گونه لیل Eurasian Hobby
نام فارسی: لیل
نام علمی: Falco subbuteo
نام انگلیسی: Eurasian Hobby
نام‌های محلی: ترکی: لی، کردی: له یل، گیلانی: بولوار- واشک
زیرگونه‌های لیل
لیل 2 زیرگونه دارد. زیرگونه‌ی subbuteo در پالئارتیک و ایران، و زیرگونه‌ی streichi در کشور چین پراکنش دارد.
ویژگی‌های ظاهری گونه لیل
طول بدن 30 تا 36 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 82 تا 92 سانتیمتر است. شاهینی ظریف و متوسط‌جثه با بالهای بلند و باریک و دم به نسبت کوتاه است که به واسطهی طرح صورت، شامل دو خط شاربی سیاه در هر طرف صورت و سفیدی دو طرف گردن که تا پس سر امتداد می‌یابد، از بقیه‌ی شاهین‌ها تفکیک می‌شود. نر و ماده همشکل (ماده اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. پرندهی بالغ رو تنه‌ی خاکستری مایل به آبی تیره و زیرتنه‌ی خاکستری روشن با خطوط منقطع تیره دارد. پرهای پا و پوشپرهای زیر دم قرمز بلوطی و دم دارای نوارهای عرضی تیره و روشن است. پرندهی نابالغ شبیه به بالغ‌ها اما قهوه‌ای‌تر است، زیرتنه و گونه‌های نخودی رنگ و خطوط منقطع سینه‌ای و شکمی به رنگ قهوه‌ای تیره دارد که برخی از آن‌ها از گلو تا زیر شکم امتداد می‌یابند. پرهای پا و پوشپرهای زیر دم نخودی و نوارهای عرضی دم تیره‌تر از بالغ‌ها به نظر می‌رسد.
ویژگی‌های زیستی گونه لیل
درختزارهای باز، مناطق جنگلی وسیع پاکتراشی شده، علفزارها و اراضی زراعی دارای درخت، جایی که حشرات زیادی قابل دسترس باشد، را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند. از جنگل‌های انبوه، جزایر و نواحی ساحلی، تالاب‌های وسیع، نواحی بیابانی و زیستگاه‌های باز فاقد درخت دوری می‌کند. پرنده‌ای اجتماعی نیست و در اغلب اوقات سال به تنهایی دیده می‌شود.
-پرواز: پروازی قدرتمند، آرام و سبک دارد که هنگام شکار با بال‌زدن‌های سریع همراه است. با بالهایی بلند و کشیده بال‌بازرَوی می‌کند و به ندرت و برای مدتی کوتاه درجابال‌زنی نیز می‌کند.
- تغذیه: در حال پرواز قادر به شکار حشرات و پرندگان سریع پروازی نظیر چلچله‌ها و پرستوها است. همچنین از خفاش‌ها، پستانداران کوچک و خزندگان نیز تغذیه می‌کند. گاهی نیز طعمه‌ی برخی پرندگان شکاری دیگر به ویژه دلیجه را می‌رباید.
- تولید مثل: جوجه‌آوری از اوایل خرداد و با تشکیل قلمرو در نواحی باز با درختان پراکنده آغاز می‌شود. تک همسر است و اغلب از آشیانه‌ی قدیمی سایر پرندگان بزرگ‌جثه بدون ترمیم یا بازسازی آن استفاده می‌کند. معمولاً 3 و گاهی 2 تخم بیضی کوتاه تا نیمه بیضی کوتاه، قهوه‌ای مایل به زرد، با خال‌های قهوه‌ای مایل به قرمز و به ابعاد 32.6 × 41.8 میلیمتر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 28 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند، در 28 تا 32 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند ولی همچنان تا مدتی پس از آن در کنار والدین باقی می‌مانند.
زیستگاه گونه لیل
این پرنده در مناطق باز، با درختان پراکنده به سر برده و میان درختان آشیانه می‌سازد و گاهی نیز از آشیانه قدیمی کلاغ‌ها بهره می‌برد.
مکان‌های مهم زادآوری لیل در ایران
لیل در نیمهی شمالی ایران و سراسر زاگرس زادآوری دارد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه لیل
- پراکنش در جهان: لیل در اروپا، آسیای میانه، چین، خاورمیانه، شبه جزیره‌ی عربستان و آفریقا پراکنش دارد.
- پراکنش در ایران: در نواحی وسیعی از شمال شرق، شمال، شمال غرب و غرب کشور تا استان فارس جوجه‌آوری و تابستان‌گذرانی می‌کند و در سایر مناطق به صورت مهاجر عبوری دیده می‌شود.
- پراکنش در تهران: در کشت‌زارهای جنوب شهر تهران، شمال پارک چیتگر، پارک سرخه حصار، جاده تلو و ... در فصل بهار و تابستان بارها رکورد شده است. لیل در اطراف شهر تهران زادآوری دارد.
