لانه و محل استراحت حیوانات
لانه و محل استراحت یکی دیگر از آثار و نمایه‌های پستانداران و سایر جانوران هستند که نقش مهمی در شناسایی پستانداران و یافتن پستانداران در طبیعت دارند.
حیوانات به دلایل مختلفی از جمله تولیدمثل و پرورش نوزادان، در امان ماندن از دست شکارچیان، فرار از گرما و سرما، خواب زمستانی،خواب تابستانی، استراحت و ... مکان‌هایی که به خوبی مخفی بوده و یا غیر قابل دسترس هستند را انتخاب کرده و یا می‌سازند.
به خانه پرندگان که معمولاً متشکل از شاخ و برگ گیاهان است، آشیانه گفته می‌شود و به خانه پستانداران که معمولاً ساختاری تونلی شکل در زیر زمین و یا تنه درختان دارد، لانه می‌گویند. همچنین بعضی از گونه‌هایی که دارای جثه بزرگتری هستند از محل‌هایی به عنوان مخفیگاه استفاده می‌کنند که لزوماً در داخل زمین و یا داخل درختان حفر نشده‌اند.
چنانچه قادر به تعقیب مسیر ردپای یک حیوان باشید، دیر یا زود به لانه و یا مخفیگاه آن خواهید رسید. در فصول زادآوری، رفت و آمد حیوانات بالغ به مکان لانه به منظور تأمین غذا برای نوزادان افزایش می‌یابد و این امر به شما در یافتن مکان لانه کمک میکند. همچنین در فصل‌های پاییز و زمستان که برگ درختان می‌ریزد لانه بسیاری از حیوانات آشکار می‌گردد.
کاربرد لانه و آشیانه برای پستانداران و پرندگان تا حدودی متفاوت است. پرندگان از آشیانه تنها به منظور تولید مثل استفاده می‌کنند و در بقیه طول سال آشیانه متروک می‌ماند و در فصل تولید مثل بعدی آشیانه بازسازی شده و یا از نو ساخته می‌شود. اما در پستانداران، لانه به مراتب کاربرد بیشتری دارد. اهمیت لانه برای بعضی از پستانداران به حدی است که امکان بقای آنها بدون وجود لانه تقریباً غیر ممکن است. تعداد زیادی از حیوانات، در فصل زادآوری تنها یک لانه دارند که از آن برای تولیدمثل و پرورش نوزادان خود استفاده می‌کنند و در بقیه طول سال به منظور فرار از رطوبت و سرما از یک لانه زمستانه استفاده کرده و در آن پناه می‌گیرند.
برخی از جوندگان مانند دو پاها از لانه تابستانه به منظور دوری از گرما و رفتن به خواب تابستانی استفاده می‌کنند. برخی از دیگر حیوانات نیز تنها در فصل تولیدمثل از لانه استفاده می‌کنند و در بقیه طول سال، در مکان‌های مخفی می‌خوابند که به طور دائم تغییر میکند. بعضی از حیوانات نیز حتی در فصل زادآوری مکان اقامت دائمی ندارند و دائماً محل خوابیدن‌شان را عوض می‌کنند. برخی از پستانداران از قبیل رودک و اکثر جوندگان، لانه‌ای زیر زمینی و دائمی دارند که در تمام طول سال از آن به عنوان پناهگاه، محل استراحت و زایمان استفاده می‌کنند. در اطراف لانه این پستانداران معمولاً کپه‌ای از خاک مشاهده می‌شود.
در اطراف و داخل لانه تشی خارهای افتاده این حیوان و همچنین شاخ و جمجمه حیواناتی نظیر قوچ و میش دیده می‌شود. لانه کفتار را میتوان از انواع استخوان‌ها، جمجمه‌ها و شاخ حیوانات مختلف که در اطراف آن پراکنده است، شناسایی نمود.
