خانواده شاهین ها Falconidae

خانه / سرفصل های دوره راهنمایان گردشگری / دروس اکوتوریسم / راسته شاهین سانان / خانواده شاهین ها Falconidae

خانواده شاهین‌ها Falconidae

خانواده شاهین‌ها

این خانواده از پرندگان شکاری ایران، مشخصه‌های خاصی دارند که با خانواده‌ی باز، عقاب، لاشخور (Accipitridae)، به خوبی قابل تمایز هستند. نوک بال‌های خانواده شاهین در هنگام پرواز نوک تیز و داسی شکل است. در دست‌ها انگشت بلند و مشخص دیده نمی‌شود. دم تقریباً بلند است، منقار کوتاه و قلابی شکل است که در نیم نوک بالا یک دندانه مشخص وجود دارد. اغلب طعمه را در هوا شکار می‌کنند و هنگام حرکت با طعمه ، آن را با یک پا می‌گیرند. در بین شاهین سانان فقط دلیجه کوچک به صورت گروهی دید‌ه می‌شود و سایر گونه‌ها به صورت گروهی دیده نمی‌شوند و رفتاری تک‌زی دارند.
شاهین‌ها به سبب بهره‌گیری از آن‌ها در قوش بازی، مورد علاقه‎ و توجه قوش‌بازان هستند.

پرندگان شکاری ایران

ویژگی‌های رفتاری و زیستی تیره شاهینیان

این تیره که پرندگانی شکاری و روز زی هستند بال‌ها کشیده، باریک و بسیار مشخص دارند. معمولا ساکت هستند ولی در هنگام احساس خطر برای هشدار صدایی جیغ مانند شبیه «جی‌یاک- کی- کی gyak- kee- kee» دارند. رفتار زیستی و تغذیه‎ای این خانواده با عقاب‌ها، سارگپه‎ها و کورکورها متفاوت است. شاهین‌ها کمتر مانند عقاب‌ها با یال باز اوج‌گیری دارند.
پرواز: معمولاً پرواز شاهین‌ها سرعتی با مانورهای بسیار ماهرانه برای گرفتن طعمه است. با سرعت و قدرت به پایین حرکت می‎کنند و مستقیماً به سوی شکار شیرجه رفته و آن را می‌گیرند. در هنگام پرواز طعمه را با یک پا و با چنگال می‌گیرند.
آشیانه: شاهین‌ها روی درختان بلند و صخره‎ها آشیانه‌سازی می‌کنند. تغذیه آن‌ها از دسته‌ی وسیعی از موجودات، شامل حشرات تا مهره‎داران تشکیل می‌شود.
نر و ماده: اکثر گونه‌ها در دو جنس نر و ماده هم‌شکل هم هستند. (به جز گونه‌های دلیجه، دلیجه کوچک و ترمتای پا سرخ)، که ماده‌ها کمی بزرگترند.
خانواده شاهین ها در ایران 13 گونه دارند.

خانواده شاهین ها در ایران 13

راسته شاهین سانان

خانواده شاهینیان

- گونه بالابان
- گونه لاچین
- گونه لیل
- گونه بحری
- گونه ترمتای
- گونه دلیجه
- گونه دلیجه کوچک
- گونه شاهین
- گونه شاهین آمور
- گونه شاهین بلوچی
- گونه شاهین پاسرخ
- گونه شاهین دودی
- گونه شاهین سرحنایی

خانواده شاهین ها

در دوره راهنمایان طبیعتگردی تمام گونه‌های جانوری ایران و زیستگاه‌هایشان معرفی خواهند شد، برای دریافت مشاوره و شرکت در دوره فرم زیر را پر نمایید.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان

مطالب مرتبط

گونه لیل Eurasian Hobby

شاهینی ظریف و متوسط‌جثه با بال‌های بلند و باریک و دم به نسبت کوتاه است که به واسط‌ه‌ی طرح صورت، شامل دو خط شاربی سیاه در هر طرف صورت و سفیدی دو طرف گردن که تا پس سر امتداد می‌یابد، از بقیه‌ی شاهین‌ها تفکیک می‌شود. برای شکار پرندگان به سرعت بال‌باز حرکت کرده، شکار را می‌گیرد، اما هنگام شکار حشرات، حرکت آرامی دارد. گاهی نیز طعمه‌ی برخی پرندگان شکاری دیگر به ویژه دلیجه را می‌رباید.