مهاجرت سالیانه گونه لیل(کوچ)
لیل در سراسر اروپا و شمال آسیا تا ترکیه، عراق و ایران رادآوری می‌کند. در پایان فصل زادآوری به سمت جنوب آفریقا مهاجرت می‌کند.
وضعیت حفاظتی گونه لیل
در ضمیمه‌ی II کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز در فهرست پرندگان حمایت شده قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.
صدای پرنده لیل
صدای این پرنده شبیه دلیجه و به صورت «کی کی کی کی» شنیده می‌شود.
روش‌های شناسایی گونه لیل
- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: بال‌ها بلند و باریک ودست‌ها دراز و نوک تیز شبیه بومرنگ هستند. دم نسبتاً کوتاه است. شکل بال‌ها و بدن سبیه یک بادخورک (Apus spp.) بزرگ است. پروازی سبک و چابک دارد. طعمه‌ی خود را پس از گرفتن در هوا و هنگام پرواز می‌خورد. اغلب در حال گرفتن حشرات در هوا دیده می‌شود. مهارت خاصی در شکار کردن در هوا دارد. روی بدن خاکستری دیده می‌شود. دست‌ها تیره‌تر و دم کمی کمرنگتر از پشت بدن است. صورت سفید و خط سبیلی از فاصله‌ی دور قابل مشاهده است. زیر بدن روشن است و راه‌راه طولی تیره دارد. پرهای پوششی دمگاه و زیر دم قرمز مشخص است. پرندگان جوان در پشت بدن یکدست قهوه‌ای- خاکستری هستند اما زیر بدن روشن و راه‌راه‌های طولی در سینه دارند. صورت روشن و خط سبیلی تیره از دور کاملاً نمایان است.
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: گلو و گونه‌ها سفید و خط سبیلی بلند و تیره است. سینه روشن است با راه‌راه‌های طولی تیره که از بالای سینه تا انتهای شکم ادامه دارند. در بالغ‌ها پرهای پوششی دمگاه، زیر دم و پرهای پوششی روی ران‌ها قرمز و در جوان‌ها نخودی رنگ است. در زیر بال راه‌راه‌های فشرده و در دم 6 تا 7 راه‌راه وجود دارد. در انتهای بال‌ها یک نوار تیره وجود دارد. از نمای بالا پشت بدن خاکستری- آبی و دست‌ها تیره‌تر و دم کمرنگتر است. در زاویه‌ی دید مناسب، پشت گردن دو لکه‌ی سفید مشخص (هم در بالغ‌ها و هم در جوان‌ها) وجود دارد. طعمه‌ی خود را پس از گرفتن در هوا و هنگام پرواز می‌خورد.
- شناسایی در حالت نشسته: به صورت زاویه‌‌دار می‌نشیند و طول شاه‌پرها از دم بلندتر است. روی سر، اطراف چشم و روی بال‌ها آبی- خاکستری است. خط سبیلی تیره و خط ابرویی نازک و سفید کاملاً نمایان است. زیر بدن سفید است و راه‌راه‌های طولی ضخیم داردو اطراف پاها، پرهای پوششی دمگاه و زیر دم قرمز هستند. رنگ زمینه‌ی سینه، صورت و لکه‌های پشت گردن جوان‌ها نخودی است. پشت بدن قهوه‌ای- خاکستری است که در حاشیهی هر پر، نوار نازک کرم رنگ وجود دارد. خط ابرویی نیز به خوبی نماسان است.
بخش‌های بدون پر گونه لیل (لخت)
چشم‌ها در تمام سنین قهوه‌ای تیره است. در بالغ‌ها پاها و بینی زرد پررنگ و در جوان‌ها و نابالغ‌ها سبز- زرد است. حلقه‌ی چشمی و پوست لخت جلوی چشم در بالغ‌ها لیمویی و در نابالغ‌ها آبی یا زرد- سبز است. منقار در بالغ‌ها خاکستری تیره متمایل به سیاه اما در جوان‌ها خاکستری -آبی است.
فازهای رنگی متفاوت گونه لیل
لیل فازهای رنگی متفاوت ندارد.
گونه‌های مشابه پرنده لیل
بیشترین شباهت را به ترمتای پاسرخ و شاهین دارد.
- ترمتای پاسرخ: نابالغ این گونه بسیار شبیه نابالغ لیل است اما کنتراست زیر بال بیشتر است. روی دم راه‌راه‌های پررنگ مشخص دارد. یک ماسک سیاه (خط سبیلی و نوار ابرویی) در زمینه‌ی سفید در صورت دارد. در حالت نشسته طول شاه‌پرها تا انتهای دم است (در لیل شاه‌پرها بلندتر از دم هستند). در نابالغ‌های نر دو ساله ممکن است شباهت بیشتر شود اما خط سبیلی کوته‌تر از لیل است و در سینه راه‌راه دیده نمی‌شود.
