گونه شاهین پاسرخ Red-footed Falcon 

نام فارسی: ترمتای پا سرخ (شاهین پاسرخ)
نام علمی: Falco vespertinus
نام انگلیسی: Red-footed Falcon
نام‌های محلی: ترکی: قرمزی آیاخ ترومتای، کردی: ترومته‌ی لاق سوور

ویژگی‌های ظاهری گونه شاهین پاسرخ

طول بدن 29 تا 31 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 66 تا 78 سانتیمتر است. شاهینی کوچک‌جثه و تقریبا هم اندازه‌ی لیل است. نر و ماده متفاوت و فاقد تغییرات فصلی هستند. پرنده‌ی نر با روی تنه و زیر تنه‌ی خاکستری مایل به سیاه و شاه‌پرهای پرواز خاکستری روشن‌تر قابل تفکیک است. همچنین حلقه‌ی دور چشم‌ها، نرمه‌ی گوشتی قاعده منقار و پاها، قرمز نارنجی و پوشپرهای زیر دم قرمز مات است. پرنده‌ی ماده‌ی بالغ روی تنه، پوشپرهای بال‌ها و دم خاکستری همراه با راه‌راه عرضی و شاه‌پرهای پرواز خاکستری تیره دارد. همچنین تارک سر و پس‌گردن، زیر تنه و پوشپرهای زیر بال‌ها نخودی مایل به نارنجی، لکه‌های دور چشم‌ها و خط شاربی سیاه مایل به قهوه‌ای و چانه، گلو و گونه‌ها سفید هستند. روی تنه در پرنده‌ی نابالغ مایل به قهوه‌ای، شاه‌پرهای پرواز تیره، دم کمرنگ با نوارهای عرضی مشخص، جلوپیشانی کرم رنگ و زیرتنه نخودی با خطوط طولی در ناحیه سینه دیده می‌شود.

ویژگی‌های زیستی گونه شاهین پاسرخ

استپ‌های دارای درختان کوتاه و بوته‌های پراکنده، مناطق جنگلی حاشیه‌ی رودخانه‌ها، کشتزارها، علفزارها، جنگل‌های پاک‌تراشی شده، تالاب‌ها، پارک‌های شهری وسیع، باغستان‌ها و دامنه‌ی کوه‌ها را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند. پرنده‌ای اجتماعی است و در اغلب اوقات سال در دسته‌های کوچک دیده می‌شود ولی در زمان مهاجرت دسته‌های بزرگتری تشکیل می‌دهد.
- پرواز: پروازی سبک با بال‌زدن‌های سریع و بال‌بازرَوی‌های طولانی دارد. همچنین مانند دلیجه درجا بال‌زنی می‌کند.
- تغذیه: اغلب از حشرات و همچنین از پرندگان، پستانداران کوچک، قورباغه‌ها و مارمولک‌ها تغذیه می‌کند. معمولاً طعمه خود را در حال درجا بال‌زنی بر روی زمین جستجو کرده و سپس با یک شیرجه سریع به آنها حمله می‌کند. گاهی نیز حشرات و پرندگان درحال پرواز را شکار می‌کند.

زیستگاه گونه شاهین پاسرخ

پرنده‌ای اجتماعی است و در دشت‌های درخت دار مو کشتزارها و تالاب‌های با پوشش بوته‌ای به سر می‌برد.

مکان‌های مهم زادآوری شاهین پاسرخ در ایران

با توجه به مشاهده‌ی جوجه‌های ترمتای پاسرخ در بازار پرنده‌فروشان، به طور حتم این گونه در ایران زادآوری داردد اما اطلاع دقیق از مکان زادآوری در دست نیست. با توجه به پراکنش گونه در ایران، مسلماً محل زادآوری این شاهین می‌بایست در شمال غرب ایران باشد.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان

پراکندگی گونه شاهین پا سرخ

- پراکنش در جهان: از شرق تا جنوب اروپا تا مغولستان در آسیا، آذربایجان، ترکیه و ایران پراکنش دارد (در سال 2010 در کشور آذربایجان زادآوری این گونه گزارش شده است. (Micheal Heiss)
- پراکنش در ایران: به صورت مهاجر عبوری خیلی کمیاب در شمال غرب، نواحی جنوبی دریای خزر و اطراف تهران دیده شده است. فقط در شمال غرب ایران پراکنش دارد.

