالاً قرارگاه پاسداران شاه بوده است. چون مستقیماً با دروازه ورودی و سایر تسهیلات مربوط است.
یکی دیگر از کاخ‌های مهم تخت جمشید کاخ آپادانا می‌باشد. آنچه در این کاخ بیش از همه ما را به شگفتی وا می‌دارد بلندی و دهانه ستون‌هاست که در تمدن‌های آن روزگار کاملاً بی‌سابقه و منحصر به فرد بوده است. بازمانده‌های این ستون‌ها که فاصله بین محور آن‌ها به 10 متر هم می‌رسد، هنوز هم سر بر بلندای آسمان کشیده‌اند.
این ویژگی به نظر پروفسور دانجلیس استاد بزرگ فقید دانشگاه‌های ایتالیا، نمایانگر جسارت معماری هخامنشیان می‌باشد. علاقه هخامنشیان به مرتفع ساختن بناها با قرارگیری آن‌ها بر روی کرسی بندی‌های مرتفع، دیوارهای خاکریزی شده و صفّه تکمیل شده‌است.
در تخت جمشید علاوه بر دو تالار، کاخ‌های اختصاصی داریوش (تَچرا) خشایارشاه (هَدیش)، اردشیر اول، سایرکاخ‌های کوچک‌تر و بناهای اداری و خدماتی قرار دارد

نوآوری‌های معماری هخامنشی

در میان عناصر معماری هخامنشی استواری از اعتبار خاصی برخوردار است. اگرچه ساختمان چهل ستون پیش از هخامنشیان در بسیاری از نقاط جهان آن زمان متداول بود، ولی برای اولین بار در کاخ‌های هخامنشی فاصله ستون ها و ارتفاع آن‌ها تا حد امکان افزایش یافته است.
کاخ آپادانه (آپادانا) در شوش دارای 36 ستون می‌باشد. ارتفاع ستون ها حدود 20 متر و با سرستون‌های کله گاوی شکل ساخته شده‌است.
نوآوری هخامنشیان در ساخت تالارهای ستون‌دار باعث شد این قبیل فضاها را در سراسر جهان و در طول تاریخ، به نام آپادانا نام‌گذاری کنند. معماری و کاخ‌سازی هخامنشی در قالب یک نظم هندسی مبتنی بر تکرار شکل‌های مربعی است، که سابقه‌ای بسیار کهن دارد.

حمله‌‌ی اسکندر

بعد از حمله اسکندر به ایران و ویرانی کاخ‌های تخت جمشید، فرمانروایی به جانشینان وی که سلوکیان نام گرفته‌اند، رسید. اسکندر با تربیت کودکان ایرانی در میان سپاه خود، سعی در رواج فرهنگ یونانی در ایران را داشت. ولی ایرانیان همچنان فرهنگ ملی خود را حفظ کردند. از این دوران هنوز آثار چندانی در ایران یافت نشده‌است.

کاخ‌های ایرانی در طول تاریخ

- کاخ سازی در دوره هخامنشی
- کاخ سازی در دوره اشکانیان
- کاخ سازی در دوره ساسانیان
- کاخ سازی در دوره اسلامی

دریافت مشاوره تخصصی رایگان