- بحری: کلاً جثه بسیار تنومندتر و درشت‌تر است. بال‌ها پهن‌تر و نوار سیاه ته دم نیز پهن است. در روی تنه رامپ و پایه‌ی دم کمرنگتر از خود دم دیده می‌شود. رنگ روی سر سیاه است (در لیل، خاکستری- آبی تیره است). روی دم و پشت بدن راه‌راه دارد. در حالی که در لیل یکدست است. از لیل آرام‌تر و باقدرت‌تر حرکت می‌کند و رفتاری متفاوت دارد. بحری در ته دم یک نوار سفید مشخص دارد که لیل ندارد.
- ترمتای: بال‌ها کوچک‌تر و دم درازتر است. ترمتای سریع‌تر بال می‌زند و روشی متفاوت برای شکار دارد (ترمتای پرنده و لیل حشرات را شکار می‌کند). گونه‌ها سفید نیست. شاه‌پرها در حالت نشسته به انتهای دم نمی‌رسند. سینه نارنجی با خال سیاه اما در لیل خال‌های سیاه در زمینه‌ی سفید است. در نابالغ‌ها علاوه بر طول شاه‌پرها نسبت به دم (که در ترمتای به انتهای دم نمی‌رسد)، دم کاملاً راه‌راه است و گونه‌ها رنگ روشن ندارد.
- دلیجه: اگر رنگ بدن دیده شود به راحتی قابل تمایز است زیرا پشت بدن دلیجه آجری رنگ و شاهپرهای اولیه سیاه است. در زیر تنه نیز طرح دم بسیار متفاوت است (یک نوار سیاه پهن در انتها دارد).
تشخیص جنسیت گونه لیل
نر و ماده تقریباً به هم شبیه هستند. تشخیص جنسیت در طبیعت خیلی دشوار است. اگر هر دو جنس در کنار هم باشند، ماده‌ها درشت‌تر هستند و نرها بالهای باریک‌تری دارند. نرها در پشت بدن آبی- خاکستری‌اند (ماده‌ها قهوه‌ای- خاکستری) و در قسمت پوشپرهای ساق پا خط‌خط ندارند. (در ماده‌ها دیده می‌شود.)
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
- گونه بالابان
- گونه لاچین
- گونه لیل
- گونه بحری
- گونه ترمتای
- گونه دلیجه
- گونه دلیجه کوچک
- گونه شاهین
- گونه شاهین آمور
- گونه شاهین بلوچی
- گونه شاهین پاسرخ
- گونه شاهین دودی
- گونه شاهین سرحنایی
طبقه‌بندی گونه لیل
Falco subbuteo
Morphological characteristics: 30-36 cm length and 82-92 cm wingspan. A medium-sized dainty falcon with long narrow wings and rather short tail. Distinguished from other falcons by facial pattern including a moustachial stripe and a stripe below the ear at side of face, and white patches on cheek and side of neck. Sexes similar (female slightly larger) with no seasonal variation. Adult bird with dark blue-grey upperparts, white underparts with dotted dark stripes, chestnut-red thighs and under tail-coverts, and grey tail with rufous barring on inner webs of outer feathers. Juvenile resembles adult but with darker upperparts, buff underparts and cheek, and broken dark brown stripes on breast and belly, some extending from throat to vent; tail barred rufous and black on both webs, and rufous on thighs and undertail more restricted or almost absent, replaced by buff.
Biological characteristics: Prefers open woodlands, extensive deforested areas, and meadows or cultivation with isolated tall trees, all where plenty of insects available. Avoids dense forests, open coastal areas and islands, extensive open wetlands, and other treeless habitats. Largely solitary throughout year. Flight powerful, rapid and buoyant with quick wing-beats. Soars with scythelike wings and short-time hovering. Able to prey on insects and fast-flying birds such as swallows and shorebirds in flight. Feeds on birds, bats, dragonflies, and other large flying insects. Occasionally steals prey from other raptors especially Common Kestrel F. tinnunculus. Breeding starts late May. Monogamous. Like other falcons, does not build nest, but uses tree-nests of other large birds. Usual clutch 3, occasionally 2, short semi-oval to oval yellowish brown eggs mottled reddish brown, 41.8 × 32.6 mm in size. Eggs hatch after 28 days. Chicks, precocial and nidicolous, fed bill-to-bill by female parent. Fledging period 28-32 days, but remain with parents for some more time.
Distribution and abundance: A common summer visitor, breeding in the north-east, north, north-west and west of Iran, and also seen as a passage migrant in other regions.
Conservation status: Listed in Appendix II Convention on International Trade in Endangered Species (CITES). Also concerned as protected species in Iran and is of conservation values.