- پراکنش در تهران: تا کنون در شهر تهران رکورد نشده است.

مهاجرت سالیانه گونه شاهین پاسرخ (کوچ)

بیشترین جمعیت زادآور ترمتای پاسرخ جنوب و جنوب شرق اروپا تا غرب خاورمیانه و کشورهای شمالی دریای سیاه و دریای کاسپین است. در ایران به صورت اتفاقی و کمیاب رکورد شده است. مهاجرت ترمتای پاسرخ بسیار طولانی است و از محل زادآوری تا جنوب آفریقا ادامه می‌یابد.

وضعیت حفاظتی گونه شاهین پاسرخ

ترمتای پاسرخ جزء پرندگان نزدیک به تهدید (NT) است. همچنین در ضمیمه‌ی II کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز در فهرست پرندگان حمایت شده قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.

روش‌های شناسایی گونه شاهین پاسرخ

- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: شکل بدن از دور مابین دلیجه و لیل است. بال‌ها کوتاه‌تر از لیل است و نوک بال نیز به تیزی نوک بال لیل نیست اما دم از لیل بلندتر است. جوان‌ها مانند لیل جوان ترمتای جوان هستند. در نگاه از روبرو بال‌ها ای لیل کوتاه‎تر اما خود پرنده تپل‌تر است. در هنگام بال بازرَوی، بال‌ها را کمی پایین‌تر از بدن نگه می‌دارد. نرها در زیر بدن تیره اما پرهای پوششی دمگاه و پرهای پوششی زیر دم قرمز است. ماده‌ها در پشت بدن خاکستری دیده می‌شوند اما سر و صورت حنایی و کاملاً روشن‌تر از پشت بال‌ها است. (ممکن است کمی شبیه لاچین دیده شود اما در زیر بدن کاملاً حنایی است.)

- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: نرها و ماده‌ها در صورت دید خوب به سادگی قابل شناسایی هستند. نرها یکدست خاکستری هستند که از نمای بالا، دست‌ها نقره‌ای دیده می‌شوند. از نمای زیر پرهای پوششی کوچک، میانی و بزرگ تیره‌تر از شاه‌پرهای و زیر تنه است و پرهای پوششی دمگاه و زیر دم قرمز است. در نرهای نابالغ دوساله داخل بال‌ها ممکن است هم شاه‌پرهای دوران جوجگی که کاملاً راه‌راه هستند و هم شاه‌پرهای خاکستری یکدست شبیه بالغ‌ها دیده شود. ماده‌ها در روی بدن خاکستری‌اند با راه‌راه‌هایی که از بال‌ها شروع و از روی بدن عبور می‌کند. دم نیز خاکستری است و حدود 6 خط تیره‌ی مشخص و یک بند تیره‌ی ضخیم و در انتهای آن یک نوار سفید نازک دارد. از نمای زیر، چانه ، گلو و گونه‌ها سفید، زیر تنه و پرهای پوششی حنایی رنگ و شاه‌پرهای بالی راه‌راه (تیره در زمینه‌ی خاکستری) هستند. در قسمت دم تقریبا! 5 راه‌راه نازک تیره و یک خط تیره‌ی پهن و در انتها یک نوار سفید نازک دیده می‌شود. خط چشمی و خط سبیلی کوتاه در زمینه‌ی روشن صورت به خوبی نمایان است.
شناسایی جوان‌ها کمی مشکل است. طرح صورت مانند ماده‌هاست، خط سبیلی کوتاه و خط چشمی دارند. روی سر قهوه‌ای روشن و روشن‌تر از رنگ پشت بدن است. در دم از نمای بالا 7 راه‌راه منظم و یکنواخت در دم دارند، گلو و گونه‌ها سفید طولی دارد. پرهای پوششی دمگاه و زیر دم سفید هستند. شاه‌پرهای بالی از نمای زیر کاملاً راه‌راه دیده می‍شوند و در انتهای بال یک بند تیره‌ی مشخص وجود دارد.

