دستورالعمل برنامه‌ریزی مقاصد اکوتوریسم
در دستورالعمل برنامه‌ریزی مقاصد اکوتوریسم باید موارد زیر مدنظر قرار گیرد:
- نقشه‌های اصلی منطقه باید زون‌های سبز، جاده‌ها، مسیرهای پیاده‌روی، مناطق آزاد برای دسترسی عموم و میزان مجاز توسعه ساخت و ساز در هر منطقه را مشخص کنند.
- مناطق مناسب برای گردشگری از مناطق نامناسب کاملاً مجزا گردد.
- برنامه‌های هماهنگی گردشگران و مراحل انجام بازدید باید با همکاری و نظر مردم طراحی و اجرا گردد. به علاوه برنامه‌های پایش نیز باید پیش‌بینی شده باشد.
- نظر تمام گروه‌های ذی‌نفع باید در تصمیم‌گیری در مورد نحوه توسعه اکوتوریسم و به کمک متخصصین بی‌طرف که پیشنهادهای جوامع محلی را درک می‌کنند و طرفدار شکل خاصی از توسعه نیستند، جمع‌آوری شود.
- برنامه‌ریزی همه جانبه انجام شده باید گزینه‌های متنوع دیگری را نیز از زیر مجموعه‌های توسعه اقتصاد پایدار علاوه بر اکوتوریسم در اختیار ساکنین منطقه قرار دهد.
7 مدل مدیریتی برای مقاصد اکوتوریستی وجود دارد که در ادامه این مدل‌ها به طور خلاصه بررسی شده است.
مدل1: اداره و مالکیت با جامعه محلی
در این الگو در واقع بنگاه‌های اقتصادی مالک و گرداننده پروژه اکوتوریستی از خود جامعه میزبان -جامعه بومی مرتبط با مقصد اکوتوریسم- شکل می‌گیرند و با ارائه خدمات و تأمین تسهیلات لازم و امکانات اکوتوریسم اعم از اقامت، حمل و نقل، غذا و رستوران، راهنمای سفر یا تورگاید، محصولات بومی و صنایع‌دستی و ... جامعه بومی را در منافع حاصل از اکوتوریسم سهیم می‌کنند. به واسطه این الگو افراد بومی به صورت مستقیم در اداره پروژه اکوتوریسم منطقه سهیم خواهند بود و نقش کلیدی ایفا می‌کنند. لازمه موفقیت این الگو یکپارچگی و سازماندهی جامعه محلی است.
نقطه ضعف الگوی اداره و مالکیت با جامعه محلی، اغلب در سه جنبه زیر ظاهر می‌شود:
- مالکان کسب وکارهای محلی، در شناخت و تأمین سطح کیفی مقبول گردشگران متنوعی که به منطقه می‌آیند، مشکل دارند.
- منابع مالی اقتصادهای خرد بومی برای ایجاد و توسعه زیرساخت‌های لازم، محدود است.
- دانش و مهارت‌های آنها جوابگوی ایجاد و اداره موفق یک مقصد اکوتوریسم نیست.
مدل2: بخش خصوصی و مالکیت سودمحور
در این الگو امتیاز انحصاری ایجاد، بهره‌برداری و مدیریت یک مقصد اکوتوریسم یا بخشی از تسهیلات آن به بخش خصوصی‌ای واگذار می‌شود که دارای ویژگی‌های زیر باشد:
- برخوردار از دانش کافی برای تأمین و ارتقای استانداردهای کیفی
- دارای تجربه مدیریتی و بهره‌برداری
- دارای شبکه بازاریابی شکل‌گرفته و تثبیت شده
نقطه ضعف اصلی این الگو این است که احتمال اینکه بخش خصوصی بیشتر از منابع خارج از منطقه اعم از نیروی کار، ارزاق، مصالح ساختمانی و ... استفاده کند، بسیار زیاد است و این، مشارکت و بهره‌مندی جامعه میزبان و به دنبال آن مقبولیت پروژه اکوتوریسم را کاهش می‌دهد.