گونه بالابان Saker Falcon

گونه بالابان، 47 تا 55 سانتیمتر طول دارد و بزرگترین شاهین است. گستردگی بال‌ها هم اندازه سارگپه ماده است و از دور شبیه لاچین، اما بزرگتر و سنگین‌تر، دیده می‌شود. پرنده‌ای بسیار جسور است و به حیوانات بزرگتر از خود نیز حمله می‌کند. در نزد اعراب، به سبب استفاده در قوشبازی، بسیار مورد توجه است.جزء پرندگان در معرض خطر انقراض (EN) است و در ضمیمه‌ی II کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز جزء پرندگان در معرض خطر انقراض معرفی شده و دارای ارزش حفاظتی است.

گونه لاچین Lanner Falcon

گونه لاچین Lanner Falcon از خانواده شاهینیان است. پرنده لاچین از پرندگان شکاری ایران، 42 تا 52 سانتیمتر طول دارد و هم اندازه شاهین است، اما از نظر شکل و پر و بال شبیه بالابان دیده می‌شود. این پرنده در ضمیمه‌ی II کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز جزء پرندگان در معرض خطر انقراض معرفی شده و دارای ارزش حفاظتی است.

گونه شاهین آمور Amur Falcon

گونه شاهین آمور در فهرست پرندگان حمایت شده‌ در ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است. شاهین آمور از پرندگان شکاری ایران و از خانواده شاهینیان و راسته شاهین سانان است.

گونه شاهین سرحنایی Red-necked Falcon

شاهین سرحنایی ممکن است شبیه پرندگان شکاری هم اندازه‌ی خود از خانواده‎ی Falconidae باشد اما رنگ حنایی رو و پشت سر و خط سبیلی حنایی علامت‌های قابل اتکایی برای شناسایی است. شاهینی زیبا و کوچک‌جثه که به واسطه‌ی سر و گردن بلوطی از سایر شاهین‌ها قابل تفکیک است. پروازی سریع و زیبا دارد و اغلب پرندگان کوچک را شکار می‌کند. در ایران در فهرست پرندگان حمایت شده قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.

گونه شاهین دودی Sooty Falcon

ترمتای دودی از خانواده شاهینیان و راسته شاهین سانان است. پرنده‌ی شاهین دودی،32 تا 38 سانتیمتر طول دارد و دردو رنگ کاملا خاکستری با توک بالهایی به رنگ سیاه و شکل سیاه با بالهای بزرگتر از دلیجه دیده می‌شود. پر مرکزی دم، بلندتر از بقیه است (گاهی در لیل نیز دیده می‌شود). در پرنده بال، روی تنه آبی مایل به خاکستری با شاهپرهای بال و بالای دم تیره و زیر تنه آبی خاکستری (زیر بال‌ها کمرنگ‌تر است) دیده می‌شود. پرنده ماده تیره تر، با تضاد رنگ کمتر، زیر تنه زرد قهوه‌ای و خال‌های کمرنگی در بالای سینه مشاهده می‌شود. پروازش شبیه لیل است اما با‌ل‌بازروی با بال‌های مسطح انجام می‌گیرد (در لیل حالت بال‌ها پایین افتاده است). در حالت نشسته بال‌ها از نوک دم بزرگتر دیده می‌شود. در ضمیمه‌ی II کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز در فهرست پرندگان حمایت شده قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.