- شناسایی در حالت نشسته: بلا‌ها بلند هستند و تا انتهای دم امتداد دارند، سر کوچک و صورت کمی صاف دیده می‌شود. (به خاطر کوچک بودن منقار) بدن کوچک و بال‌ها بلند است. بالغ‌ها به سادگی قابل شناسایی هستند، نرها یکدست خاکستری‌اند اما در اطراف چشم، صورت و شانه‌ها کمی تیره هستند. مهمترین نشانه‌ی شناسایی نرها قرمزی پرهای ناحیه‌ی دمگاه و پرهای پوششی زیر دم است. ماده‌ها روی سر، سینه و شکم پرتقالی- حنایی هستند (در برخی ماده‌ها خط‌خط‌های نازک تیره و عمودی در سینه و شکم دیده می‌شود). چانه و گلو سفید و خط سبیلی و خط چشمی مشخص در صورت دیده می‌شود، روی بدن خاکستری روشن است.
تشخیص پرندگان جوان کمی مشکل است. دلیجه جوان و ترمتای از بلندی شاه‌پرها نسبت به دم قابل شناسایی هستند که در این دو گونه دم بلندتر است و در  ترمتای پاسرخ به بلندی دم است. برای شناسایی، طرح صورت کمک بسیاری می‌کند، خط سبیلی و خط چشمی تیره و کوتاه است. چانه، گونه و خط ابرویی سفید است. سینه راه‌راه‌ها ضخیم طولی و دم راه‌راه منظم و یکنواخت سیاه و خاکستری دارد (حدود 8 خط). پرهای پوششی بال‌ها و پشت پرنده خاکستری‌اند که در هر پر، لکه‌ی تیره رنگ و در حاشیه‌ی هر پر رنگ قهوه‌ای روشن دیده می‌شود.

بخش‌های بدون پر گونه شاهین پاسرخ (لخت)

رنگ چشم در تمام سنین قهوه‎ای تیره است. ناخن‌ها سفید یا بی‌رنگ هستند. بینی، حلقه‌ی چشمی و پوست لخت جلوی چشم و پاها در پرندگان نابالغ و ماده‌ها نارنجی- زرد تا نارنجی پررنگ است و در نرها نارنجی- قرمز است. منقار در پایه خاکستری روشن اما در انتها سیاه است.

فازهای رنگی متفاوت گونه شاهین پاسرخ

ترمتای پاسرخ فازهای رنگی متفاوتی ندراد.

گونه‌های مشابه شاهین پاسرخ

معمولاً فرم بالغ قابل اشتباه با سایر گونه‌ها نیست اما ممکن است جنس نر با شاهین دودی و ماده‌ها با ترمتای بالغ نر اشتباه تشخیص داده شوند. البته به خاطر نوع زیستگاه و درجا بال‎زنی هنگام شکار، ممکن است با دلیجه اشتباه شود. ماده‌های ترمتای پاسرخ حنایی رنگ است. نابالغ‌های ترمتای پاسرخ ممکن استبا لیل، شاهین دودی، ترمتا و دلیجه اشتباه گرفته شود.
- شاهین دودی: در جنس نر پشت بدن در هنگام بال‌بازرَوی یکدست است. شاه‌پرهای اولیه نقره‌ای رنگ نیستند (برخلاف ترمتای پاسرخ). از زیر بدن نیز پرهای پوششی همرنگ شاه‌پرها هستند و کنتراست دیده نمی‌شود. در حالت نشسته لبه‌ی شاه‌پرها کاملاً از دم بلندتر است (در ترمتای لبه‌ی شاه‌پرها و دم برابرند). زیر بدن یکدست طوسی است (در ترمتای پاسرخ پرهای پوششی زیر دم قرمز است).
- ترمتای: نرهای بالغ کمی شبیه جنس ماده ترمتای پاسرخ هستند اما روی سر خاکستری است نه حنایی. گونه‌های سفید نیست و رگه‌رگه نازک دارد. خال‌های سینه در ترمتای بیشتر و درشت‌تر است، خط سبیلی و خط چشمی سیاه پررنگ وجود ندارد. در حالت نشسته طول شاه‌پرها به انتهای دم  نمی‌رسد. در هنگام پرواز پرهای پوششی زیر بال بی‎رنگ ولی در ترمتای پاسرخ حنایی است. شکم و زیر دم پرتقالی با خال‌های درشت دیده می‌شود اما سینه، شکم تا پرهای پوششی زیر دم در ماده ترمتای پاسرخ حنایی رنگ است.
- جوجه لیل: در حالت نشسته شاه‌پرها از دم بلندتر هستند. پشت بدن راه‌راه‌ نیست. تارک سیاه رنگ است. خال‌های سینه سیاه است نه قهوه‌ای. هنگام پرواز زیر دم قرمز است که در ترمتای پاسرخ جوان سفید دیده می‌شود.
- شاهین دودی جوان: در حالت نشسته لبه‎ی شاه‌پرها از دم بلندتر است. طرح و رنگ زیر بدن بسیار به هم شبیه‌اند اما در شاهین دودی کنتراست کمتری در زیر بال‌ها دیده می‌شود. (شکم کرم روشن و خال‌ها قهوه‎ای اما در ترمتای پاسرخ شکم سفید و خال‌ها سیاه است). طرح دم نیز متفاوت است. شاهین دودی یک بند پررنگ در انتهای دم دارد اما در ترمتای پاسرخ دم راه‌راه یکنواخت است.
- ترمتای جوان: در حالت نشسته طول شاه‌پرها به انتهای دم نمی‌رسد. گونه‌ها سفید نیست. رنگ زیر بال‌ها یکنواخت و نوار تیره ته بال خیلی کمرنگ است یا دیده نمی‌شود (در ترمتای پاسرخ این نوار به خوبی قابل رؤیت است). از نمای روی بال‌ها شاه‌پرهای بالی راه‌راه‌های مشخص دارد و روی سر تیره است.
- دلیجه جوان و ماده: بهترین نشانه رنگ آجری- سرخ پشت بدن است. طرح سر و صورت متفاوت است. گونه‌ها سفید نیست، دم در انتها یک بند تیره مشخصی دارد (در ترمتای پاسرخ راه‌راه یکنواخت است).