گروهی دیگر از پستانداران از قبیل اکثر گوشتخواران لانه‌ای موقت دارند آنها فقط در زمان زایمان و نگهداری بچه‌ها و یا مواردی مانند خواب زمستانی از این لانه‌ها استفاده می‌کنند.
سُم‌دارانی نظیر قوچ و میش، آهو و گوزن لانه ندارند آنها نوزاد خود را در فضای باز به دنیا می‌آوند. محل خواب این حیوانات (که اغلب در حال تغییر است) در نزدیک آخرین محل چرای روزانه حیوان قرار دارد. این محل مسطح، فاقد گیاه و دارای خاک نسبتاً نرم است. آثار سرگین حیوان در اطراف آن مشاهده می‌شود.
انواع لانه‌های پستانداران به 3 دسته تقسیم می‌شوند:
لانه‌های روی زمین: علف‌خواران لانه دائمی ندارند و به طور موقتی یا تصادفی در محل‌های مناسبی در مکانی ساده استراحت می‌کنند که فقط در شرایط استثنایی بیش از یک بار، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این موجودات حتی در فصل زادآوری یک مکان استراحت دائمی ندارند. نوزادان، مکان تولدشان را در مدت کوتاهی پس از تولد ترک می‌کنند و متعاقباً محل استراحت‌شان را به طور مداوم عوض می‌کنند. خرگوش‌های وحشی نیز لانه دائمی ندارند و از محل‌هایی که عمدتاً در زیر بوته‌های متراکم قرار دارد به عنوان مخفیگاه استفاده کرده و این مخفیگاه‌ها را دائماً عوض می‌کنند.
لانه‌های بالای سطح زمین: بعضی از پستانداران لانه‌هایشان را در شاخ و برگ درختان و یا در تنه درختان می‌سازند که در نظر اول ممکن است به آشیانه‌های پرندگان اشتباه گرفته شود.
لانه‌های درون زمین: بسیاری از پستانداران لانه‌هایشان را درون زمین می‌سازند. لانه‌ها معمولاً یک سیستم تونلی چند شاخه هستند. در ساختن این لانه‌ها از سه روش مختلف برای خلاص شدن از خاک‌های نرم کنده شده استفاده می‌شود:
- به بیرون فشار دادن و در کناره‌ها ریختن
- به سمت بالا و روی سطح منتقل کردن و کپه خاک ایجاد کردن
- خراشیدن زمین در خارج از سوراخ ورودی و پخش کردن خاک تخلیه شده
هر جانوری تنها از یکی از روش‌های فوق برای تخلیه خاک حاصل از حفر کردن زمین استفاده میکند. بنابراین خاک تخلیه شده در جلوی لانه میتواند در شناسایی جانور بسیار مهم باشد. البته تنها با مشاهده لانه نمی‌توان در خصوص آن جانور اظهار نظر کرد و به نمایه‌های دیگری نظیر اندازه و موقعیت سوراخ ورودی، اثر پا یا سرگین‌های اطراف سوراخ نیز باید توجه داشت. هنگامی که پستانداران زمین را حفر می‌کنند، تعدادی از ریشه‌های بوته‌های اطراف در نتیجه حفاری نمایان می‌شوند که موهای جانور بر اثر رفت و آمد مکرر به آنها می‌چسبد با بررسی دقیق موهای چسبیده شده به این ریشه‌ها میتوان تا حدودی به هویت ساکن لانه پی برد. برای تعیین کردن اینکه آیا یک لانه مورد استفاده قرار می‌گیرد و یا متروک است میتوان به مواردی مانند وجود خاک نرم تازه تخلیه شده در دهانه سوراخ ورودی، تراکم زیاد گیاهان در آن یا حضور تار عنکبوت در ورودی لانه توجه کرد. گاهی اوقات شخص میتواند تنها با بو کشیدن تشخیص دهد که لانه فعال است یا خیر
دریافت مشاوره تخصصی رایگان