گونه شاهین پاسرخ Red-footed Falcon

پرنده شاهین پاسرخ، 30 سانتیمتر طول دارد. شاهینی کوچک با پر و بال متنوع است. در پرنده نر، رنگ خاکستری تیره، شاه‌پرهای اولیه نقره‌ای، پرهای پوششی ران و زیر دم قرمز، پرهای پوششی زیر بال‌ها سیاه و دم فاقد نوار است. در پرنده ماده زیر تنه قرمز اخرایی، سر قرمز با حلقه دور چشمی سیاه و روی تنه خاکستری است که در آن رگه‌های تیره‌ای دیده می‌شود. همچنین دم دارای نوارهای تیره متراکم و زیر بال‌ها زرد نخودی است که حاشیه آن به رنگ تیره دیده می‌شود. در پرنده جوان، حاشیه تیره بال‌ها واضح‌تر، سینه دارای خط‌خط طولی، زیر بال‌ها خالدار منظم و روی تنه قهوه‌ای است که در تضاد با چانه نخودی قرار دارد و رنگ پس سر مشخصاً به صورت حلقه‌ای جدا از بدن دیده می‌شود. سبیل این پرنده کوتاه و نوک تیز است و مانند دلیجه درجا بال‌زنی می‌کند و در غروب و تیرگی هوا، حشرات درحال پرواز شکار می‌کند. ترمتای پاسرخ از خانواده شاهینیان و راسته شاهین سانان است.

گونه شاهین بلوچی Laggar Falcon

طول بدن شاهین بلوچی 45 سانتیمتر است. شاهینی شبیه بالابان و بحری است. در پرواز مهارت بسیار دارد و سرعت آن هنگام حمله به شکار بسیار زیاد ولی کمتر از شاهین است. روی تنه به طور کلی قهوه‌ای مایل به خاکستری و زیر تنه دارای لکه‌های سیاه و قهوه‌ای با سفیدی بیشتر است. نوار سبیل قهوه‌ای در پشت چشمان و تارک رگه‌های سفید چرکی دیده می‌شود که تا پس سر امتداد دارند. تغذیه شاهین بلوچی از حیوانات کوچک، دوزیستان و حشرات و پرندگان است.

گونه شاهين Barbary Falcon

پرنده شاهین از خانواده شاهینیان و راسته شاهین سانان، 32 تا 45 سانتی متر طول دارد و شبیه بحری، اما اندکی لاغرتر است و دم بلندتری دارد. پرنده بالغ، به واسطه سر کمرنگ‌تر، پشت ابرو و سبیل نازکتر و بلندتر و چانه نخودی کمرنگ که تا چشم امتداد دارد، از بحری متمایز می‌شود. تاج قرمز، زیر بال‌ها سفید روشن با نوک بال‌های تیره‌تر از بحری و غالبا با نقطه‌هایی روی پرهای پوششی اولیه، روتنه خاکستری- آبی کمرنگ، که در انتهای دم تیره‌تر است، دیده می‌شود. از بالابان به واسطه روتنه پررنگ تر و سبیل‌های گرد قهوه‌ای تیره، متمایز می‌شود. پرنده جوان، شبیه بحری اما با سبیل باریکتر، لکه چانه بزرگتر و پس سر بلوطی قهوه‌ای، دیده می‌شود. برخی از پرندگان جوان، به محض خروج از آشیانه، پوست بالای منقار و پاهایشان زرد رنگ دیده می‌شود.

گونه دلیجه کوچک Lesser Kestrel

گونه دلیجه کوچک از پرندگان شکاری و شاهین سانان، 28 تا 33 سانتی‌متر طول دارد و شباهت بسیاری با گونه دلیجه داشته، اما اندکی کوچک‌تر و لاغرتر است و بال‌هایش اندکی باریک‌تر و کوچک‌تر با رنگ روشن‌تر و بال زدن‌های سریع‌تر است. به ندرت، در جابال‌زنی کرده، اما اغلب بال‌بازرَوی دارد. در پرنده نر، روی تنه قرمز بلوطی، خاکستری، شاه‌پرهای اولیه و ثانویه سیاه دم خاکستری است که در انتها نوار سیاهی دارد. همچنین زیر تنه سفید، سطح شکمی نخودی کمرنگ و زیر گلو سفید مایل به خاکستری است. در پرنده ماده، روی تنه قهوه‌ای با خال‌های فراوان تیره رنگ، شاه‌پرها سیاه، دم قهوه‌ای بلوطی با خطوط عرضی است که انتهای آن سیاه دیده می‌شود. همچنین زیر گلو نخودی است، پرنده ماده و نابالغ شباهت بسیار با پرنده ماده و نابالغ دلیجه دارند. هر دو جنس خط سبیل مشخصی دارند. ناخن‌های این پرنده سفید است و به همین سبب در گذشته به آن دلیجه ناخن سفید می‌گفتند. دلیجه کوچک، معمولا از حشرات در حال پرواز تغذیه می‌کند.