تشخیص جنسیت گونه شاهین پاسرخ

دو جنس نر و ماده در ترمتای پاسرخ بسیار تفاوت رنگ دارند و تشخیص آن‌ها ساده است.نرها یک‌دست طوسی و پوش‌پرهای زیر دم قرمز است. در ماده‎ها سر و گردن و سینه تا دمگاه حنایی رنگ است.

سایر اعضای این خانواده را بشناسیم

راسته شاهین سانان

• خانواده شاهینیان

- گونه بالابان
- گونه لاچین
- گونه لیل
- گونه بحری
- گونه ترمتای
- گونه دلیجه
- گونه دلیجه کوچک
- گونه شاهین
- گونه شاهین آمور
- گونه شاهین بلوچی
- گونه شاهین پاسرخ
- گونه شاهین دودی
- گونه شاهین سرحنایی

طبقه‌بندی گونه شاهین پاسرخ

Falco vespertinus 

Morphological characteristics: 29-31 cm length and 66-78 cm wing-span. A small falcon with the same size as Eurasian Hobby F. subbuteo. Sexes dissimilar with no seasonal variation. Adult male distinguished by blackish grey upper- and underparts and silvery-grey flight-feathers. Eye-ring, cere at base of bill, and legs orange-red. Under tail-coverts dull red. Adult female with bright rufous cap, nape, underparts, and under wing-coverts, contrasting with black moustachial stripe and cream-white cheek and throat; also, has grey upperparts, upper wingcoverts, and tail, barred with black; flight-feathers dark grey with pale barring on inner web, eye-ring black-brown. Juvenile with brownish upperparts, dark flightfeathers, pale tail with broad and distinct dark bars, creamy forehead, and buff underparts with dark streaks on breast.
Biological characteristics: Prefers steppes with tree-rows and copses, forests along riverbanks, tall trees situated in open farmlands, meadows, forest clearings, and wetlands, as well as large parks, gardens, and foothills. Most gregarious of western Palearctic Falco species, sociable throughout year, forming large flocks on migration. Flight light with rapid wing-beats and long soarings. Hovers like Common Kestrel F. tinnunculus, but hovering periods shorter. Feeds chiefly on insects as well as birds, small mammals, frogs, and lizards. Often looks for prey while hovering and swoops onto prey quickly. Occasionally preys on flying insect and birds.
Distribution and abundance: A very scarce passage migrant in northwest of Iran, the south Caspian regions, and the Tehran area.
Conservation status: Globally has been listed as Near Threatened (NT) in IUCN red list and also listed in CITES Appendix II. Also concerned as protected species in Iran and is of conservation values.