گونه دوپای خراسانی Northern three – toed Jerboa
نام فارسی: دوپای خراسانی
نام علمی: Dipus sagitta
نام انگلیسی: Northern three – toed Jerboa
ویژگی‌های ظاهری گونه دوپای خراسانی
طول سر و بدن 110 تا 157 میلی‌متر، طول دم 140 تا 180 میلی‌متر، طول کف پای عقب 59 تا 67 میلی‌متر، طول گوش 16 تا 26 میلی‌متر و وزن حدود 70 تا 110 گرم است. شبیه دوپای مصری کوچک است. پشت بدن با موهای حنایی تا زرد شنی و زیر بدن با موهای کاملا سفید پوشیده شده است. دم مانند سایر دوپاها بلند و قسمت انتهایی آن پرمو است. دسته موهای انتهایی سیاه رنگ و نوک آن سفید است. پا 3 انگشت دارد و کف آنها از موهای بلند پوشیده شده است. پوشش موهای کف پا نه مانند گونه‌های جنس Jaculus خیلی بلند و مسواکی شکل و نه به ظرافت و کوتاهی گونه‌های جنس Allactaga است. دندان‌های پیشین برخلاف سایر دوپاها که سفیدند، زرد رنگ و دارای شیار است. در فک بالا 1 جفت دندان پیش آسیا وجود دارد که وجه تمایز آن با جنس Jaculus است.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
ویژگی‌های زیستی گونه دوپای خراسانی
گونه دوپای خراسانی شبگرد است. به صورت انفرادی زندگی می‌کند. در اواسط غروب لانه را ترک کرده و برای تغذیه صدها متر از لانه دور می‌شود. در حالت معمولی بین 10 تا 15 سانتی‌متر می‌جهد ولی در زمان اضطراب به 40 تا 120 سانتی‌متر می‌رسد.
لانه: معمولاً 3 نوع لانه دارد (لانه‌های موقت و دایمی). نرها لانه‌های ساده و ماده‌ها لانه‌های پیچیده می‌سازند. در فصل بهار بعد از بیدار شدن از خواب زمستانی 1 لانه دایمی در عمق 40 تا 100 سانتی‌متری حفر می‌کند و سطح آن را به وسیله علف‌های خشک می‌پوشاند. لانه دارای 1 کانال خروجی است که طول آن گاهی به 4.5 متر می‌رسد. علاوه بر آن چند خروجی اضطراری نیز دارد. در فصل تابستان به منظور حفظ هوای سرد و رطوبت لانه دهانه آن راکاملاً مسدود می‌کند ولی در فصل بهار و پاییز باز است. علاوه بر لانه اصلی جهت استراحت موقت لانه‌هایی به عمق 50 سانتی‌متر حفر می‌کند. سومین لانه برای خواب زمستانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که حدود یک متر عمق دارد.
این دوپا خاک‌هایی را که از کندن سوراخ انباشته شده پخش کرده و لگدمال می‌کند. با مناطق خشک سازگاری زیادی داشته و به ندرت نیاز به نوشیدن آب پیدا می‌کند. زمستان خوابی از آبان تا اواخر اسفند است ولی فعالیت‌های زمستانه هم مشاهده شده است.
تغذیه: در فصل بهار از برگ‌های تازه و همچنین ریشه و پیاز گیاهان تغذیه می‌کند. با رسیدن دانه‌ها از بذر گیاهان و در تمام فصول از حشرات و لارو آنها نیز تغذیه می‌کند.
تولیدمثل: از وضعیت تولیدمثل این گونه در ایران اطلاعات چندانی در دست نیست. فصل تولیدمثل، بین 2 تا 2.5 ماه در بخش‌های شمالی و 8 تا 9 ماه در بخش‌های جنوبی پراکندگی این گونه متفاوت است و بین 1 تا 4 بار در سال زایمان می‌کند. مدت آبستنی حدود 25 تا 30 روز است. 1 تا 8 بچه می‌زاید.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی گونه دوپای خراسانی در ایران
گونه دوپای خراسانی در تپه‌ها و بوته‌زارهای شنی در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی زندگی می‌کند. تاکنون از روستای احمدآباد در حاشیه منطقه حفاظت شده توران در استان سمنان گزارش شده است. به احتمال فراوان در سرخس در استان خراسان رضوی، استان خراسان شمالی و ترکمن صحرا در استان گلستان نیز وجود دارد. نوسانات جمعیتی کمی دارد و در سال‌های مساعد تراکم جمعیت به 5 تا 6 فرد در هکتار می‌رسد.
پراکنش جهانی گونه دوپای خراسانی
پراکندگی این دوپا در دنیا از شمال قفقاز، شمال شرقی ایران تا منچوری است.
وضعیت حفاظتی گونه دوپای خراسانی
گونه دوپای خراسانی به دلیل جمعیت زیاد و پراکندگی وسیع جهانی در فهرست سرخ IUCN در طبقه کمترین نگرانی (LC) قرار دارد.
طبقه بندی گونه دوپای خراسانی
سایر اعضای خانواده دوپاها را بشناسیم
- گونه دوپای پنج انگشتی کوچک (دوپای کوچک)
- گونه دوپای ویلیامز
- گونه دوپای فرات
- گونه دوپای هاتسون (دوپای بلوچی)
- گونه دوپای توسی
- گونه دوپای کوتوله (خرگوشک)
- گونه دوپای سه انگشتی شمالی (دوپای خراسانی)
- گونه دوپای بلانفورد (پامسواکی بزرگ)
- گونه دوپای مصری کوچک (پامسواکی کوچک)
- گونه دوپای تالر
- گونه دوپای فیروز
External Features: HB 110-157 mm, T 140-180 mm, HF 59-67 mm, E 16 -26 mm, and W 70-110 gr. This species resembles the Lesser Egyptian jerboa (Jaculus jaculus) with a fawn to sandy yellow dorsum and a pure white venter. As in other jerboas, the long tail ends in a black tuft with a white tip. The hind feet have 3 toes with long hairs covering the soles. These hairs are not very long as with Jaculus but also not very short as in Allactaga. The incisors are grooved and yellow in color in contrast to the white incisors of other Dipodidae members. There is a pair of premolars in the upper jaw distinguishing it from Jaculus species.
Biological Features: The northern three-toed Jerboa is nocturnal and lives in both permanent and temporary burrows. The male digs a simple burrow, the female a more complex one. Permanent burrows are located at a depth of 40 to 100 cm with 5 to 6 m long tunnels. Temporary burrows are located at a depth of 50 cm. Both sexes plug the entrance to their burrows during the day. The species is highly adapted to arid conditions and rarely needs to drink water. They feed on fresh leaves, roots, bulbs, and seeds in spring and on insects and insect larvae in other seasons. No information is available on the reproductive biology of the species in Iran. The breeding season varies from 2 to 2.5 months in the northern and 8 to 9 months in the southern parts of their range. The species breeds 1 to 4 times per year with a gestation period of 25 to 30 days. It hibernates from October to late March but activity during winter has also been observed.
Habitat, Distribution and Abundance: The species inhabits sand dunes and shrub lands in deserts and semi-desert habitats. To date the species has been reported from Ahmad Abad village on the border of Touran Protected Area in Semnan province. It most probably also inhabits Sarakhs in Khorasan Razavi Province and Turkaman Sahra in Golestan Province. It has shown little population fluctuation, with densities reaching 5 to 6 individuals per hectare in suitable years.
Conservation Status: This species is categorized as “Least Concern” (LC) by the IUCN due to its large and widely distributed populations. Its distribution in Iran is limited though the exact range needs to be studied in order to start conservation actions.