مدل3: نیمه دولتی
با وجود اینکه تجربه این مدل در بسیاری از کشورها، با اقبال سیاسی و اقتصادی همراه بوده، تاکنون میزان بهره‌گیری از آن به نسبت بازخوردهای موفقیت آمیزش، کم بوده است. اما در سال‌های اخیر به نظر می‌رسد کاربرد مدل نیمه دولتی در مقیاس جهانی رشد قابل توجهی داشته است. در این مدل، مالکیت منابع متعلق به دولت و مدیریت آن تمام و کمال برعهده یک هیأت نمایندگی یا یک شرکت دولتی است که موظف است قسمت عمده‌ای از سرمایه بهره‌برداری را از منبع هزینه‌های پرداخت شده از سوی کاربران یا بازدیدکنندگان مقصد اکوتوریسم و بخشی از آن را نیز از کمک‌های مالی اهدایی-حمایتی تأمین کند. این منبع حمایتی اغلب برای هزینه‌های بزرگ صرف می‌شود. خدمات گردشگری عموماً با همکاری مشترک بنگاه‌های اقتصادی یعنی بخش خصوصی و شرکت‌های نیمه خصوصی تأمین می‌شود.
مدل 4: سازمان غیر انتفاعی
از این مدل زمانی بهره گرفته می‌شود که مالکیت منابع در اختیار یک نهاد غیرانتفاعی است. قسمت عمده سرمایه لازم در این مدل از طریق کمک‌های اهدایی تأمین می‌شود. سازمان غیرانتفاعی، خود اداره مقصد اکوتوریسم را برعهده دارد و در این راه به مقدار زیاد از مشارکت و همکاری اعضای داوطلب بهره می‌گیرد. منابع اصلی مالی مورد نیاز برای اداره پروژه از فروش کالا و برنامه‌های خدماتی (مرتبط با اکوتوریسم) و برگزاری برنامه‌های جذب سرمایه تأمین می‌شود. این مدل اغلب در مقاصدی به کار گرفته می‌شود که به لحاظ جغرافیایی کوچک و در ارتباط با یک جامعه بومی هستند که مردم آن فعالانه به عنوان داوطلب در حمایت از پروژه مشارکت می‌کنند.
مدل 5: اکولوژ یا اقامتگاه بومگردی
این مدل زمانی جوابگو است که مجموعه در جوار یک منطقه تحت حفاظت با مالکیت دولتی باشد. به طور مثال در بافر زون اکولوژیکی یک پارک ملی قرار داشته باشد. در اینجا تأمین کننده و اداره کننده خدمات و تسهیلات مورد نیاز اکوتوریست‌ها یک بدنه خصوصی (شخص حقیقی یا حقوقی) است که بر مبنای هزینه‌های دریافتی از بازدیدکنندگان، مدیریت و بهره‌برداری از سایت مقصد گردشگری را منطبق با اهداف اکوتوریسم برعهده دارد.
مدل 6: ترکیب بخش عمومی و بخش خصوصی انتفاعی
این مدل یکی از انواع بسیار متداول در مدیریت مقاصد اکوتوریسم است. در این مدل، مالکیت منابع، عمومی است و اداره آن بین بخش عمومی و سازمان‌های سودمحور خصوصی تقسیم می‌شود. بخش عمومی از محل مالیات، هزینه‌های مدیریت منابع را تأمین می‌کند و بخش خصوصی از محل دریافت هزینه از اکوتوریست‌ها، هزینه‌های خدمات گردشگری را متقبل می¬شود. واگذاری مدیریتی پروژه‌های اکوتوریستی به بخش خصوصی، از طریق کسب انواع مختلفی از مجوزها یا امتیاز بهره‌برداری صورت می‌گیرد.
مدل 7: ترکیب بخش عمومی و بخش خصوصی غیرانتفاعی
این مدل تاکنون کمتر مورد استفاده قرار گرفته است. اما استفاده از آن در حال افزایش است. این رویکرد مدیریتی، بسیاری از ویژگی‌های مدل قبلی را دارد؛ با این تفاوت که به جای بخش خصوصی انتفاعی، سازمان‌های خصوصی غیرانتفاعی دخیل هستند. نقش اصلی بخش خصوصی در این ساختار برگزاری برنامه‌های جذب سرمایه است. سرمایه تأمین شده برای آموزش و افزایش سطح آگاهی‌های بازدیدکنندگان مقصد اکوتوریسم و به طور کلی خدماتی از این دست صرف می‌شود. بر این اساس ممکن است سازمان غیردولتی خدماتی نظیر برگزاری گشت‌ها و تورهای با راهنما انجام داده و از تجهیزات سایت برای فعالیت‌های اکوتوریستی بهره ببرد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان