گونه بحری Peregrine Falcon
نام فارسی: بحری
نام علمی: Falco peregrinus
نام انگلیسی: Peregrine Falcon
نام‌های محلی: ترکی: بوغلی شاهین، کردی: سی کوژ، گیلانی: واشک
زیرگونه‌های گونه بحری
پرنده بحری 17 زیرگونه دارد. زیر گونه‌ی peregrinus در اروپا، زیرگونه‌ی brookei در کشورهای اطراف مدیترانه، ترکیه، عراق و ایران، زیرگونه‌ی calidus در تندرا از شمال شرق اروپا به سمت شرق پراکنش دارد. 14 زیرگونه‌ی دیگر از بحری در نیمکره‌ی جنوبی و در کشورهای نزدیک به قطب هستند.
ویژگی‌های ظاهری گونه بحری
طول بدن 36 تا 48 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 95 تا 10 سانتیمتر است. شاهینی درشت‌جثه که به واسطهی سرعت حیرت‌آور خود در هنگام شکار در میان پرندگان شکاری مشهور است. نر و ماده تا حد زیادی همشکل و فاقد تغییرات فصلی هستند. (ماده‌ها به مقدار قابل توجه‌ی بزرگترند.) در پرنده‌ی نر بالغ روتنه خاکستری سربی و شاهپرهای پرواز تیره‌تر از روتنه است. گونه‌ها و گلوی سفید و خط شاربی پهن سیاه دارد که نسبت به سایر شاهین‌ها چشمگیرتر و مشخصتر است و با تارک سر سیاه، شبیه به کلاهخود به نظر می‌رسد. زیرتنه سفید مایل به نخودی، پوشپرهای زیر بال‌ها روشن با راه‌راه عرضی تیره و شاهپرهای پرواز روشن و در نوک بال‌ها تیره‌تر هستند. پرنده‌ی ماده نسبت به نر بدنی قهوه‌ای‌تر، دمگاه تیره‌تر، لکه‌های تیره بزرگتر و برجسته‌تر روی سینه و راه‌راه ضخیم‌تری در پهلوها و روی ران‌ها دارد. پرنده‌ی نابالغ به واسطهی سر و روتنه قهوه‌ای تیره و زیرتنه کرم رنگ با راه‌راه طولی قهوه‌ای مشخص -که از سینه تا شکم امتداد دارد- از بالغ‌ها به خوبی قابل تشخیص است.
ویژگی‌های زیستی گونه بحری
پرنده بحری در زیستگاه‌های متنوعی از دشت‌های باز تا نواحی کوهستانی دیده می‌شود ولی از نواحی جنگلی، تالاب‌های با پوشش گیاهی متراکم و نواحی با فعالیت‌های متمر‌کز انسانی دوری میکند.
پرواز: پروازی قدرتمند، سریع و مستقیم با بال زدن‌های قوی دارد و با بالهایی صاف و دمی گسترده بال‌بازرَوی و گاهی درجا بال‌زنی میکند. معمولاً بر فراز اراضی باز و آب‌ها و به ندرت در حاشیه‌ی نواحی جنگلی به شکار می‌پردازد و اغلب طعمه‌های خود را در حال پرواز شکار میکند.
تغذیه: همچنین با پرواز دایره‌ای شکل در آسمان و یا از محل توقف طعمه خود را روی زمین جستجو میکند و با بالهایی جمع شده و با سرعت بسیار زیاد (معمولاً کمتر از 140 کیلومتر در ساعت) به سویش حمله میکند. از گونه‌های متنوع و در اندازه‌های مختلف از پرندگان، از تاج طلایی تا حواصیل خاکستری و غازها تغذیه میکند.
تولید مثل: جوجه‌آوری از اواسط اسفند آغاز می‌شود. تک همسر است و آشیانه‌اش گودی کوچک و فاقد مواد گیاهی است که آن را در لبه‌ی پرتگاه‌ها و بیرون‌زدگی‌های صخره‌ای و به ندرت روی برآمدگی‌هایی در سطح زمین‌های لخت یا در لبه ساختمان‌های بلند و برج‌ها بنا میکند. معمولاً 3 تا 4 و گاهی 2 تا 6 تخم نیمه بیضی تا بیضی کوتاه، کرم یا نخودی رنگ، با خال‌های قرمز یا قرمز بلوطی و به ابعاد 40.9 × 52 میلیمتر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 28 تا 29 روز طول می‌‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد تا حدودی پوشیده از کر‌ک، تا حد زیادی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند و از طریق منقار به منقار توسط پرنده‌ی مادر تغذیه می‌شوند. پرورش جوجه‌ها 35 تا 42 روز به طول می‌انجامد.
پراکنش گونه بحری در جهان
پرنده بحری در تمام قاره‌های جهان پراکنش دارد.
زیستگاه و فراوانی گونه بحری در ایران
این پرنده در مناطق کوهستانی، جنگل‌ها، صخره‌ها و خارج از فصل تولید مثل، در حاشیه تالاب‌ها به سر برده و میان درختان آشیانه ساخته و گاهی نیز از اشیانه‌های قدیمی روی درختان بهره می‌برد.
پراکنش بحری در ایران
پرنده بحری در تمام نقاط ایران پراکنش دارد. از اروپا تا خاورمیانه و از شمال تا سراسر روسیه و کشورهای آسیای میانه در برخی منابع (کتاب پرندگان ایران آقای منصوری) آمده است که بحری در شمال غرب و شمال شرق ایران زادآوری دارد. برخی منابع دیگر نیز اشاره به زادآوری پرنده بحری در بهشهر و تنگه گل در استان گلستان داردن اما برخی دیگر مانند کتاب پرندگان خاورمیانه زادآوری ؟
زیرگونه تیره رنگ F.p.brookei گاهی در تابستان‌ها در شمال کشور از آذربایجان به سمت شرق تا البرز و شمال خراسان حضور می‌یابد و به تعداد اندکی در این نواحی جوجه‌آوری میکند. همچنین زیرگونه F.p. peregrinus به صورت معمول در نواحی جنوبی دریای خزر زمستان گذرانی میکند. زیرگونه F.p. calidus نیز با بدن کمرنگ‌تر، جلو پیشانی مایل به سفید، نوار گونه‌ای ناز‌ک سیاه رنگ، سینه سفید و نوارهایی روی شکم و ران‌ها و همچنین زیرگونه F.p. peregrinus به تعداد اند‌ک در امتداد سواحل استان‌های خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان زمستان گذرانی میکند.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکنش بحری در تهران
پرنده بحری در پاییز و زمستان به شهر تهران مهاجرت میکند، این گونه بارها در شهر تهران رکورد شده است.
مکان‌های مهم زادآوری در ایران
احتمال زاد آوری بحری در نواحی شمال غرب ایران وجود دارد. گزارشات شفاهی مبنی بر زادآوری بحری در حوالی تنگه گل (استان گلستان) و بهشهر (استان مازندران) وجود دارد اما تصویری از این موضوع در دسترس نمی‌باشد.
مهاجرت سالیانه (کوچ) گونه بحری
جمعیت زادآور بحری پراکنش وسیعی دارد. از اروپا تا خاورمیانه و از شمال تا سراسر روسیه و کشورهای آسیای میانه. در برخی منابع آمده است که بحری در شمال غرب و شما شرق ایران زادآوری دارد. (کتاب پرندگان ایران آقای منصوری) برخی منابع دیگر نیز اشاره به زادآوری بحری در بهشهر و تنگه گل استان گلستان دارند اما برخی دیگر مانند کتاب پرندگان خاورمیانه زادآوری را در ایارن منتفی می‌دانند. بحری در پاییز و زمستان به سمت جنوب مهاجرت میکند. در ایان زمان حتی داخل شهرها (مانند تهران) نیز ممکن است رکورد شوند.
وضعیت حفاظتی گونه بحری
در ضمیمه‌ی I کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز جزء پرندگان در معرض خطر انقراض معرفی شده و دارای ارزش حفاظتی است.
صدای پرنده گونه بحری
صدای این پرنده ضعیف و به صورت "کک- کک-کک یا کیوک-کیک-کیک" شنیده می‌شود.
روش‌های شناسایی گونه بحری
- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: بدن پرنده بحری تپل است، سینه دشت و پهن و محل اتصال بدن به دم نیز ضخیم دیده می‌شود. (یکی از دلایل آن بزرگی پاهاست). سر بزرگ است. هنگام بال بازرَوی بازوها پهن و دست‌ها در انتها نوک تیز دیده می‌شوند. در هنگام اوج گیری بال‌ها پهن و در انتها کمی گرد به نظر می‌رسند. دم پرنده در صورت بسته بودن کاملاً مستطیل و در هنگام باز کردن کاملا پهن دیده می‌شود که در محل اتصال به بدن نیز نسبتاً هم سطح بدن است. در هنگام بال بازرَوی یا اوج گیری بال‌ها هم سطح بدن است، اما از ناحیه‌ی دست‌ها کمی به سمت بالا متمایل می‌شود (مانند V) بال زدن‌ها با قدرت و سریع هستند و اغلب بال‌ها از شانه‌ها حرکت می‌کنند. رو تنه خاکستری و از کم تا نیمه‌های دم کمی روشن‌تر است اما دست‌ها تیره‌تر از پشت بدن هستند. زیر تنه کاملا سقید با نقطه نقطه‌های تیره در سینه و راه‌راه‌های عرضی در شکم تا پرهای پوششی زیر دم است. سیاهی و سفیدی موجود در سر و صورت کاملا از دور نمایان است.
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: در فاصله‌ی نزدیک پشت بدن آبی- خاکستری دیده می‌شود که در قسمت پشت، دست‌ها و از نیمه‌ی دم تا انتها کمی تیره‌تر است. پرهای پوششی روی کمر تا نیمه‌های دم کاملاً روشن‌تر از پشت بدن هستند. روی سر کاملاً سیاه است و خط سبیلی سیاه و پهن که در انتها گرد می‌شود. در زمینهی سفیدی گونه‌ها و گلو کاملا نمایان است. در زیر بدن، گلو و شکم سفید هستند و نقطه نقطه‌های کوچک در سینه و راه‌راه های عرضی در شکم تا زیر بغل دارند. رنگ زیر بال‌ها تقریباً یکنواخت است اما پرهای پوششی کمی تیره‌تر دیده می‌شود. در شاهپرها راه‌راه‌های مشخص وجود دارد. نوک انگشت‌ها تیره و انتهای بال نیز یک نوار تیره‌ی کمرنگ دیده می‌شود. از نمای بالا، دم از نیمه به سمت انتها راه‌راه‌های تیره‌ی مشخص دارد. در زیر دم 6 تا 8 راه‌راه تیره وجود دارد.
جوان‌ها در رو تنه قهوه‌ای تیره هستند که اغلب در پرهای پوششی روی کمر تا نیمه‌ی دم کمی روشن‌تر هستندو طرح صورت مانند بالغ‌ها، ولی رنگ گلو، سینه و شکم تا پرهای پوششی زیر دم، نخودی است و راه‌راه‌های سینه و شکم (از به هم متصل شدن لکه‌های کوچک‌تر) کاملا طولی است.
- شناسایی در حالت نشسته: سر بزرگ و قوی دیده می‌شود. شانه‌ها و سینه پهن و طول شاهپرها تا انتهای دم امتداد دارد. بالغ‌ها در روی سر کاملاً سیاه و صورت و گلو سفید هستند. خط سبیلی سیاه، پهن و در انتها گرد است. روی بدن آبی- خاکستری است و شکم راه‌راه عرضی دارد. سینه نقطه نقطه‌ی کوچک و تیره دارد. پرهای پوششی روی ران خط‌خط‌های تیره مشخص دارد.
جوان‌ها از روی طرح صورت که شبیه بالغ‌ها است به سادگی قابل شناسایی هستند. تفاوت جوان بحری با بالابان جوان (Falco cherrug) در رنگ پاها (در شاهین زرد و بالابان خاکستری) و طول شاهپرها است. (طول شاهپرهای بحری تا انتهای دم امتداد دارد اما گونه‌ی دیگر این طور نیست).
بخش‌های بدون پر (لخت) گونه بحری
چشم‌ها در تمام سنین قهوه‌ای تیره است. بینی، حلقه‌ی چشمی و پوست لخت جلوی چشم و پاها در جوجه‌های داخل لانه سبز رنگ است که با افزایش سن، زرد رنگ می‌شود. منقار خاکستری کم رنگ و نوک آن سیاه است.
فازهای رنگی متفاوت
جمعیت بحری در ایران متعلق به 1 گونه است و فاز رنگی متفاوت ندارد.
گونه‌های مشابه گونه بحری
- لاچین، بالابان: این گونه نرم‌تر و آهسته‌تر بال می‌زنند. در بالغ‌ها در زیر بال در قسمت پرهای پوششی بزرگ و میانی تیرگی دیده می‌شود که با رنگ شاهپرها کنتراست دارد. خط سبیلی در این دو گوه باریک است. روی سر مانند بحری سیاه نیست. در سینه و شکم نقطه نقطه وجود دارد که در امتداد هم خط طولی را تشکیل می‌دهد اما در بحری سینه و شکم راه‌راه عرضی دارد. در نا بالغ‌ها هم کنتراست بین پرهای پوششی بلند و میانی به خوبی نمایان و در بحری رنگ زیر بال یکنواخت است. پرهای پ.ششی زیر دم در این 2 گونه روشن و بدون خط و خال دیده می‌شود. ولی در بحری خط‌خط‌های مشخص وجود دارد. در حالت نشسته شاهپرهای بالابان به انتهای دم نمی‌رسد.
- لیل: بسیار کوچک‌تر و لاغرتر است. سریع‌تر بال می‌زند و پروازی چابک‌تر دارد. در جنس نر از دید بالا، دم یکدست است ولی بحری دم راه‌راه دارد. زیر شکم تا پرهای پوششی زیر دم قرمز است اما در بحری سفید با خط‌خط‌های تیره است. در فاصله‌ی نزدیک طرح گونه‌ها و صورت متفاوت است. لیل یک نوار ابرویی باریک سفید دارد که در بحری وجود ندارد.
تشخیص جنسیت گونه بحری
در پرنده بحری هر دو جنس نر و ماده به هم شبیه هستند وقتی پرنده در طبیعت تکی دیده شود، امکان تشخیص وجود ندارد اما وقتی در کنار هم باشند، جثه‌ی ماده کمی بزرگتر است. نرها سر بزرگتر و بالهای باریکتری دارند. در جوان‌ها تشخیص جنس امکان‌پذیر نیست. راه‌راه‌های سینه در نرها، از ماده‌های هم سن خو نازکتر و ظریف‌تر است.
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
- گونه بالابان
- گونه لاچین
- گونه لیل
- گونه بحری
- گونه ترمتای
- گونه دلیجه
- گونه دلیجه کوچک
- گونه شاهین
- گونه شاهین آمور
- گونه شاهین بلوچی
- گونه شاهین پاسرخ
- گونه شاهین دودی
- گونه شاهین سرحنایی
طبقه‌بندی گونه بحری
Falco peregrinus
Morphological characteristics: 36-48 cm length and 95-110 cm wingspan. A large falcon, well-known for spectacular speed when hunting. Sexes similar (female noticeably larger) with no seasonal variation. Adult male shows slate-grey upperparts with darker flight-feathers. Cheeks and throat white with broad black moustachial stripe, more prominent than in other falcons, forming a hood together with black crown. Underparts buff-white, under wing-coverts light with dark barring, flight-feathers darken towards wing tip. Female browner than male, with darker rump, larger and more distinct dark patches on breast, and more thickly barred flanks and thighs. Juvenile separable by dark brown head and upperparts and creamy underparts with brown streaks extending from breast to belly.
Biological characteristics: Occupies a wide range of habitats from open plains to montane regions; avoids forests, densely vegetated wetlands, and regions with intensive human activities. Flight powerful, fast, and direct with strong wing-beats, occasionally gliding or hovering with stretched wings and spread tail. Prey usually taken on wing over open country, water, or sometimes woodland fringes. Sometimes searches for prey on ground in circling flight or from vantage-point, attacks prey with folded wings in high speed (usually less than 140 km/hr). Feeds on a variety of bird species, ranging in size from Goldcrest to Grey Heron and geese. Breeding starts early March. Monogamous. Nest a small scrape with no plant material, located on cliff ledge, rock face, sometimes cliffs in lowlands, and inaccessible towers and ruins. Usual clutch 3-4, sometimes 2-6, sub-elliptical to short elliptical eggs, creamy or buff with red or chestnut-red spots, 52×40.9 mm in size. Eggs hatch after 28-29 days. Chicks, semi-altricial and nidicolous, fed bill to bill by female. Fledging period 35-42 days.
Distribution and abundance: Dark sub-species brookei occasionally observed in summer in Azarbaijan and in the Alborz mountains east to northern Khorasan and breed in small numbers here pale sub-species calidus from arctic regions, with whitish forehead, narrow black malar stripe, white breast, and restricted barring on belly and thigh as well as intermediately coloured nominate sub-species peregrinus widespread but not numerous as migrant throughout Iran. Especially peregrinus winters commonly in the south Caspian region and calidus mainly in small numbers along the coast of Khuzestan, Bushehr, Hormozegan and Sistan-Baluchestan.
Conservation status: Listed in Appendix I Convention on International Trade in Endangered Species (CITES). Also concerned as endangered in Iran and is of conservation values.